Πολλοί ηγέτες της Αφρικής θα βρεθούν στο Πεκίνο τον επόμενο μήνα για την τελευταία τριετή σύνοδο με την Κίνα. Για τους ηγέτες από την ήπειρο, αυτές οι συλλογικές γιορτές έχουν γίνει ένα γνώριμο κομμάτι των παγκόσμιων συναντήσεων κορυφής –και όχι μόνο με την Κίνα.
Μόνο τα τελευταία δυο χρόνια, οι 54 Αφρικανοί αρχηγοί κρατών έχουν προσκληθεί μαζικά στην Ουάσινγκτον για την σύνοδο ΗΠΑ-Αφρικής που φιλοξένησε ο πρόεδρος Τζο Μπάιντεν, στην Αγία Πετρούπολη για τη δεύτερη σύνοδο Ρωσίας-Αφρικής με τον πρόεδρο Βλαντίμιρ Πούτιν, και στην σύνοδο Ιταλίας-Αφρικής που πραγματοποιήθηκε στη Ρώμη τον Μάρτιο υπό την προεδρία της πρωθυπουργού Τζόρτζια Μελόνι.
Οι Αφρικάνοι ηγέτες προσκλήθηκαν επίσης σε παρόμοιες μαζώξεις στην Τουρκία, στη Σαουδική Αραβία και, μόλις τον Ιούνιο, στη Νότια Κορέα –την τελευταία χώρα που μπήκε στον «χορό» των Συνόδων με την Αφρική. Πολλοί επίσης θα πάνε στη Γιοκοχάμα του χρόνου, καθώς η Ιαπωνία θα είναι η νεότερη οικοδέσποινα.
Ο Lazarus Chakwera, πρόεδρος του Μαλάουι, συλλογιζόμενος πρόσφατα τις ευκαιρίες σε διπλωματικό, και εμπορικό επίπεδο, όπως και σε επίπεδο ασφαλείας που άνοιξαν για τα αφρικανικά κράτη, είπε στους οικοδεσπότες του κατά τη διάρκεια επίσκεψης στο Λονδίνο πως, αν και είναι «καλό να τρως ένα κινέζικο γεύμα που και που», ωστόσο ένας μπουφές όπου μπορείς να φας όσο και ό,τι θες, είναι ακόμα καλύτερος.
Η Κίνα οπωσδήποτε δεν είναι η μόνη επιλογή στο «μενού». Με κριτήριο τα δάνεια που έχουν εκταμιευτεί, τα κινεζικά συμφέροντα στην Αφρική κορυφώθηκαν το 2016 όταν ο κρατικός δανεισμός ανέρχονταν σε 28,4 δισ. δολάρια, σύμφωνα με στοιχεία που συγκέντρωσε το Πανεπιστήμιο της Βοστόνης, έναντι δανεισμού περίπου 1 δισ. δολαρίων το 2022.
Αλλά καθώς η προσοχή από την Κίνα έχει μειωθεί, το ενδιαφέρον από αρκετές άλλες χώρες συμπεριλαμβανομένων της Ρωσίας, της Ινδίας, των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων, της Τουρκίας και της Βραζιλίας έχει αυξηθεί.
Η Αφρική συνήθως δεν βρίσκεται στην κορυφή της διπλωματικής ατζέντας του κόσμου, ιδιαίτερα σε μια περίοδο συγκρούσεων στη Μέση Ανατολή και στην Ευρώπη. Αλλά οι ειδήμονες λένε πως πολλές χώρες νοιώθουν την ανάγκη να αναπτύξουν ή να ανανεώσουν την «αφρικανική στρατηγική» τους, λόγω του ταχέως αναπτυσσόμενου πληθυσμού της ηπείρου, της υψηλής συγκέντρωσης κρίσιμων μεταλλευμάτων, καθώς και των 54 ψήφων που έχει στον ΟΗΕ.
