«Έχω μια ακλόνητη πεποίθηση πως το 2047, όταν η χώρα γιορτάζει τα 100 χρόνια ανεξαρτησίας της, η χώρα μου θα είναι μια ανεπτυγμένη Ινδία».
Με αυτά τα λόγια απευθύνθηκε στη χώρα του ο πρωθυπουργός της Ινδίας Ναρέντρα Μόντι, την Ημέρα της Ανεξαρτησίας το 2023. Είναι η φιλοδοξία του εφικτή; Ναι. Είναι ευλογοφανής; Όχι. Αλλά εξακολουθεί να είναι πιθανό η Ινδία να είναι υπερδύναμη μέχρι τότε, με μια οικονομία -κατά μια μέτρηση- τόσο μεγάλη όσο και αυτή των ΗΠΑ. Πώς μπορεί, λοιπόν, να φτάσει εκεί η Ινδία; Ποιες προκλήσεις θα αντιμετωπίσει; Τι μπορεί να σημαίνει αυτό για τον κόσμο;
Ασχολήθηκα με το ζήτημα του οικονομικού μέλλοντος της Ινδίας σε διαλέξεις την περασμένη εβδομάδα στο Εθνικό Συμβούλιο Εφαρμοσμένης Οικονομικής Έρευνας και στην Κοινωνία Ενότητας και Εμπιστοσύνης των Καταναλωτών (Consumer Unity and Trust Society) στο Νέο Δελχί. Έδειξα την πρόκληση τού να γίνει μια χώρα υψηλού εισοδήματος, συγκρίνοντας την Ινδία με τη φτωχότερη χώρα που κατατάσσεται στις «ανεπτυγμένες» από το ΔΝΤ, την Ελλάδα. Το 2023, το κατά κεφαλήν ΑΕΠ της Ινδίας σε ισοτιμία αγοραστικής δύναμης ήταν κατά τι χαμηλότερο από το ένα τέταρτο αυτού της Ελλάδας.
Αν το κατά κεφαλήν ΑΕΠ της Ελλάδας αυξηθεί με μόλις 0,6% (η τάση 1990-2029), το κατά κεφαλήν ΑΕΠ της Ινδίας θα ήταν μόλις 60% αυτού της Ελλάδας το 2047. Για να φτάσει το κατά κεφαλήν ΑΕΠ της σε αυτό της Ελλάδας μέχρι το 2047, ο ρυθμός ανάπτυξης του κατά κεφαλήν ΑΕΠ θα έπρεπε να αυξηθεί στο 7,5% ετησίως. Αυτός ο ρυθμός ανάπτυξης δεν θα απείχε πολύ από αυτόν της Κίνας από το 1990 μέχρι το 2012, όταν πέτυχε τον εκπληκτικό ετήσιο ρυθμό ανάπτυξης 9% (βλ. διαγράμματα).
Η εικόνα του συνολικού μεγέθους είναι μάλλον διαφορετική. Οι προβλέψεις του ΟΗΕ δείχνουν ότι μέχρι το 2050 ο πληθυσμός της Ινδίας θα είναι 1,67 δισ. έναντι 1,32 δισ. στην Κίνα και 380 εκατ. στις ΗΠΑ. Με υπερτετραπλάσιο πληθυσμό, δεν θα είναι δύσκολο για την Ινδία να φτάσει τη συνολική οικονομική παραγωγή των ΗΠΑ. Πράγματι, αν το ΑΕΠ της Ινδίας αυξανόταν μόνο με 5% ετησίως έως το 2047 (πολύ κάτω από τον ετήσιο ρυθμό τάσης του 1990-2029, που ήταν 6,3%) και το ΑΕΠ των ΗΠΑ αυξανόταν με 2,3% (ο ρυθμός τάσης του 1990-2029, σε παρόμοια βάση), η οικονομία της Ινδίας (σε ισοτιμία αγοραστικής δύναμης) θα ήταν ίση με εκείνη των ΗΠΑ.
Οι ΗΠΑ θα εξακολουθούσαν να είναι τεχνολογικά πιο προηγμένες και να έχουν πολύ υψηλότερη παραγωγικότητα.
Η κατασκευαστική ικανότητα της Ινδίας επίσης είναι απίθανο να φτάσει ποτέ αυτήν της Κίνας: το μερίδιο του βιομηχανικού της κλάδου στο ΑΕΠ όχι μόνο είναι μικρότερο από αυτό της Κίνας, αλλά ήδη βρίσκεται σε πτώση. Ωστόσο, το μέγεθος έχει σημασία: με τον τεράστιο πληθυσμό της και μια μεγάλη οικονομία, η Ινδία θα ήταν υπερδύναμη -δεν θα έφτανε απόλυτα την Κίνα ή τις ΗΠΑ, αλλά αναμφισβήτητα θα ήταν μια μεγάλη δύναμη.
Τι μπορεί να αποτρέψει αυτή την εξέλιξη; Ένας λόγος μπορεί να είναι η επιβράδυνση της παγκόσμιας οικονομικής ανάπτυξης που σημειώνεται στο World Economic Outlook του ΔΝΤ του Απριλίου 2024. Η επίπτωση και έκταση αυτής της δομικής επιβράδυνσης (με την επιβράδυνση της Κίνας και τα στοιχεία δημογραφικής αλλαγής να βρίσκονται στην «εικόνα»), θα μπορούσαν να επιδεινωθούν από ένα μεγάλο άλμα στον προστατευτισμό που θα πυροδοτούσε η πιθανή επανεκλογή του Ντόναλντ Τραμπ.
