«Οσες επενδύσεις για ανάπτυξη ακινήτων βρίσκονταν σε εξέλιξη προχωρούν κανονικά με συγκεκριμένες αλλαγές, όσες συμφωνίες είχαν υπογραφεί επίσης προχωρούν, ενώ όσες βρίσκονταν στο στάδιο των διαπραγματεύσεων πάγωσαν μέχρι να βρεθεί η νέα ισορροπία». Έτσι περιγράφουν την κατάσταση στην αγορά ακινήτων στελέχη επενδυτικών εταιρειών και ανάπτυξης (development).
Οι παράγοντες της αγοράς δεν βλέπουν μόνο αλλαγές στον τρόπο και στα υλικά κατασκευής κτιρίων γραφείων ή καταστημάτων λόγω της πανδημίας, αλλά και σημαντικά περιθώρια ανάπτυξης σε κάποιες κατηγορίες ακινήτων όπως τα logistics. Επισημαίνουν, επίσης, πως παραμένει ισχυρή η ζήτηση για ποιοτικούς χώρους γραφείων και οι σημαντικές επενδύσεις που είναι σε εξέλιξη θα ολοκληρωθούν. «Αντί για 18 ευρώ ανά τετραγωνικό μέτρο, πιθανώς ένα κτίριο γραφείων στην Κηφισίας να ενοικιαστεί προς 15 ή 16 ευρώ ανά τετραγωνικό μέτρο», λένε ενδεικτικά.
Αντίθετα, κάποιοι προβλέπουν πως θα επηρεαστούν περισσότερο οι επενδύσεις σε κατοικίες που «πιθανώς θα πάνε κάποια χρόνια πίσω». Βέβαια, μια επίσκεψη σε αρκετές περιοχές του Λεκανοπεδίου δείχνει πως οι οικοδομές που βρίσκονταν σε εξέλιξη πριν ξεσπάσει η πανδημία προχωρούν κανονικά. Όμως, η βουτιά του τουρισμού πλήττει την αναπτυσσόμενη αγορά της παραθεριστικής κατοικίας στη χώρα μας.
«Εκτός από τις πιστοποιήσεις για το περιβαλλοντικό αποτύπωμα, όπως το LEED, έρχονται πλέον και πιστοποιήσεις για την υγιεινή και την ασφάλεια των εργαζομένων σε ένα κτίριο, όπως το WELL», λέει ο διευθύνων σύμβουλος της Hellenic Properties Ερρίκος Αρώνες, που έχει αυτή την περίοδο σε εξέλιξη τέσσερις αναπτύξεις, μεταξύ των οποίων κτίριο γραφείων στο Μαρούσι και ξενοδοχείο στον Πειραιά. Στα νέα κτίρια γραφείων θα αξιοποιούνται υλικά που δυσκολεύουν τη μετάδοση ιών ενώ θα κατηγοριοποιούνται όχι μόνο με βάση την ενεργειακή κατανάλωση, όπως συμβαίνει σήμερα, αλλά και ανάλογα με τις υγειονομικές συνθήκες που προσφέρουν.
Ο κ. Αρώνες θεωρεί πως παραμένουν οι ευκαιρίες στην αγορά ακινήτων και πως η πανδημία δεν δημιούργησε κάποιο κενό, αλλά σε αυτή τη φάση, «οι ξένοι επενδυτές έχουν κάνει ένα βήμα πίσω και οι πωλητές έχουν φοβηθεί».
Ο κ. Τάσος Κοτζαναστάσης, ιδρυτής & διευθύνων σύμβουλος της εταιρείας συμβούλων και επενδύσεων ακινήτων 8G Capital Partners Ltd, θεωρεί πως «η έκρηξη στην εξ αποστάσεως εργασία εξαιτίας της καραντίνας θα έχει σημαντικό αντίκτυπο στον τρόπο που λειτουργούν οι επιχειρήσεις». Εκτιμά πως πιθανώς «θα δούμε μια πτώση στη ζήτηση για νέους χώρους γραφείων» καθώς ολοένα και περισσότεροι αξιοποιούν την τεχνολογία για να δουλεύουν από το σπίτι, μετά και την πρόσφατη εμπειρία των μέτρων κοινωνικής αποστασιοποίησης. «Το σίγουρο είναι πως μπαίνει τέλος στους ανοικτούς χώρους των χιλιάδων τετραγωνικών μέτρων που φιλοξενούσαν εκατοντάδες εργαζόμενους σε ενιαίο χώρο», προσθέτει.