Ο Chidi Odinkalu, καθηγητής στη Νομική και Διπλωματική Σχολή Fletcher του Πανεπιστημίου Tufts, λέει πως ανησυχεί ότι αντί να επωφεληθεί από το γεγονός ότι έχει θέση σε τόσα πολλά τραπέζια, η Αφρική συνεχίζει να βρίσκει τον εαυτόν της στο «μενού». Αναρωτιέται επίσης τι σημαίνει για την ήπειρο ότι μεμονωμένες χώρες θεωρούν πως είναι αποδεκτό να διαπραγματεύονται με όλους συλλογικά τους ηγέτες της Αφρικής ταυτόχρονα.
Θεωρητικά, αυτό που ο Odinkalu αποκαλεί την νέα «διπλωματική πολυκεντρικότητα» παρουσιάζει ευκαιρίες. «Το ερώτημα είναι: η Αφρική είναι "διαμορφωμένη" με τρόπο που να μπορεί να το εκμεταλλευτεί; Το γεγονός πως η αφρικανική πλευρά δεν έχει πάει πέραν της πρωτογενούς παραγωγής δείχνει ξεκάθαρα πως δεν είναι», λέει.
Σύμφωνα με στοιχεία της Παγκόσμιας Τράπεζας, παρά το ενδιαφέρον πιθανών επενδυτών, η μεταποίηση έχει μειωθεί ως ποσοστό του ΑΕΠ στην υποσαχάρια Αφρική, υποχωρώντας από το 18% το 1981 στο 11% πέρυσι.
Οι περισσότερες αφρικανικές χώρες παραμένουν εγκλωβισμένες σε εμπορικές σχέσεις αποικιοκρατικού τύπου, στις οποίες εξάγουν πρώτες ύλες και εισάγουν τελικά προϊόντα, λέει ο Odinkalu. «Νομίζω πως είναι μια ιστορία χαμένων ευκαιριών».
Ενώ οι αφρικανικές χώρες μπορεί να μην έχουν εμβαθύνει τις εμπορικές και επενδυτικές τους σχέσεις, ωστόσο τις έχουν οπωσδήποτε διευρύνει.
Η Ινδία έχει γίνει ο τρίτος μεγαλύτερος εμπορικός εταίρος της αφρικανικής ηπείρου, μετά την ΕΕ και την Κίνα. Εν τω μεταξύ, το εμπόριο των ΗΑΕ με την Αφρική έχει σχεδόν πενταπλασιαστεί τα τελευταία 20 χρόνια – μεγάλο μέρος αφορά σε χρυσό και διαμάντια- και είναι ο τέταρτος μεγαλύτερος επενδυτής της ηπείρου, με αθροιστικές επενδύσεις σχεδόν 60 δισ. δολαρίων την τελευταία δεκαετία.
Ένας από τους κινδύνους του να έχεις τόσο πολλές επιλογές, λέει ο Κενυάτης πολιτικός σχολιαστής Patrick Gathara, είναι πως ορισμένες αφρικανικές κυβερνήσεις, συμπεριλαμβανομένης και της δικής του, έχουν δανειστεί υπερβολικά.
Η Ζάμπια, η Γκάνα και η Αιθιοπία έχουν κηρύξει χρεοστάσιο και το ΔΝΤ εκτιμά πως 25 αφρικανικές χώρες διατρέχουν υψηλό κίνδυνο κρίσης χρέους. Οι προσπάθειες της Κένυας να τηρήσει τις δανειακές της υποχρεώσεις βάζοντας περισσότερους φόρους στον λαό της, οδήγησε σε κύματα μαζικών διαμαρτυριών στους δρόμους, αναγκάζοντας τον πρόεδρο William Ruto να κάνει πίσω.
Ο Alex Vines, επικεφαλής του προγράμματος για την Αφρική στο βρετανικό think-tank Chatham House, δήλωσε πως τα αφρικανικά κράτη προσπαθούν να «προσδιορίσουν καλύτερα» τα εθνικά τους συμφέροντα. Όπως και ο Odinkalu, ανησυχεί πως δεν έχουν πάντα το εύρος σε ότι αφορά τη διπλωματία ή τη δημόσια διοίκηση για να επωφεληθούν.
