Το πακέτο «Fit for 55» παρουσιάζεται σήμερα από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, φιλοδοξώντας να συμβάλει αποτελεσματικά στην απανθρακοποίηση της ευρωπαϊκής οικονομίας και στον περιορισμό κατά 55% των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου ως το 2030. Ανάμεσα στις πολιτικές-εργαλεία που θα περιλαμβάνει, συγκαταλέγεται ο Μηχανισμός Συνοριακής Προσαρμογής Άνθρακα (CBAM), για τον οποίο υπάρχει πολύ μεγάλο ενδιαφέρον από την ευρωπαϊκή βιομηχανία, άρα και την ελληνική.
Ο λόγος είναι ότι αφορά στην επιβολή φόρου, εν είδει «πράσινου» δασμού, στις εισαγωγές αλουμινίου, χάλυβα, τσιμέντου, λιπασμάτων και ηλεκτρικής ενέργειας από χώρες που δεν διακρίνονται για τις «πράσινες» επιδόσεις τους, όπως, η Κίνα, για παράδειγμα. Τα προϊόντα αυτά, κατά συνέπεια, θα επιβαρύνονται για τις ανθρακικές εκπομπές που ενσωματώνουν, με τον φόρο να συνδέεται με την τιμή των δικαιωμάτων ρύπων στην Ευρώπη.
Σύμφωνα με τις τελευταίες διαθέσιμες πληροφορίες, ο Μηχανισμός αυτός θα προβλέπει τελικά τη συνέχιση χορήγησης δωρεάν δικαιωμάτων CO2 προς τους βιομηχανικούς κλάδους έντασης ενέργειας που θα καλύπτει το CBAM, μέσω των οποίων διασφαλίζεται η ανταγωνιστικότητά τους εντός και εκτός Ε.Ε. Η ευρωπαϊκή βιομηχανία είχε ανησυχήσει για το ενδεχόμενο κατάργησης των δωρεάν δικαιωμάτων, ύστερα από διαρροές που υπήρξαν ότι στην αρχική σύλληψη του Μηχανισμού δεν ισχύουν αντισταθμιστικά μέτρα για τη «διαρροή άνθρακα».
Φαίνεται, όμως, ότι επικράτησαν τελικά άλλες απόψεις και η πρόταση για το CBAM θα περιλαμβάνει τη συνέχιση χορήγησης δωρεάν δικαιωμάτων ως το 2025-2026. Μένει, βέβαια, αυτό να επιβεβαιωθεί και με τις σημερινές ανακοινώσεις, όπως και το τι θα γίνει στη συνέχεια, αν δηλαδή, θα υπάρξει σταδιακή μείωση των δωρεάν δικαιωμάτων ή αν η χορήγηση θα σταματήσει απότομα.
Η ανακούφιση της ευρωπαϊκής βιομηχανίας για την εξέλιξη αυτή θεωρείται εύλογη, γιατί το συγκεκριμένο μέτρο αντιστάθμισης συνδέεται άμεσα με την ανταγωνιστικότητά της. Εάν, όπως επισημαίνουν αναλυτές, εφαρμοζόταν το CBAM με κατάργηση των δωρεάν δικαιωμάτων, θα προκαλούσε ισχυρές σεισμικές δονήσεις στην ανταγωνιστικότητα των συγκεκριμένων κλάδων, λόγω της κατακόρυφης ανόδου του κόστους παραγωγής των προϊόντων τους. Ενδεικτικά, αναφέρεται ότι το κόστος παραγωγής αλουμινίου θα εκτοξευόταν κατά 60% και από περίπου 1.500 δολάρια που στοιχίζει σήμερα ο ένας τόνος αλουμινίου, θα ανερχόταν στις 2.400 δολάρια, με την επιβάρυνση των δικαιωμάτων ρύπων.
