Ίσως το δυτικού τύπου οικονομικό μοντέλο να μην είχε επιβιώσει, αν οι Κεντρικές Τράπεζες δεν ανακάλυπταν ένα μαγικό κόλπο που οδηγεί στην ανάπτυξη. Το κόλπο δεν ήταν άλλο από την στρατηγική της στοχευμένης πιστωτικής επέκτασης. Διοχετεύοντας ρευστότητα και φουσκώνοντας την αξία σε επιλεγμένα περιουσιακά στοιχεία, όπως ακίνητα και μετοχές, κανείς δεν το αντιλήφθηκε ως πληθωρισμό. Όλοι το χαρακτήρισαν ανάπτυξη και αύξηση του πλούτου.
Όλα ξεκίνησαν από την απόφαση για την κατάργηση του κανόνα του χρυσού το 1971, αν και έπρεπε να φτάσουμε την δεκαετία του 1990, για να το εκμεταλλευτεί σε μαζική κλίμακα η Κεντρική Τράπεζα των ΗΠΑ. Πώς; Άρχισε να διογκώνει το δημόσιο και ιδιωτικό χρέος διοχετεύοντας χρήματα απευθείας στις τράπεζες. Πριν από αυτό, είχαν φροντίσει να ενοποιήσουν τις τραπεζικές με τις επενδυτικές δραστηριότητες, με την κατάργηση του νόμου Glass-Steagall, που ίσχυε από το 1933.
Ποια ήταν η δικαιολογία που καταργήθηκε ο Κανόνας του Χρυσού; Ότι η περιορισμένη ποσότητα εξόρυξης του μετάλλου περιόριζε την ανάγκη για ανάπτυξη. Η ποσότητα του χρυσού δεν αυξανόταν με τους ρυθμούς που μεγεθυνόταν η οικονομία. Πράγματι, το ιδεατό σε μια οικονομία είναι η ποσότητα του χρήματος να ευθυγραμμίζεται με την παραγωγή του πλούτου. Η αύξηση της ποσότητας του χρυσού κατά 2% φάνταζε ελάχιστη, μπροστά στα ποσοστά ανάπτυξης του παγκόσμιου ΑΕΠ.
Ωστόσο η αποδέσμευση από τον περιορισμό του μηχανισμού των τιμών που βασίζονταν στο χρυσό, δημιούργησε νέα προβλήματα. Αν η αξία του νομίσματος μπορεί να καθοριστεί από έναν άνθρωπο ή μια ελίτ τεχνοκρατών, ποια είναι η διαφορά από τον κεντρικό σχεδιασμό; Που βρίσκεται η μαγική ιδιότητα της εύρεσης της ισορροπίας από τις δυνάμεις της αγοράς που επικαλούνταν οι δυτικού τύπου οικονομίες;
Φανταστείτε μια δημόσια υπηρεσία να είναι υπεύθυνη για τον καθορισμό της τιμής των αυτοκινήτων ή των κινητών τηλεφώνων. Τα μέλη του συμβουλίου να λαμβάνουν την απόφαση σε κλειστές συσκέψεις γνωστοποιώντας τις προθέσεις τους χρησιμοποιώντας αμφίσημες ομιλίες. Υπάρχει κανείς υπέρμαχος της ελεύθερης αγοράς που δεν θα έβρισκε απαράδεκτες αυτές τις παραχωρήσεις; Αν υπάρχει λόγος που δεν εμπιστευόμαστε γραφειοκράτες για να επιβάλουν πόσα αυτοκίνητα θα κατασκευάζονται ή σε ποια τιμή θα πωλούνται οι φορητοί υπολογιστές, γιατί να εμπιστευόμαστε τις Κεντρικές Τράπεζες να καθορίζουν την τιμή και την ποσότητα παραγωγής της μεγαλύτερης αγοράς στον κόσμο, του χρήματος; Είναι τόσο έξυπνοι και τόσο διορατικοί έτσι ώστε να αναλάβουν την ευθύνη του ρυθμού ανάπτυξης;
Τα δανεικά οδήγησαν στην ανάπτυξη
Το 2000 ο Alan Greenspan, ο τότε διοικητής της FED, μείωσε το βασικό επιτόκιο στο 1%. Σκοπός ήταν να καταπολεμήσει την πιθανή ύφεση που υπήρχε κίνδυνος να προέρθει από το σκάσιμο της χρηματιστηριακής φούσκας των «dot.com». Με τα φτηνά επιτόκια ο κόσμος ενθαρρύνεται να δανειστεί χρήματα. Πληρώνει λιγότερους τόκους, άρα του στοιχίζουν φτηνότερα τα περιουσιακά στοιχεία, όπως τα ακίνητα. Φαίνονταν ευκαιρία ζωής να αποκτήσεις σπίτι, μια που τόσο χαμηλά επιτόκια είχαν να υπάρξουν σχεδόν 50 χρόνια.