Ο Vines συνέκρινε τη στρατηγική του να είναι φίλη με πολλά κράτη αλλά πελάτης κανενός, με τη στάση που τηρεί το Τζιμπουτί, που έχει ενοικιάσει όλη του την ακτογραμμή της Ερυθράς Θάλασσας για τις βάσεις αρκετών ανταγωνιστριών δυνάμεων, συμπεριλαμβανομένων της Κίνας, των ΗΠΑ, της Γαλλίας και της Ιαπωνίας.
Η Νότια Αφρική -μέλος των χωρών BRICS μαζί με τη Βραζιλία, τη Ρωσία, την Ινδία και την Κίνα, και τώρα επίσης την Αίγυπτο, την Αιθιοπία, το Ιράν και τα ΗΑΕ- είχε ακολουθήσει μια κάποιες φορές άβολη πολιτική μη ευθυγράμμισης που την έχει οδηγήσει να διεξάγει ναυτικές επιχειρήσεις με τη Ρωσία και την Κίνα, ενώ ταυτόχρονα φλερτάρει για επενδύσεις από τη Δύση.
Ο Ken Opalo, αναπληρωτής καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Georgetown της Ουάσινγκτον, δήλωσε ότι το υπερβολικό ενδιαφέρον για την ήπειρο από εξωτερικούς παράγοντες δεν είναι πάντα κάτι καλό.
Ανέφερε ως παράδειγμα τον πόλεμο στο Σουδάν, ο οποίος ξέσπασε πέρυσι και παρέσυρε τις «μεσαίες δυνάμεις», συμπεριλαμβανομένων των κρατών του Κόλπου και γειτόνων, όπως η Αίγυπτος και η Αιθιοπία. Τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, ειδικότερα, κατηγορούνται ότι υποδαύλισαν τη σύγκρουση υποστηρίζοντας τις παραστρατιωτικές Δυνάμεις Ταχείας Υποστήριξης.
Ο Opalo φοβάται ότι ο πόλεμος θα καταλήξει σε «λιβυκό αδιέξοδο», μια αναφορά σε μια άλλη χαοτική κατάληξη μιας σύγκρουσης στην οποία ενεπλάκησαν πολλές ξένες δυνάμεις.
Στην Ευρώπη, παρά τις εμπορικές ευκαιρίες, η Αφρική συχνά θεωρείται ως δυνητική πηγή αστάθειας, τρομοκρατίας και μεταναστών λόγω των προβλέψεων πως ο πληθυσμός της θα αγγίξει τα 2,5 δισεκατομμύρια μέχρι το 2050, των σχετιζόμενων με το ISIS και την al-Qaeda ανταρτών και των πολιτικών εξεγέρσεων.
Το Μαλι και ο Νίγηρας διέκοψαν τις διπλωματικές σχέσεις με την Ουκρανία αυτόν τον μήνα εν μέσω κλιμακούμενης διαμάχης αναφορικά με το αν το Κίεβο παρείχε υποστήριξη σε αντάρτες που σκότωσαν στρατιώτες του Μαλι και μισθοφόρους που σχετίζονται με τη ρωσική ιδιωτική στρατιωτική οργάνωση Wagner.
Μετά τα πραξικοπήματα στο Μάλι, τον Νίγηρα και την Μπουρκίνα Φάσο, οι χούντες απομάκρυναν τα γαλλικά και αμερικανικά στρατεύματα και δημιούργησαν στενότερους δεσμούς με τη Ρωσία και τη Wagner. Στις περισσότερες περιπτώσεις, η αλλαγή συνοδεύτηκε από αύξηση της βίας, σύμφωνα με την Acled, μια οργάνωση που συλλέγει στοιχεία για τις συγκρούσεις.
«Πολλές αφρικανικές χώρες προσπαθούν να βρουν μια μέση οδό μέσα από όλα αυτά», δήλωσε ο Vines. «Και εκεί έγκειται η δυσκολία. Υπάρχουν πολλές λανθασμένες εκτιμήσεις».