«Ο Άσαντ πρέπει να φύγει» είπε ο Μπαράκ Ομπάμα το 2013. Περισσότερο από μια δεκαετία αργότερα, ο Σύριος δικτάτορας έφυγε. Αλλά το κλίμα στις ΗΠΑ και στην Ευρώπη είναι επιφυλακτικό αντί για εορταστικό.
Η πρόσφατη ιστορία στη Μέση Ανατολή δημιουργεί πρόσφορο έδαφος για αυτήν την επιφυλακτικότητα. Την ανατροπή άλλων δικτατόρων, όπως του Σαντάμ Χουσεΐν στο Ιράκ και του Μουαμάρ Καντάφι στη Λιβύη, ακολούθησε ένα βίαιο χάος, αντί για ειρήνη και σταθερότητα.
Το γεγονός πως η δύναμη που νίκησε τον Άσαντ, η Χαγιάτ Ταχρίρ αλ Σαμ (HTS) είναι κατηγοριοποιημένη ως τρομοκρατική οργάνωση στις ΗΠΑ, τον ΟΗΕ και αρκετές ευρωπαϊκές χώρες, προσθέτει ένα επιπλέον στρώμα ανησυχίας. Οι μνήμες της ανόδου του ISIS στη Συρία και στο Ιράκ το 2014 είναι επίσης ακόμα νωπές.
Αν και δεν θα το έλεγαν δυνατά, οι ΗΠΑ και οι Ευρωπαίοι πιθανότατα θα προτιμούσαν τον διάβολο που γνώριζαν, τον Άσαντ, παρά τις αβεβαιότητες μιας νέας τάξης στη Συρία στην οποία η HTS είναι η πιο ισχυρή δύναμη. «Το "αναμορφωμένοι τζιχαντιστές" μου ακούγεται αντιφατικός όρος» είπε ένας Ευρωπαίος ηγέτης.
Τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα υποστήριξαν ξεκάθαρα τον Άσαντ την περασμένη εβδομάδα. Ακόμα και το Ισραήλ –που συνέβαλε τα μέγιστα στα προβλήματα του Άσαντ, αποδεκατίζοντας τους συμμάχους του της Χεζμπολάχ στον Λίβανο- θα προτιμούσε το παλαιό έναντι του νέου καθεστώτος.
Ο Γιοράμ Χαζόνι, Ισραηλινός ακαδημαϊκός που βρίσκεται κοντά στον Μπέντζαμιν Νετανιάχου, αποκαλεί την HTS «τέρατα προσκείμενα στην Αλ Κάιντα» και λέει πως η επιτυχία της είναι «καταστροφή». Μάλιστα, ο μόνος ισχυρός περιφερειακός παράγοντας που βρίσκεται σθεναρά πίσω από την HTS είναι η κυβέρνηση του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν στην Τουρκία.
Αλλά τόσο για ανθρωπιστικούς, όσο και για γεωπολιτικούς λόγους, είναι λάθος οι Δυτικοί να λυπούνται για την πτώση του καθεστώτος Άσαντ. Ήταν ίσως η πιο κτηνώδης κυβέρνηση σε μια περιοχή γεμάτη φρικτά καθεστώτα. Περισσότεροι από 500.000 άνθρωποι έχουν πεθάνει στη Συρία από το ξέσπασμα του εμφυλίου πολέμου το 2011 –και πάνω από το 90% των θυμάτων σκοτώθηκαν από την κυβέρνηση της Συρίας και τους ξένους συμμάχους της.
Οι χιλιάδες πολιτικοί κρατούμενοι στις φυλακές του Άσαντ, όπου τα βασανιστήρια και οι φόνοι ήταν ρουτίνα, τώρα απελευθερώνονται και οι ιστορίες τους θα είναι τρομακτικές. Ο εμφύλιος πόλεμος που διεξήγαγε ο Άσαντ οδήγησε εκατομμύρια Σύριους να φύγουν από τη χώρα, δημιουργώντας μια προσφυγική κρίση που αποσταθεροποίησε την ΕΕ και δημιούργησε σοβαρές εντάσεις στην Τουρκία.
Η Συρία υπό τον Άσαντ έγινε επίσης κέντρο διεθνούς εγκληματικότητας και εμπορίας ναρκωτικών.
Η πτώση του Άσαντ αποτελεί επίσης σημαντικό πλήγμα τόσο για τη Ρωσία, όσο και για το Ιράν. Η επιτυχής στρατιωτική παρέμβαση του Βλαντίμιρ Πούτιν στη Συρία το 2015 έστειλε μήνυμα πως η Ρωσία έχει επανέλθει ως παγκόσμια δύναμη.