Το σκεπτικό της τόνωσης της οικονομίας φαινόταν λογικό. Διεγείροντας την επιθυμία των πολιτών να αγοράζουν σπίτια, αυξάνεται η απασχόληση σε όλο το κύκλωμα της οικοδομής, η ανεργία μειώνεται, οι μισθοί ανεβαίνουν. Κυριαρχεί ένα αίσθημα ευμάρειας, με αποτέλεσμα να ξοδεύουν οι άνθρωποι περισσότερο, άρα ακόμα περισσότερες δουλειές. Η πιστωτική επέκταση δεν ευνόησε μόνο τα ανώτερα οικονομικά στρώματα, αλλά και την μεσαία τάξη. Ανέβηκε επίπεδο διαβίωσης είτε με δανεικά -άμεσα σε ιδιώτες και έμμεσα δανείζοντας τα κράτη όπου μπόρεσαν να προβούν σε παροχές- είτε αυξάνοντας τις τιμές των ακινήτων, των μετοχών κτλ.
Όλα καλά λοιπόν; Βρέθηκε το κόλπο της αέναης ανάπτυξης; Από το αποτέλεσμα μάλλον όχι. Η ανισότητα έχει διευρυνθεί σε επίπεδα που εκτός από αντιοικονομικά, αρχίζουν να γίνονται μη ανεκτά. Η αγοραστική δύναμη και οι μισθοί έχουν καθηλωθεί ή διαβρωθεί, παρά την εκτόξευση της παραγωγικότητας, οδηγώντας ευρεία στρώματα του πληθυσμού σε δυσαρέσκεια. Τα εισοδήματα από την εργασία δεν ήταν ικανοποιητικά, ώστε να διατηρήσουν ένα ανεκτό επίπεδο ζωής, οπότε τι κόλπο βρήκαν; Αναπλήρωσαν το κενό με δανεισμό.
Μόνο που δεν είναι τόσο απλό να δημιουργήσεις πλούτο. Είναι εύκολο να χρεωθείς, αλλά δύσκολο να ξεχρεώσεις. Ποιος μπορεί να γνωρίζει την κατάλληλη αναλογία ρευστότητας-χρέους-επιτοκίων; Αποδείχτηκε πως ο κόσμος δανείστηκε πολύ περισσότερο από όσο έπρεπε. Το 2008 αποτέλεσε την χρονιά που τελείωσε το όνειρο. Η παγκόσμια οικονομία κλονίστηκε από την κατάρρευση των ενυπόθηκων δανείων. Καταστάσεις οι οποίες εκλαμβάνονταν με δέος ως ανάπτυξη, άρχισαν να χαρακτηρίζονται φούσκες.
Μετά από συνεχείς παρεμβάσεις και προωθώντας τον υπερβολικό δανεισμό, ο μηχανισμός της αυτορρύθμισης των τιμών έχασε τη λειτουργία του. Η πλημμύρα των μετρητών στην αγορά κατέστρεψε την παραδοσιακή αποτίμηση του χρήματος. Το τραπεζικό σύστημα πρόδωσε την αξία. Τώρα έχει φτάσει η ώρα της πληρωμής. Οι σκελετοί έχουν βγει από τα ντουλάπια τους και κυκλοφορούν ως ζόμπι.
Όλοι έχουν καταλήξει εθισμένοι στο χρέος. Έχει δημιουργηθεί ένας πλανήτης χρέους όπου καμία χώρα δεν εξοφλεί τα χρέη της. Όταν λήγει ένα ομόλογο, για να το πληρώσει δανείζεται το ισόποσο συν τους τόκους του. Μόνο που αν τα δάνεια ήταν πλούτος, οι χρεωκοπημένοι θα ήταν πάμπλουτοι.
Η αλλαγή
Το ανατολικό μπλοκ δεν διαλύθηκε επειδή ο κόσμος επαναστάτησε, όπως βαυκαλίζονται οι δυτικοί, αλλά γιατί δεν βρέθηκε κανείς να το υπερασπιστεί. Αυτός είναι ο λόγος που κατάρρευσε αναίμακτα. Το ίδιο θα συμβεί στο τραπεζοκεντρικό σύστημα. Κανείς, εκτός από αυτούς που προσπορίζονται από αυτό, δεν θα κλάψει αν διαλυθεί.