Την ίδια στιγμή που βρίσκεται σε εξέλιξη μια σκληρή μάχη μεταξύ εμπορικών ομίλων και ιδιοκτητών ακινήτων για το ύψος των ενοικίων, αρκετοί προσπαθούν να προβλέψουν πώς θα κινηθεί η αγορά των καταστημάτων. Όλοι συμφωνούν πως στη λιανική έρχονται μεγάλες ανατροπές, καθώς θα επιταχυνθούν οι εξελίξεις που έχουν δρομολογηθεί εδώ και χρόνια σε αγορές του εξωτερικού.
Ένα από τα πλέον έμπειρα στελέχη, ο κ. Δημήτρης Αντωνίου, σήμερα επικεφαλής της READ Development, που για δεκαετίες ασχολείται με την ανάπτυξη δικτύων καταστημάτων ισχυρών ομίλων, τονίζει πως «η κρίση των προηγούμενων χρόνων δεν επέτρεψε στις περισσότερες εταιρείες να επενδύσουν ούτε στα λογισμικά τους συστήματα ούτε στις εγκαταστάσεις αποθηκών και διακίνησης. Ετσι, κατά τη διάρκεια της καραντίνας αδυνατούσαν να εξυπηρετήσουν τη διογκωμένη ζήτηση των ηλεκτρονικών τους παραγγελιών, έμειναν πίσω. Παρόμοια φαινόμενα αντιμετώπισαν οι λιανέμποροι και κατά την περίοδο των προσφορών της Black Friday».
Η αύξηση της διείσδυσης του ηλεκτρονικού εμπορίου στην Ελλάδα, που σήμερα είναι από τις χαμηλότερες στην Ευρώπη, θα συνεχιστεί, λέει ο κ. Αντωνίου. Ακόμα και εάν το «μεγαλύτερο ποσοστό από τους νέους χρήστες επιστρέψει στις παλιές του συνήθειες, τίποτα δεν θα είναι όπως πριν» εξηγεί. Για να αναπτυχθεί περαιτέρω το ηλεκτρονικό εμπόριο, απαιτούνται και σημαντικές επενδύσεις στα logistics, με τον Δημ. Αντωνίου να επισημαίνει «την αδυναμία της πολιτείας να δημιουργήσει όλα αυτά τα χρόνια το κατάλληλο θεσμικό πλαίσιο για τη χωροθέτηση σύγχρονων αποθηκών».
Όπως λέει, «είναι αδιανόητο να μην μπορεί να δοθεί μια πειστική απάντηση σε δεκάδες επενδυτές, που αναζητούν χώρους για την ανάπτυξη σύγχρονων αποθηκών, που να ικανοποιούν τις απαιτήσεις της επόμενης 30ετίας, αυτοματοποιημένη παραλαβή, διαλογή και αποθήκευση, αποθήκες VNA (σ.σ. στενότερους διαδρόμους) και πολύ υψηλά ράφια. Ένας σοβαρός διεθνής επενδυτής στο τομέα των Logistics, δεν θα αναλάβει ποτέ το ρίσκο να εμπλακεί σε μια οδύσσεια γραφειοκρατίας και αλληλοσυγκρουόμενων νομοθετημάτων που διευκολύνουν μόνο τους επιτήδειους. Τα παλαιά βοσκοτόπια της Δυτικής Αττικής, χωρίς υποδομές και δίκτυα, έχουν μετατραπεί σε σύγχρονο Eldorado».
Εκτός από τις κεντρικές αποθήκες, «πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη σημασία στο λεγόμενο last mile delivery, το τελευταίο τμήμα της παράδοσης μιας παραγγελίας στην πόρτα του πελάτη. Το τελευταίο μίλι κοστίζει πάνω από το 53% του συνολικού κόστους διανομής και είναι η κυριότερη αιτία δυσαρέσκειας του καταναλωτή. Σε πόλεις πυκνοκατοικημένες όπως η Αθήνα και η Θεσσαλονίκη, είναι αναγκαία η επένδυση σε δίκτυο κέντρων διανομής, περιμετρικά των πόλεων αλλά πάντα εντός του ιστού τους».