Ο Eric Liebegut, ένας 18χρονος μαθητευόμενος τυπογράφος, ξέρει ήδη ποιον θα ψηφίσει στις ευρωεκλογές την επόμενη εβδομάδα –τo ακροδεξιό κόμμα Εναλλακτική για τη Γερμανία (AfD), ένα σχηματισμό που όπως λέει προσφέρει μια καθαρή ρήξη με το ζοφερό παρόν και ένα λαμπρό όραμα για το μέλλον. «Αρκετό καιρό έκαναν κουμάντο όλοι οι άλλοι», λέει. «Τώρα είναι η σειρά μας».
Ο Liebegut, φορώντας μια μπλούζα με κουκούλα που γράφει στα γερμανικά «Η Πατρίδα είναι το Μέλλον», είναι ένα τυπικό δείγμα μιας νέας ομάδας νεαρών Ευρωπαίων που υποκύπτουν στις σειρήνες των δεξιών λαϊκιστικών κομμάτων, με το σαγηνευτικό μείγμα του εθνοτικού εθνικισμού, του αντι-woke και των συντηρητικών αξιών.
Η επιλογή του μπορεί κάποτε να έμοιαζε περίεργη. Το AfD δημιουργήθηκε το 2013 από κάτι βαρετούς οικονομολόγους της μεσαίας τάξης που είχαν εξοργιστεί με τις διασώσεις της ευρωζώνης. Αλλά τα τελευταία χρόνια έχει αποκτήσει έναν ανατρεπτικό παλμό αντικουλτούρας που έφερε στο κόμμα μια λεγεώνα νέων οπαδών, ιδίως στην ανατολική Γερμανία.
Οι ειδήμονες σημειώνουν πως οι περισσότεροι της Gen Z και οι νεαροί millennials εξακολουθούν να υποστηρίζουν προοδευτικά κόμματα, όπως οι Πράσινοι. Αλλά οι δημοσκοπήσεις δείχνουν πως σε όλη την Ευρώπη, η ακροδεξιά, που κάποτε θεωρούνταν απαράδεκτη από τους νέους, σημειώνει πρόοδο.
Στη Γαλλία, ένα εντυπωσιακό 36% των νέων ηλικίας 18 έως 24 ετών υποστηρίζουν τον Εθνικό Συναγερμό της Μαρίν Λε Πεν, ενώ στην Ολλανδία το 31% υποστηρίζει το κόμμα της Ελευθερίας του Γκέερτ Βίλντερ, το οποίο κέρδισε τις περυσινές εκλογές και μόλις σχημάτισε κυβέρνηση υποσχόμενο τον «αυστηρότερο νόμο για το άσυλο όλων των εποχών».
Εν τω μεταξύ, πρόσφατη έρευνα έδειξε πως το 22% των Γερμανών ηλικίας 14-29 ετών υποστηρίζουν το AfD, από 12% που ήταν το 2023. Κανένα άλλο κόμμα δεν χαίρει τέτοιας υποστήριξης σε αυτή την ηλικιακή ομάδα.
Αυτή η τάση θα αιωρείται πάνω από τις εκλογές για το ευρωπαϊκό κοινοβούλιο, όπου πολλοί νεαρής ηλικίας άνθρωποι θα ψηφίσουν για πρώτη φορά. Οι τρέχουσες δημοσκοπήσεις υποδηλώνουν πως έως και το ένα τέταρτο των εδρών στο νέο ευρωκοινοβούλιο θα πάνε στη λαϊκιστική δεξιά, από ένα πέμπτο που ήταν το 2019.
Μια «έντονη δεξιά στροφή» σαν και αυτή θα μπορούσε να έχει «σημαντικές επιπτώσεις για τις πολιτικές σε ευρωπαϊκό επίπεδο», σύμφωνα με το think tank European Council on Foreign Relations. Θα μπορούσε να δυσκολέψει πολύ την εξασφάλιση πλειοψηφιών από την ΕΕ για την ατζέντα της καταπολέμησης της κλιματικής αλλαγής και για την ενίσχυση των εξουσιών των Βρυξελλών.
