Σομαλοί και Αιθίοπες διπλωμάτες βρέθηκαν στην τουρκική πρωτεύουσα αυτόν τον μήνα για συνομιλίες που στόχο έχουν τον τερματισμό της διένεξης που έχει απειλήσει να πυροδοτήσει πόλεμο μεταξύ των ανατολικών αφρικανικών χωρών.
Ο υπουργός Εξωτερικών της Τουρκίας, Χακάν Φιντάν, διαδραμάτισε τον ρόλο του διαμεσολαβητή στις διαπραγματεύσεις. Τοποθέτησε την κάθε αντιπροσωπεία σε ξεχωριστά δωμάτια στο υπουργείο του, πριν ξεκινήσουν οι διαπραγματεύσεις «πρόσωπο με πρόσωπο», σύμφωνα με ανώτερη τουρκική διπλωματική πηγή.
Ο Τούρκος πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν άσκησε επίσης πιέσεις και στις δυο χώρες να συμφιλιωθούν, αφού η περίκλειστη Αιθιοπία έκλεισε τον Ιανουάριο συμφωνία για να χτίσει ναυτική βάση στην αποσχισθείσα περιοχή της Σομαλιλάνδης, εξοργίζοντας τη Σομαλία.
Ο ρόλος της Άγκυρας ως μεσολαβητή των συνομιλιών μεταξύ του Μογκαντίσου και της Αντίς Αμπέμπα, που αναμένεται να συνεχιστούν τον επόμενο μήνα, υπογραμμίζει το πώς η επιρροή της Τουρκίας στην Αφρική έχει ανθίσει τις τελευταίες δύο δεκαετίες.
Η δημιουργία ισχυρών πολιτικών, εμπορικών συμμαχιών και συμμαχιών στον τομέα της ασφάλειας έχει επιτρέψει στην Τουρκία να τοποθετηθεί ως ισχυρός παίκτης όταν πολλά κράτη, όπως η Κίνα και οι ΗΠΑ, προσπαθούν να προβάλουν τη δική τους επιρροή στην περιοχή.
«Η αυξανόμενη επιρροή της Τουρκίας στην Αφρική σχετίζεται με την προσπάθειά της να διαφοροποιήσει τις επιλογές εξωτερικής πολιτικής της, να προβάλλει τις φιλοδοξίες της ως περιφερειακή δύναμη καθώς και τις φιλοδοξίες της να παίξει μεγαλύτερο ρόλο στις περιφερειακές και παγκόσμιες υποθέσεις», λέει η Elem Eyrice-Tepeciklioğlu του Πανεπιστημίου Κοινωνιών Επιστημών της Άγκυρας.
Από το 2003 η Τουρκία έχει σχεδόν τετραπλασιάσει τον αριθμό των πρεσβειών της στην Αφρική σε 44, έχει γίνει σημαντικός παίκτης στον αμυντικό τομέα της ηπείρου και έχει λανσάρει μια σειρά αεροπορικών γραμμών που συνδέουν την Κωνσταντινούπολη με δεκάδες αφρικανικές πόλεις που εξυπηρετούνται από ελάχιστους άλλους διεθνείς αερομεταφορείς.
«[Η Άγκυρα] έβαλε τις βάσεις όταν κήρυξε την Αφρική προτεραιότητα για την τουρκική εξωτερική πολιτική» λέει ο Ulf Laessing, διευθυντής του προγράμματος του γερμανικού think tank Konrad Adenauer Foundation για την περιοχή του Σαχέλ.
Η ταχέως αυξανόμενη επιρροή της Τουρκίας τα τελευταία χρόνια υπήρξε ιδιαίτερα εμφανής στο Σαχέλ, την ημιάγονη λωρίδα νοτίως της Σαχάρας. Μαζί με χώρες όπως η Σαουδική Αραβία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα –τις λεγόμενες μεσαίες δυνάμεις- η Άγκυρα έχει επεκτείνει την επιρροή της στην περιοχή Σαχέλ μετά την πτώση αρκετών κυβερνήσεων από στρατιώτες που στασίασαν εκμεταλλευόμενοι τις επιθέσεις τρομοκρατών και ομάδων ανταρτών καθώς και τη λαϊκή αγωνία.
Ο Cameron Hudson, πρώην αξιωματούχος της CIA που τώρα εργάζεται στο think tank «Κέντρο Στρατηγικών και Διεθνών Μελετών», είπε πως η Αφρική έχει γίνει ένα «πιο ανταγωνιστικό μέρος» όπου πολλοί outsiders κονταροχτυπιούνται για να αποκτήσουν επιρροή.
«Καθώς οι αφρικανικές χώρες δυσαρεστούνται από τη γαλλική, βρετανική ή αμερικανική εμπλοκή δεκαετιών στην ήπειρο, βλέπουν νέες ευκαιρίες και εταίρους με αυτές τις χώρες μεσαίας ισχύος», προσθέτει ο Hudson.
