Οι αριθμοί κυριολεκτικά τρομάζουν. Ακόμη και για τα δεδομένα της Ευρώπης, που είναι πλέον κυριολεκτικά «Γηραιά Ήπειρος», με διάμεση ηλικία τα 42 έτη έναντι 35 της Βόρειας Αμερικής, 31 της Ασίας και… 18 της Αφρικής, ο πληθυσμός του έθνους μας απειλείται με ραγδαία συρρίκνωση τις επόμενες δεκαετίες.
Σύμφωνα με τις προβλέψεις πρόσφατης έρευνας του ΙΟΒΕ, στο βασικό σενάριο των προβολών, η Ελλάδα θα υποστεί πληθυσμιακή μείωση κατά… 24% έως το 2100, σε σύγκριση με 5% κατά μέσο όρο για την Ευρωζώνη!
Πάντα κατά την ίδια μελέτη, «σε ένα βασικό σενάριο, όπου οι δημογραφικές τάσεις στην Ελλάδα συγκλίνουν μόνο ελαφρά με την υπόλοιπη Ευρώπη, αλλά η γήρανση και η πτωτική τάση του πληθυσμού παραμένουν, το 2100 αναμένεται το πραγματικό ΑΕΠ να έχει μειωθεί κατά €58 δισ. ή 31% σε σχέση με το 2019, η απασχόληση κατά 2,1 εκατομμύρια άτομα (ή 48%), τα δημοσιονομικά έσοδα κατά €14 δισ. (ή 19%) και το πραγματικό κατά κεφαλήν ΑΕΠ κατά περίπου €1.740 (ή 10%). Οι δημογραφικές εξελίξεις δημιουργούν πολύ σοβαρές προκλήσεις και για μια σειρά από τομείς κοινωνικής πολιτικής, όπως η υγεία, οι συντάξεις, η εκπαίδευση και η αγορά εργασίας».
Μέσα από αυτούς τους αριθμούς, είναι εύκολο για κάποιον που γνωρίζει έστω και στοιχειωδώς από οικονομικά, να αντιληφθεί ότι η γήρανση και η μείωση του πληθυσμού συνδέονται άμεσα τόσο με τη μείωση του εθνικού πλούτου όσο και με το κατά κεφαλήν εισόδημα ή τον «μέσο» ατομικό πλούτο ενός εκάστου. Όμως εξίσου άμεσα με λιγότερο ποσοτικές έννοιες, όπως η ροπή προς την καινοτομία και τη δυναμικότητα, με την ευελιξία μιας οικονομίας, καθώς όσο αυξάνεται η ηλικία τόσο αυξάνονται και οι δυσκολίες παρακολούθησης και προσαρμογής στις οικονομικές, τεχνολογικές και κοινωνικές αλλαγές στο περιβάλλον.
Ωστόσο, το πρόβλημα δεν είναι μόνο οικονομικό. Στην πραγματικότητα, είναι εθνικό και αφορά ενδεχομένως και την ύπαρξη του ελληνικού έθνους. Ίσως πριν από 20-25 χρόνια, ορισμένοι (άλλοι θα τους πουν κυνικούς και άλλοι ρομαντικούς, καθότι πίστεψαν ότι οι πόλεμοι έχουν τελειώσει, χάρη στην επικράτηση των αλληλένδετων οικονομικών συμφερόντων) να εξέταζαν το θέμα μόνο από την οικονομική του πλευρά. Να έβλεπαν τότε ως «εύκολη» λύση για το όλο πρόβλημα τη μετανάστευση. Σήμερα όμως ζούμε σε έναν εντελώς διαφορετικό κόσμο. Έναν κόσμο πολύ πιο βίαιο και ολοένα λιγότερο ανεκτικό.
Οι προοπτικές μαζικής -και όχι επιλεκτικής και «ποιοτικής»- μετανάστευσης στην ευρύτερη περιοχή αυξάνονται, λόγω κλιματικής αλλαγής, αυξανόμενης φτώχειας και πιθανών αναταραχών. Όπως έχει δείξει η μέχρι τώρα εμπειρία, κάτι τέτοιο θα αυξήσει τις τριβές στο εσωτερικό της χώρας, ενώ ευλόγως, όσο μειώνεται ο γηγενής πληθυσμός τόσο θα μεγαλώνει ο κίνδυνος σημαντικής μεταβολής των δημογραφικών αλλά και εθνογραφικών στοιχείων, εγκυμονώντας περαιτέρω κινδύνους
Ενώ στο μεταξύ, η Τουρκία, με νεανικό πληθυσμό άνω των 80 εκατομμυρίων, καραδοκεί, κι ο πόλεμος στην Ουκρανία καταδεικνύει πως τα παραδοσιακά συστατικά στοιχεία εθνικής άμυνας, από τον αριθμό ανδρών υπό τα όπλα, ως την επιστράτευση και την «παλλαϊκή άμυνα», εξακολουθούν να είναι απολύτως κρίσιμα, παρά την αλματώδη πρόοδο της τεχνολογίας.
