Τελικά ο Βορράς πέτυχε τον στόχο του. Τα νέα φθηνά δάνεια για τον κορωνοϊό που αναμένεται να «ρίξει» στην αγορά ο ESM από 1η Ιουνίου θα συνοδεύονται από αυξημένη εποπτεία, αναθεωρήσεις όρων, νέα δημοσιονομικά μέτρα και τελικές αποφάσεις που θα λαμβάνει κάθε φορά το Eurogroup. Μια εξέλιξη για την οποία προειδοποιούσε εδώ και ένα μήνα το Euro2day.gr.
Η απόφαση των υπουργών Οικονομικών της ευρωζώνης την περασμένη Παρασκευή δεν αφήνει περιθώρια για παρερμηνείες. Δημιουργεί, ωστόσο, απορίες για το πώς πέρασε χωρίς βέτο ή έστω «γκρίνιες» από χώρες όπως η Ιταλία, που ετοιμάζονται να ενταχθούν άμεσα στη νέα γραμμή χρηματοδότησης του ESM.
Η απάντηση βρίσκεται στο γεγονός ότι οι περισσότεροι επικεντρώνονται στα άμεσα οφέλη και στη δημιουργική ασάφεια των «έμμεσων» ιατρικών δαπανών που μπορεί να κάνει μια χώρα λόγω του κορωνοϊού. Κατά τον Ιταλό υπουργό Οικονομικών, για παράδειγμα, οι έμμεσες δαπάνες δικαιολογούν και επιδοτήσεις επιχειρήσεων, κάτι που η Ρώμη ήθελε από την αρχή. Τι συμβαίνει όμως με τους όρους των δανείων και με τα attachments που τα συνοδεύουν;
Η αυξημένη εποπτεία και τα νέα δημοσιονομικά μέτρα μεσοπρόθεσμα δεν κρύβονται καν στις «λεπτομέρειες». Αναγράφονται ξεκάθαρα στις αποφάσεις του Eurogroup και στα νομικά έγγραφα που συνοδεύουν τις νέες πιστοληπτικές γραμμές του ESM που ονομάζονται μεν Pandemic Crisis Support (PCS), αλλά οι όροι παραμένουν οι «παλιοί».
Ας δούμε παράγραφο προς παράγραφο τι αναφέρουν στις αποφάσεις τους οι υπουργοί Οικονομικών του Eurogroup:
1. «Συμφωνήσαμε σχετικά με τα χαρακτηριστικά και τους τυποποιημένους όρους της Υποστήριξης Πανδημικής Κρίσης (PCS), που διατίθενται σε όλα τα κράτη-μέλη της ζώνης του ευρώ για τo 2% του ΑΕΠ από τα τέλη του 2019, ως σημείο αναφοράς, για την υποστήριξη της εγχώριας χρηματοδότησης όσον αφορά τα άμεσα και έμμεσα κόστη υγειονομικής περίθαλψης, θεραπείας και πρόληψης λόγω της κρίσης Covid-19. Χαιρετίσαμε επίσης τις προκαταρκτικές εκτιμήσεις των θεσμικών οργάνων σχετικά με τη βιωσιμότητα του χρέους, τις χρηματοδοτικές ανάγκες, τους κινδύνους χρηματοοικονομικής σταθερότητας, καθώς και τα κριτήρια επιλεξιμότητας για πρόσβαση σε αυτό το μέσο. Συμφωνούμε με την άποψη των θεσμικών οργάνων ότι όλα τα μέλη του ESM πληρούν τις προϋποθέσεις επιλεξιμότητας για να λάβουν υποστήριξη στο πλαίσιο της Υποστήριξης Πανδημικής Κρίσης. Με την επιφύλαξη της ολοκλήρωσης των εθνικών διαδικασιών, αναμένουμε από το Διοικητικό Συμβούλιο του ESM να εγκρίνει ψήφισμα που θα επιβεβαιώνει αυτό πολύ πριν από την 1η Ιουνίου 2020. Θα τηρηθούν οι διατάξεις της Συνθήκης του ESM».