Εκτός από την ανταγωνιστικότητα της ευρωπαϊκής βιομηχανίας στο εσωτερικό της Ε.Ε., μια ενδεχόμενη κατάργηση των δωρεάν δικαιωμάτων θα σήμαινε πλήγμα και για τις εξαγωγές από τους συγκεκριμένους κλάδους. Γιατί θα επιβαρυνόταν με κόστος για τις εκπομπές ρύπων που θα ενσωμάτωνε η παραγωγή τους, ανεξάρτητα από την αγορά για την οποία προορίζονται. Δεν θα μπορούσε, για παράδειγμα, μια ευρωπαϊκή βιομηχανία να ανταγωνισθεί σε τρίτες αγορές εταιρείες εκτός Ευρώπης, που δεν διαθέτουν επιβάρυνση για τις εκπομπές ρύπων τους. Όπως επισημαίνουν αναλυτές, μια τέτοια εξέλιξη θα είχε ως αποτέλεσμα «λουκέτα» σε τομείς όπως το αλουμίνιο, όταν μάλιστα οι ευρωπαϊκές βιομηχανίες του κλάδου είναι οι πιο «πράσινες» παγκοσμίως.
Μερικά νούμερα είναι ενδεικτικά. Ένας τόνος αλουμινίου που παράγεται στην Ευρώπη εκλύει 6,7 τόνους CO2, όταν ο μέσος όρος παγκοσμίως κινείται στους 13 τόνους CO2 ανά τόνο. Στη δε Κίνα φθάνει τους 18 τόνους CO2 ανά τόνο νικελίου, αφού το 88% των αναγκών των βιομηχανιών της σε ηλεκτρικό ρεύμα καλύπτεται από τον άνθρακα. Και μπορεί η μείωση κατά 13% του ευρωπαϊκού μεριδίου στην παγκόσμια παραγωγή κατά την περίοδο 2000-2020 να μείωσε τις ευρωπαϊκές εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου, ωστόσο, αύξησε το ανθρακικό αποτύπωμα της παγκόσμιας παραγωγής νικελίου, καθώς οι ποσότητες αυτές προήλθαν από άλλες χώρες, με μεγαλύτερο ανθρακικό αποτύπωμα.
Αντίθετα, όπως επισημαίνεται, αν η ευρωπαϊκή παραγωγή νικελίου είχε διατηρήσει το ποσοστό της στη συνολική παραγωγή, τότε θα αποτρεπόταν η έκλυση 106 εκατ. τόνων CO2 ετησίως. Επομένως, η ενίσχυση των εξαγωγών αλουμινίου από την Ευρώπη θα οδηγούσε εμμέσως στο «πρασίνισμα» του κλάδου σε παγκόσμιο επίπεδο.
Αποτρεπτικό κίνητρο
Συν τοις άλλοις, ο φόρος αυτός δεν αναμένεται να λειτουργήσει ως κίνητρο για τρίτες χώρες, ώστε να επιλέξουν «πράσινες» λύσεις στην παραγωγή τους, με αποτέλεσμα αντί να αποτραπεί ο επιδιωκόμενος στόχος της «διαρροής άνθρακα» να επιταχυνθεί. Ο λόγος έχει να κάνει με το γεγονός ότι ο φόρος αφορά μόνον στις εισαγωγές στην Ευρώπη, που έχει μικρό μερίδιο της παγκόσμιας αγοράς για τα συγκεκριμένα προϊόντα και η οποία δεν έχει τέτοιους φόρους.
Ενδεικτικά οι αναλυτές επικαλούνται το παράδειγμα μιας κινέζικης βιομηχανίας αλουμινίου, που στέλνει στην Ευρώπη μόνον το 10% της παραγωγής της. Αν επιβαρυνθεί με συνοριακό φόρο άνθρακα μόνον γι’ αυτό το ποσοστό, η επιβάρυνσή της από το CBAM θα είναι μόλις 5%, οπότε δεν θα έχει επί της ουσίας ελκυστικό κίνητρο για το «πρασίνισμά» της. Αν συνυπολογίσει κανείς και το γεγονός ότι οι ξένες εταιρείες χρησιμοποιούν μίγματα καυσίμων, μπορούν να αποφύγουν πλήρως τον διασυνοριακό φόρο άνθρακα. Πώς θα το κάνουν;
Εξάγοντας στην Ευρώπη ποσότητες που θα παράγονται από μονάδες ηλεκτροδοτούμενες με καθαρή ενέργεια, όπως τα υδροηλεκτρικά. Άρα, δεν θα επιβαρυνθούν από τον φόρο άνθρακα, ενώ την ίδια στιγμή θα εξάγουν σε τρίτες χώρες χωρίς τέτοιους περιορισμούς «βρώμικα» προϊόντα, καθώς θα παράγονται σε μονάδες ηλεκτροδοτούμενες με άνθρακα.