Η στρατηγική της Τουρκίας να εδραιωθεί στην Αφρική άλλαξε σημαντικά το 2011, σύμφωνα με αναλυτές, μια κίνηση η οποία προωθήθηκε από τουρκικές επιχειρήσεις που ήθελαν να αξιοποιήσουν την αυξανόμενη οικονομική δύναμη της ηπείρου και τον στόχο της Άγκυρας να διευρύνει την επιρροή της πέραν της άμεσης περιφέρειάς της.
Ο Ερντογάν μετέβη στη Σομαλία αεροπορικώς, όταν η χώρα βρίσκονταν στη δίνη ενός βαθύτατου λιμού, και έγινε ο πρώτος μη Αφρικανός ηγέτης που επισκέφθηκε τη χώρα μετά από σχεδόν δυο δεκαετίες. Έτυχε ενθουσιώδους υποδοχής, με τουρκικές σημαίες να κυματίζουν στο αεροδρόμιο, το λιμάνι και σε λεωφόρους της πρωτεύουσας της Σομαλίας, Μογκαντίσου.
Φορώντας ένα κομψό κοστούμι και συνοδευόμενος από τη σύζυγό του και ένα επιτελείο υπουργών, ο Ερντογάν περιηγήθηκε στους δρόμους που ήταν διάτρητοι από εκρήξεις όλμων και κάλεσε άλλες χώρες να προσφέρουν βοήθεια. «Η τραγωδία που συμβαίνει εδώ είναι μια δοκιμασία για τον πολιτισμό και τις σύγχρονες αξίες», είπε τότε.
Ο Τούρκος διπλωμάτης είπε πως το ταξίδι του Ερντογάν το 2011 «έδειξε σε όλη την ήπειρο πως οι Τούρκοι πραγματικά συνεργάζονται με την Αφρική». Ο αντίκτυπος της επίσκεψης στη Σομαλία υπήρξε μακροχρόνιος με απρόσμενους τρόπους, με το «Istanbul» να γίνεται ένα όλο και πιο κοινό κοριτσίστικο όνομα στη χώρα.
Η Τουρκία συνεχίζει να κάνει αισθητή την παρουσία της στην Αφρική μέσω ενός μείγματος ενεργειών σε επίπεδο εμπορικό, ασφαλείας, διπλωματικό και θρησκευτικό, των οποίων ηγείται η Άγκυρα, συχνά σε συνδυασμό με τουρκικές επιχειρήσεις.
Το εμπόριο μεταξύ της Τουρκίας και αφρικανικών κρατών σκαρφάλωσε στα 32 δισ. δολάρια πέρυσι, αυξημένο κατά σχεδόν 50% από το 2013, σύμφωνα με την στατιστική υπηρεσία της Τουρκίας. Εργολάβοι από τη χώρα έχουν εργαστεί σε τουλάχιστον 1.800 projects υποδομών, όπως αεροδρόμια και ξενοδοχεία, σε χώρες όπως ο Νίγηρας, τις οποίες συχνά αποφεύγουν οι δυτικοί εταίροι λόγω των πιθανών κινδύνων στον τομέα της ασφάλειας.
«Η τουρκική κυβέρνηση έχει βοηθήσει τις κατασκευαστικές της εταιρείες να αποκτήσουν παρουσία στην περιοχή» σύμφωνα με τον Laessing. «Έχουν αναλάβει περισσότερα ρίσκα για να επενδύσουν σε χώρες που τα κράτη της Δύσης αγνοούν».
O Hudson είπε πως «δεν είναι σύμπτωση» που οι τουρκικές εταιρείες επενδύουν σε αφρικανικά κράτη στα οποία ο Ερντογάν έχει δημιουργήσει σημαντικές διπλωματικές σχέσεις. «Υπάρχουν πολλές νέες δυνάμεις που όλες βλέπουν το ίδιο πράγμα: μια αυξανόμενη εσωτερική αγορά που χρειάζεται να εξυπηρετηθεί και μια αγορά που είναι υποανάπτυκτη, είτε πρόκειται για εθνικές αμυντικές βιομηχανίες, στρατούς ή υποδομές ή για ανάπτυξη καταναλωτικών αγορών. Υπάρχουν τεράστιες ευκαιρίες».
Η Τουρκία έχει επίσης επενδύσει σε πρωτοβουλίες ήπιας ισχύος για να μπορέσει να «κερδίσει» την καρδιά και το μυαλό Αφρικανών, ορισμένες φορές βασιζόμενη σε κοινές θρησκευτικές πεποιθήσεις. Ξόδεψε σχεδόν 10 χρόνια για να κατασκευάσει ένα μεγάλο εθνικό τέμενος στην Άκρα, την πρωτεύουσα της Γκάνα, στο στυλ του εμβληματικού Μπλε Τζαμιού της Κωνσταντινούπολης. Άλλα τεμένη έχουν πληρωθεί για το Μαλί, το Τζιμπουτί, το Σουδάν και αλλού.
Η Σομαλία έχει επωφεληθεί από σχολεία και νοσοκομεία που κατασκεύασαν Τούρκοι και υπάρχουν προγράμματα υποτροφιών που προσφέρουν σε ταλαντούχους Αφρικανούς φοιτητές την ευκαιρία να σπουδάσουν στην Τουρκία.
