Το 1999, ο αείμνηστος Μπόρις Μπερεζόφκι είχε γεύμα με τον υπογράφοντα και δημοσιογράφους των FT. Τον είχα ήδη συναντήσει στη Μόσχα αρκετές φορές. Ο Μπερεζόφσκι είχε μόλις παίξει ρόλο στο να πείσει αυτούς που βρίσκονταν κοντά στον Μπόρις Γέλτσιν να διορίσει τον Βλαντίμιρ Πούτιν, τότε επικεφαλής των ρωσικών μυστικών υπηρεσιών FSB (ο Μπερεζόβσκι γνώριζε τον Πούτιν από τότε που ήταν αντιδήμαρχος της Αγίας Πετρούπολης), πρωθυπουργό και διάδοχό του στην προεδρία.
«Γιατί;» ρώτησα «εμπιστεύθηκες την εξουσία σε έναν πρώην πράκτορα της KGB;» Θυμάμαι καιρό την απάντησή του: «Η Ρωσία», είπε, «είναι τώρα μια καπιταλιστική χώρα. Στις καπιταλιστικές χώρες, οι καπιταλιστές κατέχουν την εξουσία».
Μου έπεσε το σαγόνι, μεταφορικά. Ο Μπερεζόφσκι ήταν ένας έξυπνος, αδίστακτος και κυνικός άνθρωπος, που είχε ζήσει το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του στη Σοβιετική Ένωση. Ήταν επίσης ένας Ρώσος που γνώριζε την σκληρή ιστορία της Ρωσίας. Ωστόσο, φάνηκε να πιστεύει τις μαρξιστικές μπούρδες για το πού θα βρίσκονταν η εξουσία σε μια υποτιθέμενα «καπιταλιστική» Ρωσία.
Φυσικά, είχε άδικο. Η εξουσία βρίσκονταν στα χέρια του ανθρώπου στο Κρεμλίνο, εκεί που βρίσκονταν πάντα. Ίσως να είμαι πολύ σκληρός απέναντί του. Οι δυτικοί ηγέτες φαίνεται να νομίζουν ότι οι κυρώσεις κατά των Ρώσων ολιγαρχών μπορεί να επηρεάσουν τον Πούτιν. Δεν ξέρω γιατί.
Σε κάθε περίπτωση, μέσα σε έναν χρόνο από την άνοδο του Πούτιν, ο Μπερεζόφσκι, που είχε γίνει αυστηρός του επικριτής, εκδιώχθηκε από τη Ρωσία και πήγε στο Ηνωμένο Βασίλειο. Το 2013 πέθανε, είτε έχοντας αυτοκτονήσει ή έχοντας δολοφονηθεί.
Η μοίρα του Μπερεζόφσκι λέει κάτι σημαντικό. Ο πλούτος είναι πηγή εξουσίας αν -και μόνο αν- προστατεύεται από ένα κράτος δικαίου. Σε ένα καθεστώς δεσποτισμού, η εξουσία δίνει πλούτο. Είναι το παιχνίδι του τυράννου: μπορεί να δώσει, αλλά μπορεί επίσης και να πάρει.
Οι ΗΠΑ δεν είναι η Ρωσία. Ο Ντόναλντ Τραμπ δεν είναι Πούτιν. Ωστόσο, ο Τραμπ έχει ξεκαθαρίσει πως θα ήθελε να χρησιμοποιήσει το αξίωμα του προέδρου για να τιμωρήσει τους εχθρούς του.
Πράγματι, έχει αναφερθεί συγκεκριμένα στην πρώην εκπρόσωπο Λιζ Τσένεϊ, τον πρόεδρο Τζο Μπάιντεν και την αντιπρόεδρο Κάμαλα Χάρις ως στόχους του. Η «αιτιολόγησή» του είναι αυτό που θεωρεί «δίωξή του». Αλλά πράγματι προσπάθησε να ανατρέψει το αποτέλεσμα των προεδρικών εκλογών του 2020, ενθαρρύνοντας μια εισβολή «πατριωτών» στο Καπιτόλιο στις 6 Ιανουαρίου του 2021 και ασκώντας πίεση στον αντιπρόεδρο Μάικ Πενς να μην επικυρώσει τα αποτελέσματα. Το «Μεγάλο Ψέμα» των κλεμμένων εκλογών έχει μάλιστα γίνει κοινή πεποίθηση στο Ρεπουμπλικανικό κόμμα.
Τίθεται το ερώτημα: μήπως οι ολιγάρχες που προσπαθούν να κάνουν πρόεδρο τον Τραμπ και αντιπρόεδρο τον Τζέι Ντι Βανς (ο δεύτερος είναι ένας άνθρωπος που έχει δηλώσει ότι δεν θα πιστοποιούσε εκείνη την εκλογή), πρόκειται να μάθουν τι σημαίνει να έχεις έναν τύραννο για πρόεδρο;
Ναι, κάποιος που επιχειρεί πραξικόπημα κατά της εκλογικής διαδικασίας - της καρδιάς της δημοκρατίας - είναι ένας επίδοξος τύραννος. Το ίδιο ισχύει και για κάποιον που μπορεί να γεμίσει την κυβέρνησή του με ανθρώπους που του είναι προσωπικά πιστοί. Κανείς τότε δεν μπορεί να είναι πραγματικά ασφαλής, εκτός από τους πιστούς και τους συκοφάντες.