Ήδη από αυτή την παράγραφο ξετυλίγονται οι «ανακρίβειες» για τα στοιχεία πάνω στα οποία βασίστηκε το Eurogroup για να αποφανθεί ότι οι χώρες μπορούν να λάβουν δάνεια, καθώς τα δημοσιονομικά τους στοιχεία και το ύψος του χρέους κρίνονται… υπό έλεγχο. Το Eurogroup βασίστηκε πάνω στις εαρινές προβλέψεις της Κομισιόν, που ήδη αναθεωρούνται επί τα χείρω. Η ίδια η Επιτροπή αναφέρει ότι αυτή τη στιγμή «βαδίζει στα τυφλά», χωρίς να γνωρίζει τις συνέπειες του κορωνοιοϋ.
Το Eurogroup επίσης βασίστηκε πάνω στο ΑΕΠ κάθε χώρας στο τέλος του 2019, πριν δηλαδή τον κορωνοϊό. Οι πολλαπλές αναλύσεις οικονομολόγων και διεθνών οίκων δείχνουν ότι τουλάχιστον το χρέος της Ιταλίας τείνει να γίνει «μη διαχειρίσιμο» και ότι λόγω της κρίσης του κορωνοϊού και άλλες χώρες θα «κοκκινίσουν».
Τι θα συμβεί λοιπόν στους όρους των δανείων, όταν τα στοιχεία θα αλλάζουν κάθε εξάμηνο για τον επόμενο χρόνο τουλάχιστον;
2. Ενώ τόσο ο πρόεδρος του Eurogroup Μάριο Σεντένο όσο και ο επικεφαλής του ESM Κλάους Ρέγκλινγκ επιμένουν ότι το μόνο κριτήριο για να λάβει μια χώρα δάνειο είναι να αποδείξει άμεσες και έμμεσες δαπάνες της υγειονομικής κρίσης, τα γραπτά λένε άλλα:
«Συμφωνούμε ότι η παρακολούθηση (monitoring) και η επιτήρηση (surveillance) θα πρέπει να είναι ανάλογες με τη φύση του συμμετρικού σοκ που προκαλείται από την Covid-19 και να είναι ανάλογη με τα χαρακτηριστικά και τη χρήση της Υποστήριξης Πανδημικής Κρίσης, σύμφωνα με το πλαίσιο της ΕΕ [1] και τη σχετική κατευθυντήρια γραμμή του ESM».
Με άλλα λόγια, εάν το συμμετρικό σοκ από τον κορωνοϊό είναι μεγαλύτερο, βαθύτερο και έχει περισσότερη διάρκεια σε μια χώρα που έχει πάρει δάνειο, τότε αντίστοιχο θα είναι και το «σφίξιμο» στην παρακολούθηση και την επιτήρηση. Και εάν λάβουμε υπόψη τα όσα γράψαμε στην πρώτη παράγραφο, για τα στοιχεία του χρέους και του ΑΕΠ στα οποία στηρίχθηκε η απόφαση και είναι ήδη ετεροχρονισμένα, τότε θα πρέπει να θεωρείται δεδομένο ότι ο βαθμός παρακολούθησης θα αυξηθεί.
Να σημειωθεί επίσης ότι στο κείμενο αναγράφονται δύο φράσεις: «monitoring» και «surveillance». Πλεονασμός, θα πει κάποιος. Όμως δεν είναι το ίδιο. Η πρώτη λέξη, «παρακολούθηση» αφορά τους μηχανισμούς παρακολούθησης των προϋπολογισμών από την Κομισιόν. Η δεύτερη λέξη, «εποπτεία», αφορά τους μηχανισμούς παρακολούθησης του ESM στις γραμμές στήριξης του ECCL (στην περίπτωση των κορωνοδανείων). Με δεδομένο ότι το ΔΣ του ESM απαρτίζεται από τους υπουργούς του Eurogroup, τότε ο Βορράς θα έχει λόγο στους όρους, στα δάνεια και στην εποπτεία.
