Μήπως πλησιάζει το τέλος για την Ισλαμική Δημοκρατία του Ιράν; Αντιδημοφιλές στο εσωτερικό, υπό επίθεση από το Ισραήλ και υπό την ηγεσία ενός 85χρονου ανώτατου ηγέτη, το ιρανικό καθεστώς μοιάζει δυνητικά ευάλωτο.
Οι αντικυβερνητικές διαδηλώσεις που ξεκίνησαν το 2022 κατεστάλησαν άγρια, με εκατοντάδες πυροβολισμούς στους δρόμους και χιλιάδες φυλακίσεις. Ο πρωθυπουργός του Ισραήλ Μπενιαμίν Νετανιάχου προσπαθεί να προσεγγίσει την ιρανική αντιπολίτευση. Ακόμα και όταν απειλεί να αναλάβει στρατιωτική δράση εναντίον της χώρας, έχει προβλέψει ότι η ελευθερία θα έρθει στο Ιράν «νωρίτερα από ό,τι πιστεύουν οι περισσότεροι».
Ο Νετανιάχου υποστηρίζει ότι η αλλαγή καθεστώτος στο Ιράν θα ωφελήσει ολόκληρο τον κόσμο. Το ιρανικό καθεστώς είναι σαφώς μια κακόβουλη δύναμη στις παγκόσμιες υποθέσεις. Έχει υποστηρίξει βίαιες παραστρατιωτικές ομάδες όπως η Χαμάς, η Χεζμπολάχ και οι Χούθι. Παρέχει επίσης κρίσιμη στρατιωτική υποστήριξη στον Μπασάρ αλ Άσαντ, τον δικτάτορα της Συρίας, και έχει προμηθεύσει πυραύλους στη Ρωσία, για χρήση στον πόλεμό της με την Ουκρανία.
Δεδομένης της επιρροής του Νετανιάχου στις ΗΠΑ, τα επιχειρήματά του αναπόφευκτα υιοθετούνται από τη ρεπουμπλικανική δεξιά. Αλλά όχι μόνο εκεί. Η Le Monde επικαλείται ένα Γάλλο διπλωμάτη που λέει ότι «ίσως οι Ισραηλινοί μάς οδηγούν προς μια ιστορική στιγμή… την αρχή του τέλους για το ιρανικό καθεστώς».
Σε γενικές γραμμές, η πτώση της «Ισλαμικής Δημοκρατίας» ακούγεται σαν μια ευπρόσδεκτη εξέλιξη για τη δημοκρατική Δύση, η οποία ανησυχεί όλο και περισσότερο από τη συνεργασία ενός «άξονα αντιπάλων» που αποτελείται από το Ιράν, τη Ρωσία, την Κίνα και τη Βόρεια Κορέα. Η επιστροφή της πολιτικής ελευθερίας στο Ιράν θα σήμαινε επίσης την επανένταξη της χώρας στην παγκόσμια οικονομία.
Στον πραγματικό κόσμο, ωστόσο, υπάρχει κάθε λόγος να είμαστε πολύ επιφυλακτικοί απέναντι σε όσους ζητούν «αλλαγή καθεστώτος» στο Ιράν.
Πρώτον, υπάρχει το ερώτημα του πώς θα συμβεί. Οι Ιρανοί διαδηλωτές έχουν ξεσηκωθεί κατά του καθεστώτος αρκετές φορές στο παρελθόν και έχουν σκοτωθεί και φυλακιστεί σε μεγάλους αριθμούς.
Ο βομβαρδισμός του Ιράν και των κρίσιμων υποδομών του, με την αόριστη ελπίδα ότι αυτό θα προκαλέσει την κατάρρευση του καθεστώτος, είναι επίσης μια βαθιά μη πειστική στρατηγική. Αντί να βοηθήσουν την εσωτερική αντιπολίτευση, τα ισραηλινά ή αμερικανικά πλήγματα θα μπορούσαν στην πραγματικότητα να βοηθήσουν το καθεστώς προκαλώντας ένα φαινόμενο συσπείρωσης γύρω από τη σημαία, καθώς οι πατριώτες Ιρανοί θα θάψουν τις διαφορές τους για να ενωθούν εναντίον ενός ξένου επιτιθέμενου.
Η αμερικανική παρέμβαση θα μπορούσε να είναι ιδιαίτερα αντιπαραγωγική, δεδομένου ότι κάθε μορφωμένος Ιρανός θυμάται τον ρόλο των ΗΠΑ και του Ηνωμένου Βασιλείου στην υποστήριξη ενός πραξικοπήματος στο Ιράν το 1953.
Ακόμα και αν το ιρανικό καθεστώς πέσει με κάποιο τρόπο, δεν υπάρχει καμία απολύτως εγγύηση ότι θα το αντικαταστήσει κάτι καλύτερο. Πολλά δικτατορικά καθεστώτα έχουν εκδιωχθεί από την εξουσία σε όλη τη Μέση Ανατολή τις τελευταίες δεκαετίες. Συχνά τα καθεστώτα που τα διαδέχθηκαν αποδείχθηκαν ακόμη πιο καταπιεστικά από εκείνα που εκτόπισαν, όπως συνέβη όταν η ιρανική επανάσταση εκδίωξε τον Σάχη του Ιράν το 1979.