Ο κρατικός ραδιοτηλεοπτικός φορέας της Τουρκίας, το TRT, εγκαινίασε πέρυσι μια υπηρεσία ειδήσεων για την Αφρική που μεταδίδει στα αγγλικά, γαλλικά, σουαχίλι και χάουσα. Εν τω μεταξύ, ο κρατικά υποστηριζόμενος αερομεταφορέας Turkish Airlines εξυπηρετεί τώρα περισσότερους αφρικανικούς προορισμούς απ’ ό,τι οποιοσδήποτε άλλος μη αφρικανικός αερομεταφορέας, σύμφωνα με τα στοιχεία για τις πτήσεις του Αυγούστου που συγκέντρωσε η εταιρεία αναλύσεων Cirium.
Η Τουρκία έχει επίσης χαλαρώσει τους περιορισμούς της βίζας για πολλές αφρικανικές χώρες, επιτρέποντας σε πολίτες της μεσαίας και ανώτερης τάξης, ιδιαίτερα αυτών των κρατών στην περιοχή Σαχέλ, να επισκεφθούν την Τουρκία για επαγγελματικούς, ψυχαγωγικούς και ιατρικούς λόγους.
«Ο κόσμος από το Σαχέλ συχνά υφίσταται διακρίσεις από την Ευρώπη σε ό,τι αφορά την εξασφάλιση της βίζας» λέει ο Laessing. «Η Τουρκία διευκολύνει τις επισκέψεις ανθρώπων από οπουδήποτε».
Ο μεγαλύτερος, όμως, δείκτης της επιρροής της Τουρκίας στην Αφρική είναι το βάθος των συμμαχιών της στον τομέα της ασφάλειας. Η Άγκυρα έχει αναπτύξει δεσμούς με χώρες από τον Νίγηρα στο Σαχέλ μέχρι τη Σομαλία και την Αιθιοπία στα ανατολικά της ηπείρου, και έχει διακριθεί ως προμηθευτής αποτελεσματικών, αλλά οικονομικών drones που έχουν αποδειχθεί καθοριστικής σημασίας σε πεδία μάχης.
Αναλυτές και επικριτές λένε πως τα τουρκικά drones έχουν γίνει ελκυστικά και εξαιτίας του ότι υπάρχουν περιορισμένες απαιτήσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων που συνοδεύουν την αγορά τους, αν και πωλούνται μόνο σε κυβερνήσεις, και εξαιρούνται από τις πωλήσεις οι μη κρατικοί παράγοντες.
Το drone Bayraktar TB2 έχει γίνει πυλώνας της στρατηγικής αυτής. Κατασκευάζεται από την Baykar, μια ιδιωτική τουρκική αμυντική εταιρεία της οποίας πρόεδρος είναι ο γαμπρός του Ερντογάν. Το Μάλι, ο Νίγηρας, η Αιθιοπία και άλλες χώρες έχουν στο οπλοστάσιό τους τα drones αυτά.
Η Τουρκία πουλάει επίσης φορητά όπλα, οχήματα εκκαθάρισης ναρκών, τεθωρακισμένα οχήματα και ελικόπτερα σε αφρικανικές χώρες, σύμφωνα με την Eyrice-Tepeciklioğlu.
Οι δεσμοί πάνε πέρα των πωλήσεων όπλων. «Η συνεργασία μας στον τομέα της ασφάλειας και της άμυνας με όλες σχεδόν τις αφρικανικές χώρες αυξάνεται» είπε Τούρκος διπλωμάτης. «Η Τουρκία εργάζεται πολύ στενά με τις αρχές της Σομαλίας για τη δημιουργία του εθνικού στρατού της χώρας και τη μεταρρύθμιση του τομέα της ασφάλειας» σημείωσε ο ίδιος, προσθέτοντας πως και άλλες αφρικανικές χώρες έχουν ζητήσει εκπαίδευση των στρατιωτικών τους δυνάμεων.
Στις περαιτέρω ενδείξεις εμβάθυνσης των σχέσεων με τη Σομαλία περιλαμβάνονται η αποστολή τουρκικού πλοίου στις ακτές της χώρας αργότερα φέτος για την αναζήτηση αποθεμάτων έως και 30 δισ. βαρελιών πετρελαίου και αερίου. Αυτή έρχεται μετά από μια συμφωνία που συνάφθηκε νωρίτερα φέτος για την προστασία των χωρικών υδάτων της Σομαλίας, όπου βρίσκεται μια μεγάλη τουρκική στρατιωτική βάση.
Η άνοδος της Τουρκίας -μέλους του ΝΑΤΟ- στην Αφρική συντελείται χωρίς τον δυτικό σκεπτικισμό που συνοδεύει τη ρωσική και κινεζική εμπλοκή στην ήπειρο. «Υπάρχει μια διαφορά μεταξύ τού να είσαι ανταγωνιστής και του να είσαι αντίπαλος. Οι ΗΠΑ μπορούν να ανταγωνιστούν με την Τουρκία διπλωματικά, εμπορικά, αλλά στο τέλος η Τουρκία είναι σύμμαχος», λέει ο Hudson.