Ο καπιταλισμός θριάμβευσε γιατί οι άνθρωποι πίστεψαν στο αφήγημα της επιχειρηματικής επιβράβευσης. Ότι έχεις την δυνατότητα να βγεις από την φτώχεια μέσα από προσπάθεια. Σου έδινε το κίνητρο να γίνεις πιο εργατικός, πιο καινοτόμος. Πλέον έχουμε φτάσει στο σημείο που άνθρωποι ενώ δεν κάνουν τίποτα, απαιτούν να λαμβάνουν την μερίδα του λέοντος από εκείνους που πραγματικά δημιουργούν πλούτο. Είμαστε κοντά στο σημείο που όλα τα συστήματα καταρρέουν.
Η άνοδος του λαϊκισμού αποτελεί σημάδι, όχι αιτία της έλλειψης συναίνεσης. Οι πολίτες αναρωτιούνται αν οι αποφάσεις που λαμβάνονται από τις κυβερνήσεις και τις Κεντρικές Τράπεζες είναι προς το συμφέρον τους ή προς όφελος των ελίτ. Δείτε πόσο εύκολα υποχώρησε η κυρίαρχη μέχρι χθες αφήγηση της παγκοσμιοποίησης. Γιατί; Επειδή υπήρχαν ελάχιστοι να την υπερασπιστούν.
Ίσως να βιώνουμε ήδη την αλλαγή. Δεν το γνωρίζει κανείς μέχρι να συμβεί, άσχετα αν μετά θα βγουν όλοι για να ισχυριστούν πως τα σημάδια ήταν εμφανή. Τη δεκαετία του 1970, για να μην καταρρεύσει το όλο το οικοδόμημα, αναγκάστηκαν να αλλάξουν νομισματικό σύστημα. Από την κάλυψη σε χρυσό, περάσαμε στα παραστατικά νομίσματα που έχουν κάλυψη την πίστη στην αξιοπιστία των κυβερνήσεων. Αποτέλεσμα; Στασιμοπληθωρισμός και εκτίναξη της τιμής του χρυσού. Του μοναδικού εκείνη την εποχή περιουσιακού στοιχείου που οι αρχές δεν μπορούσαν να αυξήσουν την παραγωγή του με μια πολιτική απόφαση.
Σήμερα όμως δεν είναι το μοναδικό περιουσιακός στοιχείο με αυτά τα χαρακτηριστικά. Υπάρχει και το bitcoin που συνδυάζει την σπανιότητα του χρυσού με τις ιδιότητες που ταιριάζουν στην ψηφιακή εποχή. Αν ανέβει σε αξία, έτσι ώστε να αποκτήσει την σταθερότητα που του λείπει, κανείς δεν μπορεί να αποκλείσει ότι θα λειτουργήσει σαν άγκυρα, όπως είχε επιλεγεί παλαιότερα ο χρυσός. Για ανάγκη για ένα Bretton Woods μιλάει το ΔΝΤ. Την συμφωνία που επέβαλλε τον κανόνα του χρυσού μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Σαν πολλές συμπτώσεις δεν άρχισαν να μαζεύονται;
Σεμινάρια και βιβλίο για το Bitcoin
Τα σεμινάρια πραγματοποιούνται κάθε Δευτέρα και Σάββατο μέσω Internet. Οι παρουσιάσεις διεξάγονται σε γκρουπ 6 ατόμων, ζωντανά, σαν να είμαστε δίπλα. Μπορείτε να δηλώσετε συμμετοχή στο https://www.media2day.gr/seminars
Τα σεμινάρια απευθύνονται σε όσους δεν έχουν προηγούμενη εμπειρία στην αγορά των κρυπτονομισμάτων. Εξηγούμε τις ιδιαιτερότητες του bitcoin και σας δείχνουμε πώς μπορείτε να αγοράσετε με τον φτηνότερο και ασφαλέστερο τρόπο. Τελειώνοντας θα έχετε αποκτήσει ένα μικρό ποσό από τα πρώτα σας κρυπτονομίσματα.
Από το ίδιο link μπορείτε να προμηθευτείτε το βιβλίο «Το επενδυτικό εγχειρίδιο του Bitcoin».
Το βιβλίο είναι μοιρασμένο σε δύο μέρη. Η πρώτη ενότητα αναφέρεται στο bitcoin. Όλα όσα χρειάζεται να γνωρίζετε για τη φιλοσοφία και τη λειτουργία των κρυπτονομισμάτων. Η δεύτερη ενότητα αποτελεί ένα πρακτικό επενδυτικό εγχειρίδιο. Περνάμε από το στάδιο του «γιατί να ασχοληθείτε», στο «πώς» να εμπλακείτε με τον πιο ασφαλή και αποτελεσματικό τρόπο.
* Το άρθρο δεν αποτελεί προτροπή για αγορά ή πώληση των αναφερόμενων τίτλων. Παρέχεται για πληροφοριακούς και μόνο σκοπούς.