Ο πληθωρισμός χτυπάει αμείλικτα τις αναπτυγμένες οικονομίες για πρώτη φορά μετά από δεκαετίες. Οι πολίτες παρατηρούν με αμηχανία να υφίστανται τις αρνητικές συνέπειες ενός φαινομένου που μέχρι τώρα πίστευαν ότι αφορά μόνο τις υπό ανάπτυξη χώρες. Ωστόσο δεν αποτελεί φαινόμενο των τελευταίων μηνών. Απλά το τελευταίο διάστημα άρχισε να γιγαντώνεται και για αυτό βλέπουμε τις αρχές να επιτίθενται στο τέρας που οι ίδιες δημιούργησαν. Αντιλήφθηκαν επιτέλους πως δεν είναι παροδικός όπως μας καθησύχαζαν.
Καθώς οι πολίτες συσσωρεύουν χρέη και αγανάκτηση, οι απορίες που αναδύονται είναι εύλογες. Ποιοι είναι λόγοι που εμφάνισε το άσχημο πρόσωπο ο πληθωρισμός του μετά από σχεδόν 50 χρόνια; Που οφείλεται; Πως στο καλό ξέφυγε από τους κυβερνώντες; Τι μπορούν να κάνουν να αποτρέψουν την εξάπλωση του;
Αυτή τη φορά είναι διαφορετικά
Το παράδοξο είναι πως παρά την αύξηση σε επίπεδα ρεκόρ της ποσότητας χρήματος, οι υπεύθυνες αρχές αλλά και οι πολίτες δεν ανησυχούσαν για την εμφάνιση του πληθωρισμού. Το πρόσφατο παρελθόν επέδρασε καθησυχαστικά. Είχαν την πεποίθηση ότι θα απορροφηθούν οι πληθωριστικές πιέσεις, όπως το 2009. Και τότε υπήρξε έντονος προβληματισμός και παθιασμένες αντιρρήσεις, όμως τελικά οι φόβοι αποδείχτηκαν υπερβολικοί.
Αυτό που άργησαν να αντιληφθούν, είναι πως δεν επικρατούσαν οι ίδιες συνθήκες, όπως παραδέχτηκε ο ίδιος ο επικεφαλής της Fed, Jerome Powell. Ο πυρήνας του πληθωρισμού αυτή τη φορά ήταν ότι η εκτεταμένη ρευστότητα συνέπεσε με την άνοδο του κόστους των αγαθών. Η οποία με τη σειρά της οφείλεται στην ανεπαρκή διάθεση πετρελαίου, φυσικού αερίου, πρώτων υλών, εμπορευμάτων, σε σχέση με τις απαιτήσεις των οικονομιών. Και όλα αυτά, παρά το γεγονός ότι η Κίνα βρίσκεται υπό καθεστώς αυστηρού lockdown για πάρα πολύ καιρό, με αποτέλεσμα να χρειάζονται λιγότερα καύσιμα.
Γιατί δεν αυξάνουν την προσφορά οι πετρελαιοπαραγωγοί; Σε μεγάλο βαθμό γιατί δεν μπορούν, όχι γιατί δεν θέλουν. Το πρόβλημα με την ενέργεια είναι πως υπήρξε υποεπένδυση για πολλά χρόνια, κάτι που διάβρωσε την παραγωγική ικανότητα παγκοσμίως. Για ποιο λόγο; Επειδή η προσοχή και τα κεφάλαια είχαν στραφεί σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Το πετρέλαιο προορίζονταν να έχει την τύχη του κάρβουνου. Βρώμικο και απαξιωμένο.
Επιπλέον οι χαμηλές τιμές επί πολύ καιρό έθεσαν αρκετούς παραγωγούς εκτός αγοράς. Υπενθυμίζουμε την αλματώδη άνοδο των επιχειρήσεων εξόρυξης σχιστολιθικού στις ΗΠΑ, εξαιτίας της άφθονη ρευστότητας και των χαμηλών επιτοκίων, ταυτόχρονα με την πολιτική θέληση να γίνουν οι αμερικάνοι ενεργειακά αυτόνομοι. Αυτό όμως προκάλεσε πόλεμο τιμών από τους Σαουδάραβες που επιδίωξαν να τις βγάλουν εκτός ανταγωνισμού.