Η εντυπωσιακή καταγραφή του δημογραφικού προβλήματος από τη μελετητική ομάδα του ΙΟΒΕ, με την υποστήριξη της τράπεζας Eurobank, αλλά και η συνολική περιγραφή των πολιτικών που θα μπορούσαν να το αντιμετωπίσουν, δεν αλλάζουν το γεγονός ότι α) το ίδιο το πρόβλημα είναι γνωστό εδώ και πάρα πολλά χρόνια και β) από καμία κυβέρνηση δεν έχει υπάρξει συστηματική προσπάθεια για την τροχοδρόμηση λύσεων.
Γιατί συμβαίνει αυτό;
Πολλές δικαιολογίες μπορεί να ακουστούν, από τις δυσκολίες της οικονομικής κρίσης και του προϋπολογισμού, τη διαταραχή λόγω πανδημίας, αλλά, κατά την άποψη του υπογράφοντος, με δεδομένη την τεράστια μακροπρόθεσμη σημασία του συγκεκριμένου θέματος, θα πρέπει να αναζητήσουμε τα αίτια λίγο πιο βαθιά:
- Μία από τις αδυναμίες της δημοκρατίας αλλά και της ανθρώπινης φύσης γενικότερα είναι η μειωμένη «διάρκεια προσοχής» ή, αν προτιμάτε, ο βραχυχρόνιος χρονικός ορίζοντας. Για τους περισσότερους πολιτικούς, αυτή η διάρκεια προσοχής εκτείνεται κατά τη διακυβέρνησή τους, σε μία, το πολύ δύο τετραετίες. Οτιδήποτε εκτείνεται πέραν αυτού του ορίζοντα, χαρακτηρίζεται συχνά ως «καυτή πατάτα», που κάλλιστα μπορεί να αφεθεί για τους… επόμενους. Αντίστοιχα, για την κοινή γνώμη, προτεραιότητα είναι φυσικό να έχουν θέματα που καίνε άμεσα και όχι εκείνα που θα εκδηλωθούν με ένταση ίσως και μετά το τέλος της… ζωής ενός πολίτη.
- Ακριβώς για τους ανωτέρω λόγους, έχει ιδιαίτερη σημασία να καταστεί το δημογραφικό (υπογεννητικότητα, γήρανση κ.λπ.) εθνική προτεραιότητα, επί της οποίας θα υπάρξει διακομματική συναίνεση, με τρόπο που να διασφαλίζει ότι στον συγκεκριμένο τομέα, θα έχουμε πραγματική «συνέχεια του κράτους», ανεξάρτητα από την εναλλαγή διαφορετικών κυβερνήσεων στην εξουσία. Κάτι που δεν έχει συμβεί έως σήμερα.
Σε κάθε περίπτωση, η εποχή κατά την οποία μπορούσαμε να αντιμετωπίζουμε τέτοιου είδους προβλήματα με θεωρητικό τρόπο, ως φαινόμενα του μακρινού μέλλοντος που μπορεί να αντιμετωπιστούν μέσα από την αφομοίωση και την «πολυπολιτισμικότητα», φαίνεται να έχει περάσει ανεπιστρεπτί. Είτε θα λάβουμε έγκαιρα τα μέτρα μας ως έθνος και θα αντιμετωπίσουμε το δημογραφικό, είτε θα το βρούμε μπροστά μας. Το γεγονός όμως ότι η έρευνα κάνει την προβολή ως το έτος 2100, δεν σημαίνει ότι τα προβλήματα θα αρχίσουν να εμφανίζονται τότε. Και σίγουρα δεν σημαίνει ότι οι επόμενες γενιές θα είναι σε θέση να τα αντιμετωπίσουν τότε, αν εμείς δεν αρχίσουμε να κάνουμε κάτι ουσιαστικό, σήμερα.