Το σημερινό σχόλιο θα αποφύγει την εμπλοκή οποιασδήποτε «ηθικής» διάστασης. Θα εξετάσει τις εξελίξεις μέσα από το πρίσμα των λεγόμενων “great power politics”, χωρίς να υποβαθμίζει τον αναμφισβήτητα γενναίο αγώνα που διεξάγει η Ουκρανία κατά του εισβολέα της και τον ρόλο που θα διαδραματίσει στις περαιτέρω εξελίξεις.
Το γεγονός ότι τα μέτρα κατά της Ρωσίας έχουν λάβει τόσο απόλυτη μορφή (με εξαίρεση μόνο την ενέργεια, επειδή θα έβλαπτε σφόδρα την υπόλοιπη Ευρώπη), περιλαμβάνοντας ακόμη και τα χάμπουργκερ της McDonald's ή τη διακοπή των υπηρεσιών της SONY και της Nintendo στις… παιχνιδομηχανές, όπως το γνωστό PlayStation, δείχνει ένα πράγμα. Ότι οι ηγεσίες της Δύσης έχουν αντιληφθεί την κομβική σημασία που θα έχει για το παγκόσμιο γεωπολιτικό τοπίο -και την ισχύ της Δύσης- τυχόν «καθαρή νίκη» του Πούτιν στην Ουκρανία, ακριβώς όπως περιγράψαμε σε προηγούμενο σχόλιο.
Το μέγιστο ζήτημα δεν είναι η Ρωσία, αλλά πώς θα εκλάβουν την έκβαση της διαμάχης πρωτίστως η Κίνα, η δεύτερη μεγαλύτερη υπερδύναμη στον κόσμο, που έχει τις δικές της ρεβιζιονιστικές φιλοδοξίες, το Ιράν, η Β. Κορέα, αλλά και χώρες όπως η Ινδία, η Βραζιλία και άλλες, που αν και δεν συγκαταλέγονται στις μεγάλες στρατιωτικές δυνάμεις, έχουν μεγάλη περιφερειακή επίδραση (η οικονομία της Ινδίας είναι η 5η μεγαλύτερη στον κόσμο και της Βραζιλίας η 8η), μεγάλο πληθυσμό και λαμβάνουν «μηνύματα» από τις τρέχουσες εξελίξεις.
Είναι ακριβώς αυτή η ανομολόγητη, επισήμως, αίσθηση ότι αμφισβητείται πλέον ανοιχτά η επικυριαρχία της Δύσης και των ΗΠΑ, από έναν «απολυταρχικό άξονα», που οδηγεί τις χώρες που ανήκουν σε αυτή να συμπεριφέρονται ωσάν να έχουν κηρύξει τον πόλεμο στη Ρωσία, χωρίς να τον κηρύξουν. Αυτό άλλωστε μαρτυρά και η αποστολή όπλων και «εθελοντών» στην Ουκρανία, η οποία παραδόξως δεν γίνεται με χαμηλό «προφίλ», όπως συμβαίνει συνήθως σε τέτοιες περιπτώσεις, αλλά ανοικτά και με επίσημες ανακοινώσεις!
Με άλλα λόγια, αν η Ρωσία δεν ήταν η δεύτερη μεγαλύτερη πυρηνική δύναμη στον κόσμο, είναι πιθανό ότι η Δύση θα βρισκόταν τώρα σε μια κανονική «παλαιομοδίτικη» εμπόλεμη κατάσταση εναντίον της Ρωσίας. Άλλωστε, τόσο οικονομικά (είναι μόλις η 11η οικονομία στον κόσμο) όσο και στρατιωτικά (όπως δείχνουν και οι ως τώρα επιχειρήσεις στην Ουκρανία), η Ρωσία κάθε άλλο παρά αποτελεί «ισότιμο αντίπαλο» για τις συμβατικές δυνάμεις του ΝΑΤΟ.