Και πάμε παρακάτω. Αναφέρει η απόφαση:
3. «Κατόπιν πρότασης του Διευθύνοντος Συμβούλου του ESM, το Διοικητικό Συμβούλιο του ESM μπορεί να αποφασίσει με αμοιβαία συμφωνία να προσαρμόσει αυτή την προθεσμία (2022). Η πρόταση του Διευθύνοντος Συμβούλου θα βασίζεται σε αντικειμενικά στοιχεία σχετικά με την πορεία της κρίσης. Στη συνέχεια, τα κράτη-μέλη της ζώνης του ευρώ θα εξακολουθήσουν να δεσμεύονται για την ενίσχυση των οικονομικών και χρηματοοικονομικών θεμελιωδών αρχών, σύμφωνα με τα οικονομικά και δημοσιονομικά πλαίσια συντονισμού και εποπτείας της ΕΕ, συμπεριλαμβανομένης τυχόν ευελιξίας που εφαρμόζουν τα αρμόδια όργανα της ΕΕ».
Σε αυτή την παράγραφο, λένε οι ειδικοί, υπάρχουν τρεις παγίδες: Πρώτον, σφραγίζεται η εποπτεία. Δεύτερον, υποχρεούνται οι χώρες μετά τις 31 Δεκεμβρίου 2022 να προχωρήσουν στο «συμμάζεμα» των δημοσιονομικών τους. Δηλαδή εφαρμογή νέων μέτρων, που στις χειρότερες των περιπτώσεων, λένε πηγές με γνώση των διεργασιών, ενδέχεται να πάρουν και τη μορφή μνημονίου. Τρίτον και κυριότερο, εάν το συγκεκριμένο «προσωρινό» εργαλείο δεν λήξει στο τέλος του 2022 και πάρει παράταση, τότε μειώνεται και η ανάγκη για μεσοπρόθεσμα μέτρα, όπως το Ταμείο Διάσωσης που καταρτίζει αυτή τη στιγμή η Κομισιόν και για το οποίο υπάρχουν σοβαρές διαφωνίες μεταξύ Βορρά και Νότου.
Εάν συνεχίσουν οι διαφωνίες και το θέμα παραπέμπεται όλο και πιο κάτω (συνήθης πρακτική στην ΕΕ), τότε υπάρχει κίνδυνος η γραμμή PCS του ESM να μετατραπεί σε μεσοπρόθεσμο μέτρο. Ποιος επωφελείται; Ο Βορράς που δεν ήθελε εγγυήσεις, αλλά μόνο δάνεια με επιτήρηση.
4. «Η αρχική περίοδος διαθεσιμότητας για κάθε δάνειο που παρέχεται στο πλαίσιο της Υποστήριξης Πανδημίας Κρίσης (PCS) θα είναι 12 μήνες, η οποία θα μπορούσε να παραταθεί δύο φορές για 6 μήνες, σύμφωνα με το τυπικό πλαίσιο ESM για μέσα προφύλαξης», λέει η απόφαση.
Να σημειώσουμε ότι τo τυπικό πλαίσιο του ESM φέρνει και επιτήρηση όπως έχει αναφερθεί και πιο πάνω, με τη δυνατότητα αλλαγής των όρων κάθε έξι μήνες.
5. «Με την επιφύλαξη της ολοκλήρωσης των εθνικών διαδικασιών για κάθε αίτημα, τα διοικητικά όργανα του ESM θα εγκρίνουν τα μεμονωμένα σχέδια αντιμετώπισης της πανδημίας, μεμονωμένες αποφάσεις για τη χορήγηση χρηματοδοτικής βοήθειας και τις συμφωνίες διευκόλυνσης χρηματοοικονομικής βοήθειας, σύμφωνα με το άρθρο 13 της συνθήκης ESM».
Είναι φυσικό η κάθε χώρα να έχει τις δικές τις ανάγκες και το κάθε δάνειο να κρίνεται μεμονωμένα. Δεδομένων όμως των συνθηκών που αναφέραμε πιο πάνω, αυτό φαίνεται να αφήνει και παραθυράκι πιέσεων ανάλογα με τη χώρα. Ας αναλογιστούμε πόσες πιέσεις έως και εκβιασμούς δέχθηκε η Ελλάδα όλα τα χρόνια των μνημονίων. Πιέσεις που δεν αφορούσαν καν τους όρους των δανείων μας και ήταν περισσότερο «πολιτικές».