Στο παρελθόν, η εξουσία του προέδρου των ΗΠΑ περιορίζονταν από μια ισχυρή πολιτική ηθική, από την ευπρέπεια των ανώτερων πολιτικών προσώπων, από ένα ανεξάρτητο δικαστικό σώμα και από ανεξάρτητα πολιτικά κόμματα. Αλλά πολλά από αυτά έχουν διαβρωθεί.
Με όλα αυτά, η επανεκλογή του Τραμπ θα είχε παγκόσμιες επιπτώσεις. Η βλάβη που υπέστη η αξιοπιστία της δημοκρατίας είναι ήδη αξιοσημείωτη: η εμπιστοσύνη έχει διαβρωθεί, όχι μόνο στη δημοκρατία των ΗΠΑ, αλλά και στη δημοκρατία την ίδια. Αυτό θα γίνει χειρότερο (βλ. διαγράμματα).
Δεν διακυβεύεται μόνο η φιλελεύθερη δημοκρατία στις ΗΠΑ, αλλά επίσης το μέλλον της Αμερικής στον κόσμο. Δεν φαίνεται να έχουν σκεφτεί στη νέα αμερικανική δεξιά πως η εγκατάλειψη της Ουκρανίας και πιθανόν των σημερινών μελών του ΝΑΤΟ στη Ρωσία θα επηρεάσει την ικανότητα των ΗΠΑ να κάνει συμμαχίες κατά της Κίνας. Αν ήμουν Ιάπωνας, θα ένοιωθα νευρικότητα.
Επίσης, όπως φαίνεται, δεν έχουν σκεφτεί πως αν αθετήσουν τις εμπορικές συμφωνίες που οι ίδιες οι ΗΠΑ βοήθησαν ώστε να δημιουργηθούν, συμπεριλαμβανομένου του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου, αυτό αναπόφευκτα θα κάνει τη χώρα να φανεί αναξιόπιστος οικονομικός εταίρος. Ο Τραμπ ως επιχειρηματίας υπήρξε κατά συρροήν χρεοκοπημένος. Οι ΗΠΑ δεν θα διατηρήσουν την αξιοπιστία τους ως οικονομικός παράγοντας αν συμπεριφερθούν έτσι.
Έπειτα, υπάρχει ο Τραμπ που πιστεύει όχι μόνο στους υψηλούς δασμούς, αλλά και στις περικοπές φόρων για τους πλούσιους και στο αδύναμο δολάριο. Επίσης, όταν τον βολεύει, πιστεύει στα χαμηλά επιτόκια και δεν πιστεύει στην ανεξαρτησία της Federal Reserve.
Η ιδέα πως μπορεί κανείς ταυτόχρονα να υποστηρίζει μια τεράστια αύξηση του κόστους των εισαγωγών, μέσω δασμών, που θα μείωνε την αμερικανική ζήτηση για ξένο συνάλλαγμα, ενώ περιμένει να μειωθεί η αξία του δολαρίου έναντι αυτών των νομισμάτων, είναι ασυνάρτητη. Το αντίθετο θα πρέπει κανονικά να συμβαίνει. Αλλά αν το ήδη μεγάλο δημοσιονομικό έλλειμμα επεκταθεί περαιτέρω και η Fed εκφοβιστεί ώστε να χαλαρώσει τη νομισματική πολιτική, τότε το δολάριο μπορεί πράγματι να καταρρεύσει, όπως τη δεκαετία του 1970. Αυτό θα δημιουργούσε ένα μεγάλο χάος.
Το σημαντικότερο όλων, είναι πως το μέλλον του κόσμου μπορεί να μην είναι ο Τραμπ ο επίδοξος τύραννος, ο Τραμπ ο προδότης, ο Τραμπ ο προστατευτιστής ή ο Τραμπ ο υποτιμητής, αλλά ο Τραμπ, ο άνθρωπος που έβγαλε τις ΗΠΑ από τη Συμφωνία του Παρισιού για την κλιματική αλλαγή όταν ήταν πρόεδρος.
Αυτή τη στιγμή έχουμε μια πολύ μικρή πιθανότητα να διατηρήσουμε την αύξηση των παγκόσμιων θερμοκρασιών πάνω από τα προβιομηχανικά επίπεδα κάτω των 1,5 βαθμών Κελσίου. Αν μια επόμενη θητεία Τραμπ σαμποτάρει τις ελπίδες για πρόοδο, αυτή η πιθανότητα είναι σχεδόν βέβαιο πως θα εξαφανιστεί, με πιθανόν καταστροφικές επιπτώσεις. Αλλά ο Τραμπ, η «πολύ σταθερή διάνοια» απλώς «ξέρει» πως το φαινόμενο του θερμοκηπίου είναι hoax. Είναι, στην πραγματικότητα, μια απειλή, αλλά μπορεί ακόμα -μετά βίας- να την αντιμετωπίσουμε. Ο Τραμπ μπορεί να είναι ο ηγέτης που θα διασφαλίσει την αποτυχία.
Οι πλουτοκράτες που υποστηρίζουν τον Τραμπ μπορεί να παραμείνουν πιο ασφαλείς απ’ ό,τι ο Μπερεζόφσκι. Αλλά μπορούν πράγματι να είναι τόσο ελεύθεροι όσο θέλουν; Ναι, μια περαιτέρω διάβρωση της δημοκρατίας μπορεί να τους προστατεύσει από την παρέμβαση από τους εκλεγμένους πολιτικούς που απεχθάνονται. Αλλά οι άνθρωποι που θα βάλουν στην εξουσία, στη θέση των ιδίων, έχουν την τάση να μετατρέπονται σε απόλυτοι ηγεμόνες.
Κανένας δεν θα μπορεί τότε να είναι πραγματικά ασφαλής.