Πιο μακροπρόθεσμα, η κλιματική κρίση μπορεί να επηρεάσει την οικονομική ανάπτυξη, όπως και την ανθρώπινη ευημερία ευρύτερα, όπως υποστήριξα την περασμένη εβδομάδα. Επίσης, δεν είναι αδιανόητο να υπάρξει ένας πόλεμος μεταξύ των υπερδυνάμεων. Ενάντια σ’ αυτό, ορισμένοι ελπίζουν πως η τεχνητή νοημοσύνη θα αναζωπυρώσει την οικονομική ανάπτυξη. Αλλά αυτό είναι αμφισβητήσιμο.
Ένα κρίσιμο σημείο είναι ότι θα πρέπει η ινδική οικονομία να αναπτυχθεί τουλάχιστον δύο φορές ταχύτερα από την παγκόσμια παραγωγή. Αυτό σημαίνει ότι οι εξαγωγές των Ινδών θα πρέπει επίσης να αυξάνονται τουλάχιστον δύο φορές ταχύτερα από την παγκόσμια παραγωγή, προκειμένου να μη μειωθεί η εμπορική αναλογία: διαφορετικά, η οικονομία θα γίνει όλο και πιο κλειστή.
Σε πρόσφατο άρθρο τους, οι Shoumitro Chatterjee και Arvind Subramanian επιχειρηματολογούν κατά οποιασδήποτε νέας έκρηξης αποστροφής προς το εμπόριο. Σημειώνουν την ευρέως διαδεδομένη πεποίθηση ότι «η Ινδία είναι μια μεγάλη χώρα με μια μεγάλη αγορά». Αλλά το πραγματικό μέγεθος της αγοράς για τα εμπορεύσιμα αγαθά και υπηρεσίες είναι κάπου μεταξύ 15% και 45% του ΑΕΠ, δεδομένης της εκτεταμένης φτώχειας.
Και πάλι, ορισμένοι υποστηρίζουν πως «οι εξαγωγές δεν ήταν σημαντικές για την ινδική ανάπτυξη». Αλλά οι εξαγωγές στην πραγματικότητα ήταν κρίσιμης σημασίας, όχι μόνο επειδή πληρώνουν για τις απαραίτητες εισαγωγές, αυξάνουν τον ανταγωνισμό και προσφέρουν πρόσβαση σε παγκόσμια τεχνογνωσία. Τέλος, κάποιοι υποστηρίζουν πως «οι παγκόσμιες ευκαιρίες εξαφανίζονται». Αλλά το μερίδιο της Ινδίας στις παγκόσμιες εξαγωγές εμπορευμάτων (εξαιρουμένου του εμπορίου μεταξύ χωρών της ΕΕ) ήταν μόλις 2,2% το 2022, έναντι 17,6% της Κίνας. Ακόμα και οι εξαγωγές εμπορικών υπηρεσιών της ήταν μόλις 4,4% του παγκόσμιου συνόλου, πολύ χαμηλότερα από το 12,8% των ΗΠΑ και το 6% της Κίνας.
Επιπλέον, και αυτό είναι κρίσιμο, η Ινδία έχει πλεονεκτήματα. Είναι προφανώς η «συν μία» σε έναν κόσμο της λεγόμενης «Κίνας συν μία». Η Ινδία έχει καλές σχέσεις με τη Δύση, για την οποία είναι στρατηγικής σημασίας. Αλλά είναι επίσης αρκετά σημαντική ώστε να έχει σημασία για όλους τους άλλους. Θα μπορούσε να είναι αυτό που το ΔΝΤ αποκαλεί «χώρα-σύνδεσμο» στην παγκόσμια οικονομία.
Πράγματι, μπορεί και πρέπει να ηγηθεί της απελευθέρωσης του εμπορίου, στο εσωτερικό και σε παγκόσμιο επίπεδο. Η Ινδία έχει επίσης το πλεονέκτημα της διασποράς της, η οποία έχει τεράστια επιρροή, ιδίως στις ΗΠΑ. Δεν είναι λιγότερο σημαντικό ότι το ανθρώπινο δυναμικό της Ινδίας τής δίνει τη δυνατότητα να διαφοροποιήσει και να αναβαθμίσει την οικονομία της με την πάροδο του χρόνου. Πρέπει να το εκμεταλλευτεί αυτό. Το μέγεθος, εν ολίγοις, δίνει στη χώρα βαρύτητα. Η Ινδία δεν περιορίζεται απλώς από τον κόσμο: μπορεί και πρέπει να τον διαμορφώσει.
Αυτό που θα έχει τη μεγαλύτερη σημασία είναι το πώς θα διαχειριστεί η Ινδία τον εαυτό της. Oι μεγαλύτερες προκλήσεις της είναι εσωτερικές: διατήρηση της σταθερότητας, βελτίωση της παιδείας, υπεράσπιση του κράτους δικαίου, αναβάθμιση των υποδομών, παροχή ενός περιβάλλοντος πρώτης τάξεως για επενδύσεις, ενθάρρυνση εσωτερικών επενδύσεων και επιτάχυνση της στροφής της προς την καθαρή ενέργεια.
Οι πρόσφατες εκλογές με έχουν κάνει πιο αισιόδοξο. Η χώρα θα πρέπει να συνεχίσει να έχει μια σταθερή κυβέρνηση. Αλλά το BJP του Μόντι ταπεινώθηκε. Ελπίζω πως αυτό θα πείσει την κυβέρνηση να επικεντρώσει τις προσπάθειές της στην οικονομία και την ευημερία του πληθυσμού, αντί για τους πολιτισμικούς πολέμους της Ινδίας. Η Ινδία μπορεί να είναι εξαιρετικά σημαντική σταθεροποιητική δύναμη στον κόσμο, με επιρροή. Πρέπει όλοι μας να ελπίζουμε πως θα σταθεί στο ύψος των περιστάσεων.