Αν κάποιος θεωρήσει ότι τα χαμηλότατα επιτόκια του ESM «αξίζουν» τις θυσίες, ας δει και τα νομικά άρθρα του ESM που παραπέμπει το Eurogroup. Και τα οποία φαίνεται πως πάνε ένα βήμα παρακάτω: Χαμηλότοκα δάνεια ναι, αλλά με ενισχυμένη εποπτεία (enhanced surveillance).
Με άλλα λόγια, το Eurogroup αναφέρει ότι θα υπάρχει εποπτεία και αμέσως μετά πετάει το μπαλάκι στο νομικό πλαίσιο του ESM, που «φωτογραφίζει» ότι η εποπτεία θα είναι ενισχυμένη. Ένα δηλαδή παρόμοιο πλαίσιο (ECCL+) που είχαν σχεδιάσει για τη χώρα μας.
Γιατί «πέρασε» από τον Νότο τέτοια απόφαση
Μετά το ρεπορτάζ με αρκετούς αξιωματούχους, τόσο του Eurogroup όσο και της Κομισιόν, το συμπέρασμα που προκύπτει είναι ότι οι υπουργοί είδαν μόνο τα άμεσα οφέλη. «Τι θα γίνει μετά το 2022, μάλλον αφορά άλλες κυβερνήσεις», ανέφερε υπουργός Οικονομικών του Eurogroup. Σχολίαζε την παράγραφο που λέει ότι μετά το τέλος του 2022 θα υπάρξει «σφίξιμο στο ζωνάρι» και νέα μέτρα, ώστε να επιστρέψουν οι χώρες στη δημοσιονομική προσαρμογή.
Όμως, όπως έχουμε γράψει, οι αποφάσεις είναι γραμμένες με τέτοιο τρόπο, ώστε και πριν από το 2022 να υπάρξει πίεση για δημοσιονομική προσαρμογή. Συνεπώς, ενδέχεται να μην είναι θέμα των επόμενων κυβερνήσεων.
Η στάση της Ελλάδας
Φαίνεται πως ο υπουργός Οικονομικών Χρ. Σταϊκούρας έχει αντιληφθεί τη σοβαρότητα των αποφάσεων του Eurogroup. Σε ανακοίνωση του ΥΠΟΙΚ, χαιρέτησε μεν την απόφαση, όμως σημειώνει ότι η χώρα μας θα προσφύγει σε δανεισμό από τις αγορές, για να αποφύγει δανεισμό από τον ESM.
Φαίνεται μάλιστα πως για τα τεκταινόμενα έχει ενημερωθεί και το υπουργικό συμβούλιο καθώς χθες ο υπουργός Επικράτειας Γ. Γεραπετρίτης, μιλώντας για τον τουρισμό, ανέφερε: «Εμείς δεν πρόκειται ποτέ να αδειάσουμε τα ταμεία του ελληνικού Δημοσίου, έτσι ώστε να αναγκαστούμε να καταφύγουμε από πολύ αδύναμη θέση σε αναγκαίο δανεισμό που θα φέρει πολύ μεγάλες περιπέτειες ξανά στην ελληνική οικονομία».
«Υπαινίσσεστε νέα μνημόνια;», ρωτήθηκε στο σημείο αυτό, για να απαντήσει: «Δεν υπαινίσσομαι, το λέω ρητά. Εάν αυτή τη στιγμή αποδυναμώσουμε τα δημόσια οικονομικά μας και δεν έχουμε τους αναγκαίους πόρους να διασφαλίζουν ότι μπορούμε να δανειζόμαστε από τις αγορές με ανοικτούς όρους, θα αναγκαστούμε εκ των προγραμμάτων να καταφύγουμε σε πρόγραμμα δημοσιονομικής στήριξης, το οποίο φέρνει μέτρα».