Αύξηση της τάξεως του 26% κατέγραψαν συνολικά το 2020 οι αναφορές που δέχτηκε ο Συνήγορος του Πολίτη (ΣτΠ) ως Εθνικός Μηχανισμός Διερεύνησης Περιστατικών Αυθαιρεσίας. Ωστόσο, αυτό που έχει ιδιαίτερη σημασία είναι η κατακόρυφη αύξηση των αναφορών από πολίτες, οι οποίες από τις 30 το 2019, ανέρχονται στις 53 το 2020 (συν 76,6%).
Σύμφωνα με την ετήσια έκθεση του ΣτΠ Ανδρέα Ποττάκη, η ανεξάρτητη αρχή δέχτηκε 263 υποθέσεις το έτος 2020, για πράξεις ή παραλείψεις ένστολου προσωπικού της ΕΛ.ΑΣ., του Λ.Σ. -ΕΛ.ΑΚΤ., του Πυροσβεστικού Σώματος και υπαλλήλων των Καταστημάτων Κράτησης, που ο νόμος προσδιορίζει ότι εμπίπτουν στα περιστατικά αυθαιρεσίας της ειδικής αυτής αρμοδιότητας.
Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει, είναι αξιοσημείωτη η αύξηση των υποθέσεων, κατά περίπου 26%, από τις 208 υποθέσεις του προηγούμενου έτους, η οποία εξηγείται από την αυξανόμενη αναγνωρισιμότητα του Εθνικού Μηχανισμού από το ευρύ κοινό. Η διαπίστωση αυτή ενισχύεται από την αύξηση του αριθμού των αναφορών, που προήλθαν από πολίτες, κατά 76,6%.
Στις περισσότερες περιπτώσεις, ο Εθνικός Μηχανισμός ενημερώθηκε για τα περιστατικά από την ΕΛ.ΑΣ., που του διαβίβασε τις σχετικές διαταγές για εσωτερικές έρευνες τις οποίες αποφάσισε να παρακολουθήσει, επιφυλασσόμενος και δικής του έρευνας.
Θα πρέπει δε να σημειωθεί ότι στις περιπτώσεις αυτές, η διαβίβαση των διαταγών εσωτερικής (πειθαρχικής) έρευνας και η παρακολούθηση από τον Εθνικό Μηχανισμό της διαδικασίας, συνεπάγεται, σύμφωνα με το νόμο, ότι:
i. τα πορίσματα και οι φάκελοι των εσωτερικών ερευνών διαβιβάζονται στο Συνήγορο, για να ελέγξει την πληρότητά τους, ο οποίος μπορεί να αναπέμψει την έρευνα για συμπλήρωση και
ii. τα αρμόδια πειθαρχικά όργανα αναστέλλουν την έκδοση της απόφασής τους, έως την έκδοση πορίσματος από το Συνήγορο του Πολίτη.
Συγκεκριμένα, το 2020 διαβιβάσθηκαν στο Εθνικό Μηχανισμό 209 υποθέσεις από την ΕΛ.ΑΣ., έναντι 176 υποθέσεων το 2019 (αύξηση κατά 18,7%), και επίσης μία υπόθεση από το Νομικό Συμβούλιο του Κράτους (Ν.Σ.Κ.) προκειμένου ο Μηχανισμός να εκτιμήσει αν μετά την σχετική απόφαση του Ε.Δ.Δ.Α. χωρεί επανάληψη της πειθαρχικής διαδικασίας από τη Διοίκηση και 53 αναφορές, έναντι 30 το 2020 από πολίτες.
Παρατηρείται ότι κατά το 2020 δεν παραπέμφθηκαν στον Συνήγορο υποθέσεις από το Αρχηγείο Λ.Σ. - ΕΛ.ΑΚΤ., που τα 2 προηγούμενα έτη είχε ενημερώσει τον Εθνικό Μηχανισμό για 6 περιστατικά, ενώ από την αρχή λειτουργίας του Εθνικού Μηχανισμού, την 09.06.2017, μέχρι και σήμερα, η Γενική Γραμματεία Αντεγκληματικής Πολιτικής απέχει πλήρως από τη διαβίβαση περιστατικών σχετικά με πράξεις ή παραλείψεις των υπαλλήλων των Καταστημάτων Κράτησης, παρά τη σχετική παραίνεση της Ανεξάρτητης Αρχής που επιδιώκει να διασφαλίσει την απαραίτητη διαφάνεια και στα σωφρονιστικά καταστήματα.
Αντίθετα, η ΕΛ.ΑΣ. συνεχίζει να αποδεικνύει έμπρακτα διάθεση διαφάνειας και συνεργασίας με τον Συνήγορο του Πολίτη, διαβιβάζοντας με συστηματικό τρόπο στον Συνήγορο του Πολίτη τις σχετικές έρευνες, σε αυξητικό μάλιστα ρυθμό, όπως προαναφέρθηκε.