Την προηγούμενη περίοδο που υπήρχε έξαρση του πληθωρισμού, ήταν τη δεκαετία του 1970. Τότε η αύξηση της προσφοράς χρήματος προήλθε κυρίως από δανεισμό εμπορικών τραπεζών. Ο πληθωρισμός των τιμών ήταν ως επί το πλείστον αποτέλεσμα αυξημένης ζήτησης και όχι πρόβλημα προσφοράς. Η σύσφιξη της νομισματικής πολιτικής με την αύξηση των επιτοκίων επέδρασε αποτελεσματικά στη μείωση του τραπεζικού δανεισμού και επομένως στη μείωση της κατανάλωσης.
Εκείνη τη εποχή τα προβλήματα εφοδιασμού σε ενέργεια οφείλονταν σε γεωπολιτικά γεγονότα όπως και τώρα, με τη διαφορά ότι υπήρχε άφθονη παραγωγική ικανότητα να προμηθεύσει με νέο πετρέλαιο που θα μπορούσε να καλύψει άμεσα τις ανάγκες της αγοράς.
Σήμερα, τα προβλήματα ενεργειακού εφοδιασμού οφείλονται κυρίως στην έλλειψη επαρκών επενδύσεων στην παραγωγή πετρελαίου, φυσικού αερίου, διυλιστηρίων, αγωγών, τερματικούς σταθμούς υγροποιημένου φυσικού αερίου. Η έλλειψη επαρκούς ικανότητας απαιτεί χρόνια και πολλά κεφάλαια για να επιλυθεί. Η προσθήκη του πολέμου στην Ουκρανία επιτάχυνε και μεγέθυνε το πρόβλημα.
Η παγκόσμια τάση στη ζήτηση ενέργειας
Αυτό που παραγνωρίζουν πολλοί αναλυτές, κυρίως δυτικοί, είναι πως από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και μετά, η παγκόσμια κατανάλωση ενέργειας κάθε χρόνο αυξάνεται, εκτός από ελάχιστες εξαιρέσεις παγκόσμιας ύφεσης. Το 1980 ως το 1982, όταν οι ΗΠΑ προσπάθησαν να σταθεροποιήσουν το δολάριο, το 2009, κατά τη διάρκεια της παγκόσμιας κρίσης, το 2020, λόγω της πανδημίας (δεν εμφανίζεται στο συγκεκριμένο διάγραμμα γιατί καταγράφει μέχρι το 2019).
Οι ανεπτυγμένες χώρες έχουν γίνει λιγότερο ενεργοβόρες αναλογικά με το ΑΕΠ τους, καθώς μεγαλύτερο μέρος της οικονομικής δραστηριότητας προέρχεται από υπηρεσίες. Η μείωση της κατανάλωσης ενέργειας από πλευράς τους, οφείλεται είτε επειδή διανύουν μια φάση ύφεσης, είτε στην μεταφορά ενεργοβόρων μεταποιητικών βιομηχανιών στις αναπτυσσόμενες χώρες.
Παρόλα αυτά βρίσκονται σε πολύ υψηλά επίπεδα στην κατά κεφαλήν κατανάλωση ενέργειας. Ο μέσος Αμερικανός καταναλώνει 15 φορές περισσότερο πετρέλαιο ετησίως από τον μέσο Ινδό. Ο μέσος Αυστραλός ξοδεύει υπερδιπλάσια ηλεκτρική ενέργεια από τον μέσο Κινέζο, παρόλο που ένα μεγάλο μέρος της κατανάλωσης ενέργειας στην Κίνα οφείλεται στην παραγωγή προϊόντων για τον υπόλοιπο κόσμο.
Στις αναπτυσσόμενες χώρες, δεδομένου ότι έχουν πολύ λιγότερη κατανάλωση ενέργειας και εμπορευμάτων ανά άτομο, η ποιότητα ζωής τους βελτιώνεται αισθητά με κάθε οριακή άνοδο στην κατανάλωση ενέργειας και εμπορευμάτων. Όμως η πρόσβαση στην ηλεκτρική ενέργεια, το διαδίκτυο, τα βελτιωμένα μεταφορικά μέσα, οι οικιακές ανέσεις, τα πιο θρεπτικά τρόφιμα, απαιτούν περισσότερη κατανάλωση ενέργειας.
Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ο κλιματισμός. Η Ιαπωνία και οι ΗΠΑ έχουν πάνω από 90% διείσδυση στα air condition. Αντίθετα, λιγότερο από το 20% των ανθρώπων στο Μεξικό και τη Βραζιλία διαθέτουν κλιματισμό, παρά τις υψηλότερες θερμοκρασίες που επικρατούν εκεί. Στην Ινδονησία και την Ινδία διαθέτει κλιματισμό λιγότεροι από το 10% του πληθυσμού. Εάν οι χώρες χαμηλού εισοδήματος με μεγάλο αριθμό πολιτών όπως η Ινδία και η Νιγηρία φτάσουν τη κατά κεφαλή κατανάλωση ενέργειας όσο οι αναδυόμενες αγορές μεσαίου εισοδήματος όπως η Ταϊλάνδη ή το Μεξικό (που δεν είναι καν κοντά στο επίπεδο των αναπτυγμένων χωρών), η παγκόσμια ζήτηση ενέργειας θα εκτοξευτεί.
Υπάρχει περίπτωση οι αναδυόμενες αγορές θα μειώσουν σε γενικές γραμμές τη συνολική κατανάλωση ενέργειας τα επόμενα χρόνια; Η απάντηση είναι κατηγορηματικά όχι, εκτός αν τις εμποδίσει μια παγκόσμια ύφεση. Και αυτό προσωρινά. Αυτός είναι ο λόγος που οι περισσότερες αναδυόμενες αγορές αγνοούν τις κυρώσεις και συνεχίζουν να αγοράζουν ενέργεια από τη Ρωσία.
Από τι στιγμή που δεν μπορούν να κάνουν κάτι για την προσφορά, τι μένει να κάνουν οι αρχές της Δύσης;
Οι κεντρικές τράπεζες δεν έχουν τη δυνατότητα να… εκτυπώσουν περισσότερο πετρέλαιο, αγωγούς φυσικού αερίου, χαλκό, λιπάσματα, πλοία ή εγκαταστάσεις παραγωγής, αλλά μπορούν να μειώσουν τη ζήτηση. Να παρθούν μέτρα υφεσιακά για να μειωθεί η κατανάλωση. Με άλλα λόγια να μειώσουν το βιοτικό επίπεδο για να αγοράζουν λιγότερα.
Πως μειώνεις την κατανάλωση όταν δεν είναι πολιτικά εφικτό να αυξήσεις τους φόρους και να μειώσεις τα επιδόματα; Δυσκολεύεις την απόκτηση δανείου, κάτι που μειώνει τη ζήτηση σε αγαθά και ακίνητα. Η κατανάλωση και η οικοδομική δραστηριότητα αποτελεί πυλώνα ανάπτυξης για πολλές χώρες. Μπορεί να αποφεύγουν να το διατυπώσουν με κυνικό τρόπο, αλλά οι κυβερνήσεις αποσκοπούν στην αύξηση του ποσοστού ανεργίας. Αυτή τη συγκυρία βιώνουμε αυτή την περίοδο.
Ωστόσο εδώ υπάρχει ένα δομικό πρόβλημα. Ακόμα και εάν ο πληθωρισμός υποχωρήσει εξαιτίας της μείωση της παγκόσμιας κατανάλωσης ενέργειας, ενώ ταυτόχρονα τα προβλήματα από την πλευρά της προσφοράς παραμένουν, τότε το πρόβλημα του πληθωρισμού θα λυθεί προσωρινά. Θα επιστρέψει μόλις αρχίσει η οικονομία να επανέρχεται σε κανονικά επίπεδα.
Τι συμπέρασμα βγάζουμε; Ότι είναι απίθανο να δούμε τις τιμές των εμπορευμάτων και της ενέργειας να επανέρχονται στο προηγούμενο χαμηλό επίπεδο. Το ενδεχόμενο να υποχωρήσει ο πληθωρισμός, τουλάχιστον άμεσα, είναι μικρό.
Οι επενδυτικές διέξοδοι
Ποια μπορεί να είναι η άμυνα των πολιτών έναντι του πληθωρισμού; Πολύ πιθανόν η απόκτηση εμπορευμάτων, όπως αναφέραμε. Ωστόσο ακόμα και αν ήσουν σίγουρος ότι η καλύτερη επένδυση είναι το πετρέλαιο ή ο χαλκός ή η ξυλεία για τα επόμενα 10χρόνια, ακόμα και αν διέθετες μια χρονομηχανή και μπορούσες να μάθεις τις τιμές από τώρα σε μια δεκαετία, υπάρχουν δυσεπίλυτα προβλήματα, όπως της αποθήκευσης. Δεν θα μπορέσει ποτέ ο μέσος άνθρωπος να αποκτήσει εμπορεύματα όπως πετρέλαιο, ζάχαρη, βαμβάκι.