Η πλήρης απομόνωση της Ρωσίας εγκυμονεί κινδύνους
Όμως τα πυρηνικά υπάρχουν και φαίνεται να κατέστησαν τον «ολοκληρωτικό οικονομικό πόλεμο», μόνο όπλο που θεωρεί ότι έχει σήμερα στη φαρέτρα της η Δύση, προκειμένου να αντεπεξέλθει όχι απλώς στη ρωσική απειλή, αλλά και στο ενδεχόμενο απότομης διεύρυνσης στην αμφισβήτηση της επικυριαρχίας της στο παγκόσμιο γεωπολιτικό στερέωμα.
Μόνον έτσι εξηγείται άλλωστε η πίεση που έχει ασκηθεί στον επιχειρηματικό αλλά και στον πολιτιστικό τομέα, να εγκαταλείψει πλήρως τη Ρωσία, ακόμη και σε χώρους παντελώς αδιάφορους για την οικονομική ισχύ της Ρωσίας και το καθεστώς Πούτιν, όπως τα PlayStation και οι πολιτιστικές εκδηλώσεις.
Πρόκειται για κινήσεις που στόχο έχουν την πλήρη απομόνωση, τη δυσφορία του μέσου Ρώσου πολίτη απέναντι στο καθεστώς του, ενώ σε συνδυασμό με άλλες, οικονομικά πολύ πιο σημαντικές, θα έχουν μεγάλες επιπτώσεις στο βιοτικό του επίπεδο.
Επίσης, μόνον έτσι εξηγείται το γεγονός ότι Δυτικές χώρες, οι οποίες μέχρι τώρα «προσκυνούσαν» το χρήμα των Ρώσων ολιγαρχών, όπως η Μεγάλη Βρετανία, προχωρούν σε κατασχέσεις περιουσιακών τους στοιχείων, χωρίς να έχει μεσολαβήσει κάποια δικαστική διαδικασία απόδειξης ευθύνης τους στα τεκταινόμενα, χωρίς ξεκάθαρο και σαφές κατηγορητήριο. Κάτι που βεβαίως αντιβαίνει στους κανόνες που έχουμε συνηθίσει να ισχύουν στα δημοκρατικά μας κράτη, εν καιρώ ειρήνης.
Ωστόσο, η επίτευξη των στόχων αυτού του «ολοκληρωτικού οικονομικού πολέμου» δεν πρέπει να θεωρείται εξασφαλισμένη. Ασφαλώς θα υπάρξει σημαντικό διάστημα οικονομικής αναταραχής και απότομης ύφεσης στη Ρωσία, κάτι που πρωτίστως θα νιώσουν οι απλοί πολίτες, θα έχει όμως συνέπειες και στην ισχύ της. Ωστόσο, τέτοιου είδους μέτρα δεν εμπόδισαν εδώ και δεκαετίες το Ιράν να παραμείνει μια από τις ισχυρότερες γεωπολιτικές δυνάμεις στη Μέση Ανατολή, ούτε κλόνισαν το καθεστώς του. Η Κούβα βρέθηκε σε καθεστώς μόνιμου οικονομικού αποκλεισμού, αλλά καθεστώς δεν άλλαξε. Τουναντίον υπάρχει σοβαρή πιθανότητα να πειστούν οι πολίτες της Ρωσίας ότι υπεύθυνη για τα όσα θα υποστούν είναι η Δύση, με αποτέλεσμα να αυξηθεί η συσπείρωση γύρω από την ηγεσία ενός «πολιορκούμενου» έθνους.
Δεν αποκλείεται μάλιστα να δημιουργηθεί στην Ευρώπη ένα απολύτως αντιδραστικό κράτος, μια «Βόρειος Κορέα σε πολλαπλή μεγέθυνση», που θα αποτελεί μόνιμη απειλή, όπως σημειώνει σε άρθρο του και το αμερικανικό Foreign Affairs.
Τα δύο μεγάλα ερωτήματα
Yπάρχουν όμως και άλλα δύο μεγάλα ερωτήματα. Το ένα αφορά τις επιπτώσεις που θα έχει ο οικονομικός πόλεμος στις χώρες της Δύσης και στη διεθνή οικονομία, καθώς τέτοιας κλίμακας κυρώσεις σε κράτος με κυρίαρχη θέση σε σειρά εμπορευμάτων, από το πετρέλαιο και το αέριο έως τα μέταλλα, τα γεωργικά προϊόντα και τα λιπάσματα, δεν έχει προηγούμενο.