Ένα πρόσφατο βιβλίο, το οποίο εξετάζει το θλιβερό ιστορικό της αμερικανικής παρέμβασης στη Μέση Ανατολή, έχει τίτλο «Losing the Long Game: The False Promise of Regime Change in the Middle East». Ο συγγραφέας του, ο Φίλιπ Γκόρντον, είναι σύμβουλος εθνικής ασφάλειας της Κάμαλα Χάρις και είναι βαθύτατα εμπλεκόμενος στις συσκέψεις του Λευκού Οίκου για το πώς θα χειριστεί την τρέχουσα κρίση. Θα ήταν χρήσιμο αν ο Γκόρντον μοίραζε αντίτυπα του βιβλίου του σε όποιον είναι αρκετά ανόητος για να υποθέσει ότι τώρα θα μπορούσε να είναι η ώρα να ανατρέψει τους Αγιατολάχ.
Ο Γκόρντον δείχνει ξεκάθαρα τις ΗΠΑ να πέφτουν επανειλημμένα στην ίδια παγίδα, δεκαετία με τη δεκαετία, καθώς υποστήριξαν την ιδέα της αλλαγής καθεστώτος στο Ιράκ, το Ιράν, το Αφγανιστάν, την Αίγυπτο και τη Λιβύη. Σε κάθε περίπτωση, οι ΗΠΑ αγκάλιασαν τις αισιόδοξες υποθέσεις των εξόριστων ηγετών (και του Νετανιάχου για το Ιράκ το 2002), αλλά «απέτυχαν να προβλέψουν το χάος που θα ακολουθούσε αναπόφευκτα μετά την κατάρρευση».
Όπως σημειώνει ο Γκόρντον, «κάθε φορά που καταστρέφεται ένα υπάρχον καθεστώς... δημιουργείται πολιτικό κενό και κενό ασφαλείας και αρχίζει ένας αγώνας για την εξουσία». Οι νικητές αυτής της πάλης εξουσίας είναι συνήθως οι πιο αδίστακτες και καλά εξοπλισμένες ομάδες, όχι οι πιο φιλελεύθερες και ανεκτικές.
Οι συνθήκες ανασφάλειας επίσης πείθουν τους ανθρώπους να καταφεύγουν σε ομάδες συγγένειας ή σε αιρέσεις, καθιστώντας πιο πιθανό το ξέσπασμα εμφύλιου πολέμου. Το Ιράν, όπως και το Ιράκ, είναι ένα συνονθύλευμα διαφορετικών εθνοτικών και θρησκευτικών ομάδων. Το κενό εξουσίας όταν ανατρέπεται ένα αυταρχικό καθεστώς συχνά «ρουφάει» γειτονικές χώρες και ομάδες, εξαπλώνοντας τη βία σε όλη την περιοχή. Όλες αυτές οι προειδοποιήσεις ισχύουν εξίσου επιτακτικά για τις ελπίδες για μια νέα πολιτική τάξη στον Λίβανο, μετά την καταστροφή της ηγεσίας της Χεζμπολάχ.
Η προειδοποίηση ότι η αλλαγή καθεστώτος δεν πρέπει να γίνει στόχος της δυτικής πολιτικής θα μπορούσε να οδηγήσει σε ένα απαράδεκτα δυσοίωνο συμπέρασμα -ότι οι Ιρανοί πρέπει να ζουν για πάντα κάτω από μια καταπιεστική θεοκρατία. Αυτό είναι πολύ απαισιόδοξο. Το ερώτημα δεν είναι αν πρέπει να έρθει αλλαγή στο Ιράν αλλά πώς.
Η καλύτερη ελπίδα για τους Ιρανούς και τη Μέση Ανατολή είναι η Ισλαμική Δημοκρατία να περάσει τελικά στην ιστορία όχι με εισβολή ή επανάσταση, αλλά με ειρηνικές διαπραγματεύσεις. Τις τελευταίες δεκαετίες, οι δημοκρατικές μεταβάσεις που λειτούργησαν καλύτερα έλαβαν χώρα σε χώρες όπως η Πολωνία, η Νότια Αφρική και η Χιλή, όταν οι αυταρχικές κυβερνήσεις -οδηγούμενες από την αλλαγή γενεών ή από τις αλλαγές στην παγκόσμια πολιτική- κάθισαν κάτω με τους αντιπάλους τους και διαπραγματεύτηκαν.
Το Ιράν είχε πάντα μεταρρυθμιστές πολιτικούς που λειτουργούσαν εντός του θεοκρατικού συστήματος. Αλλά ο πόλεμος με το Ισραήλ είναι εγγυημένο ότι θα ενισχύσει τους σκληροπυρηνικούς. Η αλλαγή πρέπει να έρθει στο Ιράν. Οι βομβαρδισμοί και οι επιδρομές δεν είναι ο τρόπος για να επιτευχθεί.