Από τις 263 υποθέσεις που περιήλθαν στον Εθνικό Μηχανισμό το έτος 2020, οι 10 δεν υπάγονταν στην αρμοδιότητά του, είτε διότι ήταν εκτός του κατά νόμον αντικειμένου του Μηχανισμού, είτε διότι δεν είχε υποβληθεί καταγγελία από το ίδιο το θύμα ή από τρίτο πρόσωπο, κατόπιν εξουσιοδότησής του, όπως απαιτεί ο νόμος.
Οι 253 εντός αρμοδιότητας, υποθέσεις του 2020, είχαν ως αντικείμενο καταγγελίες για φερόμενα περιστατικά αυθαιρεσίας από στελέχη της ΕΛ.ΑΣ., στη συντριπτική τους πλειονότητα (248 υποθέσεις), 3 αναφορές κρατουμένων αφορούσαν σε Καταστήματα Κράτησης και 2 αναφορές στο Λ.Σ. - ΕΛ.ΑΚΤ.
Το γεγονός αυτό, βέβαια, οφείλεται και στο μεγάλο αριθμό των υποθέσεων, για τις οποίες η ίδια η ΕΛ.ΑΣ. προβαίνει σε διαταγές εσωτερικής έρευνας και τις διαβιβάζει στον Συνήγορο του Πολίτη, όπως προαναφέρθηκε.
Τα φερόμενα περιστατικά αυθαιρεσίας στις, εντός αρμοδιότητας, υποθέσεις που περιήλθαν στον Συνήγορο το 2020, είχαν ως κύριο αντικείμενο τα εξής:
- Προσβολή σωματικής ακεραιότητας ή υγείας: 115
- Προσβολή προσωπικής ελευθερίας: 64
- Συμπεριφορά με ρατσιστικό κίνητρο: 24
- Παράνομη χρήση πυροβόλου όπλου: 23
- Βασανιστήρια και προσβολές κατά 137Α Π.Κ.: 13
- Προσβολή ζωής: 9
- Προσβολή γενετήσιας ελευθερίας: 5.
Σύμφωνα με τον ΣτΠ, από τα στοιχεία παρατηρείται αύξηση των υποθέσεων που αφορούν σε προσβολές προσωπικής ελευθερίας (25% του συνόλου) σε σχέση με το προηγούμενο έτος.
Γενικότερα, διαπιστώνεται ότι οι θεματικές της σωματικής ακεραιότητας ή υγείας, της προστασίας της ζωής και της απαγόρευσης βασανιστηρίων και άλλων σοβαρών προσβολών της ανθρώπινης αξιοπρέπειας (137Α Π.Κ.) συγκεντρώνουν σταθερά το μεγαλύτερο ποσοστό επί του συνόλου των καταγγελιών για περιστατικά αυθαιρεσίας το 2020 (54%) αλλά και τα προηγούμενα έτη
Το έτος 2020, ο Συνήγορος εξέδωσε 97 πορίσματα. Από τα πορίσματα αυτά, 11 αφορούσαν σε πειθαρχικές έρευνες που άρχισαν και ολοκληρώθηκαν εντός του έτους, και τα υπόλοιπα σε παλαιότερες υποθέσεις.
Σε 7 εξ αυτών, από την εξέταση του πορίσματος της Διοίκησης και του φακέλου της έρευνας, προέκυψε ότι τα ελεγχόμενα περιστατικά δεν ενέπιπταν στην αρμοδιότητα του Εθνικού Μηχανισμού Διερεύνησης Περιστατικών Αυθαιρεσίας (περιστατικά εκτός της άσκησης των καθηκόντων ή χωρίς κατάχρηση της ιδιότητας του οργάνου).
Από τις 90 υποθέσεις που εξετάσθηκαν επί της ουσίας, 37 έρευνες αναπέμφθηκαν από το Συνήγορο προς τη Διοίκηση για συμπλήρωση της έρευνας και 53 έρευνες κρίθηκαν ότι δεν χρήζουν συμπλήρωσης, εκτός γενικών παρατηρήσεων για τη διεξαγωγή ερευνών σε παρόμοιες υποθέσεις.
Είναι σημαντικό το ποσοστό του 41% των διοικητικών ερευνών που εξετάσθηκαν επί της ουσίας, στις οποίες η Ανεξάρτητη Αρχή ζήτησε τεκμηριωμένα τη συμπλήρωσή τους και θα πρέπει να προβληματίσει τη Διοίκηση για τη βελτίωση της ποιότητας των εσωτερικών πειθαρχικών διαδικασιών.
Το θεματικό αντικείμενο των 37 ερευνών, που αναπέμφθηκαν από τον Εθνικό Μηχανισμό για συμπλήρωση, έχει ως εξής:
- Προσβολή σωματικής ακεραιότητας ή υγείας 22
- Προσβολή προσωπικής ελευθερίας 5
- Παράνομη χρήση πυροβόλου όπλου 5 Συμπεριφορά με ρατσιστικό κίνητρο 4
- Προσβολή γενετήσιας ελευθερίας 1