Η αδιαμφισβήτητη επίδειξη εξουσίας και σκληρότητας του Πούτιν στη Συρία συνέβαλε στο να ενθαρρυνθεί για την επακόλουθη ολοκληρωτική εισβολή στην Ουκρανία το 2022. Αντιθέτως, η υποχώρηση και αποτυχία της Μόσχας στη Συρία υπογραμμίζουν το πώς ο πόλεμος στην Ουκρανία έχει φέρει σε οριακό σημείο τους πόρους της Ρωσίας –και υπονομεύει την ιδέα πως η ζυγαριά των διεθνών εξελίξεων γέρνει προς την πλευρά του Πούτιν.
Το πισωγύρισμα για το Ιράν είναι ακόμα πιο οδυνηρό. Τις τελευταίες δεκαετίες, το ιρανικό καθεστώς έχει χτίσει ένα ισχυρό και «κακοήθες» δίκτυο δυνάμεων, «αντιπροσώπων» (proxies) σε όλη τη Μέση Ανατολή. Αλλά οι αντιπρόσωποι του Ιράν τώρα ένας-ένας καταστρέφονται.
Η Χαμάς συνετρίβη από τον ισραηλινό στρατό στη Γάζα –αν και με τρομακτικό ανθρωπιστικό κόστος. Η Χεζμπολάχ παραπαίει στον Λίβανο και δεν είναι πλέον ικανή να πολεμήσει στη Συρία. Οι επιθέσεις του Ιράν με βαλλιστικούς πυραύλους κατά του Ισραήλ απέτυχαν. Αν το Ιράν χάσει τώρα την ισχυρή του θέση στη Συρία, η ιρανική περιφερειακή δύναμη ουσιαστικά θα έχει καταρρεύσει μέσα σε διάστημα λίγων μηνών.
Φυσικά, υπάρχουν πολλοί λόγοι να ανησυχεί κανείς για το τι θα συμβεί στη συνέχεια. Αν το ιρανικό καθεστώς χάσει την ασπίδα των περιφερειακών αντιπροσώπων του, μπορεί να ψάξει για άλλους τρόπους για να ασφαλιστεί –όπως μια επιτάχυνση της προσπάθειας να εξοπλιστεί με πυρηνικά όπλα. Οι νέες μάχες μπορεί να μετατρέψουν τη Συρία σε «αποτυχημένο κράτος» και να πυροδοτήσουν νέες ροές προσφύγων. Η HTS μπορεί να μετατρέψει τμήματα της χώρας σε ασφαλή καταφύγια για την τρομοκρατία.
Αλλά ορισμένες δυτικές ΜΚΟ που έχουν αντιμετωπίσει τη HTS σε τμήματα της Συρίας τα οποία ήδη ελέγχει, βρήκαν πως είναι καλά οργανωμένη, με ρεαλιστική λογική και έτοιμη και ικανή να συνδιαλαγεί με τον έξω κόσμο. Εφιστούν την προσοχή έναντι οποιασδήποτε θεώρησης (που υποστηρίζει) πως η HTS θα αποδειχθεί ότι είναι η Αλ Κάιντα με νέα μορφή.
Η επιφυλακτική αντίδραση της Δύσης στην πτώση του Άσαντ αντανακλά τις χαμένες ελπίδες της αραβικής εξέγερσης του 2011. Η διολίσθηση της Συρίας σε έναν κτηνώδη εμφύλιο πόλεμο τότε, παραμένει μια προειδοποίηση, την οποία επικαλούνται εκείνοι που εναντιώνονται στην αφελή αισιοδοξία για το τι θα ακολουθήσει την πτώση αυταρχικών καθεστώτων στη Μέση Ανατολή.
Αλλά υπάρχει επίσης και η αφελής απαισιοδοξία. Το να πιστεύει κανείς πως ο Άσαντ ήταν σταθερά στην εξουσία και πως οι Σύριοι και η ευρύτερη περιοχή δεν θα μπορούσαν να περιμένουν κάτι καλύτερο από την αέναη κτηνώδη καταστολή, δεν είναι μόνο κυνικό, αλλά επίσης λάθος σε επίπεδο ανάλυσης.
Η Σαουδική Αραβία, που ξανάνοιξε την πρεσβεία της στη Δαμασκό νωρίτερα φέτος, είναι ένα υψηλού προφίλ παράδειγμα κυβέρνησης που αποφάσισε να συμβιβαστεί με τον Άσαντ πάνω που ήταν έτοιμη να καταρρεύσει η εξουσία του. Χρειάστηκαν τα «απόνερα» του πολέμου στον Λίβανο για να φανεί πόσο εύθραυστη ήταν εξουσία του Άσαντ.
Εν μέσω όλης της κατανοητής αγωνίας για το μέλλον της Συρίας μετά τον Άσαντ, είναι εύκολο να παραβλέψει κανείς μια απλή αλήθεια. Ότι η πτώση ενός κτηνώδους καθεστώτος που είναι ευθυγραμμισμένο με άλλα κτηνώδη καθεστώτα, είναι κάτι καλό.