Ουδείς μπορεί να ισχυριστεί ότι γνωρίζει ποια θα είναι τα αποτελέσματα, πέρα από την αύξηση του πληθωρισμού και την πιθανή πλέον εμφάνιση στασιμοπληθωρισμού. Οι επιπτώσεις για τις διασυνδεδεμένες αγορές και τη λειτουργία των εφοδιαστικών αλυσίδων είναι δύσκολο να προβλεφθούν με ακρίβεια. Όπως και η αντίδραση των πολιτών ανά τη Δύση, αν οι επιπτώσεις διαταράσσουν επί μεγάλο διάστημα το δικό τους βιοτικό επίπεδο.
Το δεύτερο ερώτημα -πολύ σημαντικό- αφορά τη στάση που θα κρατήσουν απέναντι στις κυρώσεις οι μεγάλες οικονομικές δυνάμεις που είτε δεν ανήκουν στη Δύση είτε ανήκουν, αλλά δεν μετέχουν στις κυρώσεις. Δεν θα πρέπει να συγχέουμε τη σχεδόν πλήρη απομόνωση της Ρωσίας από τις Δυτικές χώρες (με εξαίρεση έως στιγμής κράτη όπως η Τουρκία -που ανήκει στο ΝΑΤΟ- και το Ισραήλ), με το τι συμβαίνει στον υπόλοιπο κόσμο.
Ο υπογράφων συντάσσεται με τους δυτικούς αναλυτές που θεωρούν πολύ πιθανό ότι η Κίνα όχι μόνο θα προσαρμόσει τη στρατηγική της ώστε να είναι σε θέση να αντιμετωπίσει μια μελλοντική οικονομική επίθεση εναντίον της, αλλά θα στηρίξει όσο μπορεί και τη Ρωσία, προκειμένου να διατηρήσει έναν ισχυρό σύμμαχο με τον οποίο έχει αντίστοιχη θεώρηση για τη Δύση.
Προσώρας, τόσο η Ινδία όσο και η Βραζιλία δεν δείχνουν διάθεση να συμμετάσχουν, ενώ οι αμερικανικές απειλές ότι όποιος βοηθήσει τη Ρωσία θα υποστεί με τη σειρά του κυρώσεις ενδέχεται να αυξήσουν τις αντιδράσεις.
Στο πλαίσιο αυτό, δεν θα πρέπει να υποτιμήσουμε το γεγονός ότι η έκταση και η ένταση των κυρώσεων συνιστούν απόλυτη και ξεκάθαρη ανάμιξη της γεωπολιτικής σε όλο το εύρος του επιχειρηματικού και οικονομικού τομέα, για ένα θέμα που μπορεί να κρίθηκε ζωτικής σημασίας για τη Δύση, δεν είναι όμως καθόλου σίγουρο ότι ερμηνεύεται με τον ίδιο τρόπο στον υπόλοιπο κόσμο.
Η παγκόσμια οικονομική διασύνδεση, το μεγάλο «ατού» της Δύσης, που συνοδεύτηκε από την υπόσχεση μεγαλύτερης ευμάρειας, χρησιμοποιείται τώρα ξεκάθαρα ως όπλο οικονομικού εκμηδενισμού ενός μεγάλου αντιπάλου. Κι αυτό ίσως αλλάξει δραστικά τον συσχετισμό κόστους - οφέλους, για εκείνα τα καθεστώτα που συμμετέχουν σε αυτό, χωρίς όμως να έχουν διάθεση να ενστερνιστούν τις δυτικές πολιτισμικές και δημοκρατικές αξίες, ή να αποδέχονται τον πρωταγωνιστικό ρόλο της Δύσης στην περιοχή τους.
Όπως και να έχει, οι ηγεσίες της Δύσης αποδείχτηκαν αποφασισμένες να παίξουν «τα ρέστα τους» στον οικονομικό πόλεμο ενάντια στη Ρωσία. Θα περάσει όμως καιρός ώσπου να δούμε αν αυτό ήταν αναγκαίο και, κυρίως, αν ήταν τελικά προς όφελός της.