Πολλοί εναλλακτικά στρέφονται σε σπάνια συλλεκτικά αγαθά. Που είτε δεν είναι δυνατόν να ανέβει η προσφερόμενη ποσότητα, π.χ. οι πίνακες του Πικάσο είτε έχουν την πεποίθηση ότι η εταιρία παραγωγής θα θελήσει να κρατήσει ψηλά τη φήμη της και δεν πρόκειται να κατασκευάσει πολλά, π.χ. τα ρολόγια Rolex. Αυτά όμως έχουν το μειονέκτημα του κόστους φύλαξης και κυρίως της ρευστότητας. Αν χρειαστεί να το πουλήσουν άμεσα, δεν είναι εύκολο να βρεθεί αγοραστής.
Άλλα περιουσιακά στοιχεία όπως τα ακίνητα έχουν επιβάρυνση φόρων, έξοδα συντήρησης, πάγιες δαπάνες ηλεκτρισμού, ασφάλειας. Αν το συνολικό κόστος είναι 3-4% τον χρόνο, αυτό σημαίνει πως για να μην βρεθείς χαμένος σε μια δεκαετία, θα πρέπει να ανέβει η τιμή του ακινήτου κατά 40%. Όχι και τόσο σίγουρο με το δεδομένο ότι θα ακολουθήσουν αυξήσεις επιτοκίων, έστω και μικρότερες του πληθωρισμού, άρα λιγότερα δάνεια. Συνεπώς μειωμένη ζήτηση για σπίτια.
Επιπλέον σε αυτή την κατηγορία περιουσιακών στοιχείων έχουμε άλλο ένα πρόβλημα. Δεν μπορείς να αγοράσεις ακίνητο, διαθέτοντας 100€ τον μήνα. Δεν έχουν όλοι την οικονομική ευχέρεια να διαθέσουν εκατοντάδες χιλιάδες ή εκατομμύρια για να αγοράσουν κτήρια.
Τότε μήπως η διέξοδος θα βρεθεί από μετοχές ή ομόλογα; Οπως έχουμε εξηγήσει σε προηγούμενα άρθρα, είναι σχεδόν αδύνατο λόγω του υψηλού χρέους σε κράτη, επιχειρήσεις και ιδιώτες, να ανέβουν τα επιτόκια πολύ υψηλά. Συνεπώς το επικρατέστερο σενάριο είναι των πραγματικών αρνητικών επιτοκίων (κακό για τα ομόλογα) και του χαμηλού ρυθμού ανάπτυξης. Άρα και των επιχειρηματικών κερδών (κακό για τις μετοχές).
Ούτε όμως σε μετρητά ή καταθέσεις είναι έξυπνο να στραφούν οι οικονομίες ενός αποταμιευτή. Αν ο επίσημος πληθωρισμός στην Ελλάδα είναι 12%, τότε ο πραγματικός ανεπίσημος δεν είναι απίθανο να έχει ανέλθει στο 20%. Αυτό σημαίνει πως σε 3 χρόνια η αγοραστική δύναμη των μετρητών θα έχει καταρρεύσει σχεδόν στο μισό!
Ποια είναι η λύση για να καλυφθεί η σίγουρη απώλεια πλούτου; Μια λογική υπόθεση θα ήταν έστω και ένα μικρό μέρος των αποταμιεύσεων να κατευθυνθεί σε τίτλους που δίνουν την προοπτική σημαντικών αποδόσεων, έστω και αν αυτό συνεπάγεται μεγαλύτερη μεταβλητότητα.
Πάει πουθενά το μυαλό σας;
Σεμινάρια και βιβλίο για τα κρυπτονομίσματα
Τα σεμινάρια θα συνεχίσουν ξανά από Σεπτέμβρη. Μπορείτε όμως να προμηθευτείτε το βιβλίο «Το επενδυτικό εγχειρίδιο του Bitcoin» από το https://www.media2day.gr/seminars και στα βιβλιοπωλεία. Οι κάτοικοι του εξωτερικού μπορούν να το παραγγείλουν από το Amazon.
* Το άρθρο δεν αποτελεί προτροπή για αγορά ή πώληση των αναφερόμενων τίτλων. Παρέχεται για πληροφοριακούς και μόνο σκοπούς.