Οι ειδήμονες λένε πως τα ακροδεξιά κόμματα, όπως το Vox στην Ισπανία, παρουσιάζονται ως επαναστάτες κατά του συστήματος, μια τακτική που βρίσκει απήχηση στους νεαρούς άνδρες. Ο Σαντιάγο Αμπασκάλ, ο ηγέτης του Vox, καταφέρεται εναντίον της «προοδευτικής δικτατορίας» της Ισπανίας, υποσχόμενος να ανακαλέσει νόμους για τα δικαιώματα των διεμφυλικών και για την άμβλωση και να βάλει τέλος στον «κλιματικό φανατισμό» της χώρας.
«Έχει να κάνει με την εξέγερση, την υπέρβαση, την πρόκληση», λέει ο Steven Forti, καθηγητής σύγχρονης ιστορίας στο Αυτόνομο Πανεπιστήμιο της Βαρκελώνης. «Λένε ότι πολεμούν την πολιτιστική ηγεμονία των αριστερών φιλελεύθερων, και υπάρχουν πολλοί νέοι που πιστεύουν αυτό το αφήγημα. Ειδικά οι νέοι άνδρες, πολλοί από τους οποίους αισθάνονται ευνουχισμένοι από τον φεμινισμό».
Αυτή η διάθεση συμπυκνώθηκε σε ένα βίντεο που κυκλοφόρησε στα γερμανικά μέσα κοινωνικής δικτύωσης την περασμένη εβδομάδα και έδειχνε μια ομάδα εύπορων νεαρών ανδρών και γυναικών σε ένα πάρτι στο Sylt, ένα δημοφιλές νησί διακοπών για τους πλούσιους, να τραγουδούν «έξω οι ξένοι» και «Γερμανία για τους Γερμανούς». Ένας από τους νεαρούς άνδρες στο πλήθος εκτελεί τον απαγορευμένο χαιρετισμό του Χίτλερ.
Ο Maximilian Krah, μέλος του AfD στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο που ηγείται της λίστας του κόμματος για τις ευρωεκλογές, λέει πως η ακροδεξιά βοηθήθηκε από την «απίστευτη έλλειψη ελκυστικότητας της αριστεράς υπό την τρέχουσα μορφή της».
Τις δεκαετίες του 1960 και 1970, την εποχή των χίππις, του Woodstock και του κινήματος κατά του πολέμου του Βιετνάμ, ήταν πολύ ελκυστική στους έφηβους. Αλλά «αυτές τις μέρες, δεν είναι cool». «Φαγητό για βετζετέριαν; Ποδήλατα cargo; Έλεος».
Όπως το Vox, έτσι και το AfD παρουσιάζεται ως μια διέξοδος για τους νεαρούς άνδρες που έχουν απογοητευτεί από την ιδεολογία “woke'', που απορρίπτουν το status quo το οποίο συμβολίζει ο συνασπισμός σοσιαλδημοκρατών, Πρασίνων και φιλελεύθερων του καγκελάριου Όλαφ Σολτς.
Η αριστερά «σπρώχνει μια ατζέντα "αποανάπτυξης" που ουσιαστικά υπόσχεται στους νέους πως θα είναι φτωχότεροι από τους γονείς και τους παππούδες τους» και «τους λέει πως πρέπει να κάνουν θυσίες για να σώσουν το κλίμα», λέει ο Krah. «Με μας δεν θα χρειάζεται να θυσιάσουν τίποτα».
Με τα πιασάρικα βίντεο στο TikTok και με μια εικόνα υποκινητή, ο Krah έχει αποκτήσει τεράστιο κοινό μεταξύ των νεαρών υποστηρικτών του AfD. Αλλά κάποιες φορές το παρακάνει, ακόμα και για τους ακροδεξιούς συμμάχους του. Στη συνέντευξή του στους Financial Τimes είπε πως δεν ήταν όλα τα μέλη των SS -που διαχειρίζονταν τα στρατόπεδα εξόντωσης του Αδόλφου Χίτλερ- εγκληματίες.
Το σχόλιο προκάλεσε κατακραυγή στο Παρίσι. Η Λε Πεν και ο Εθνικός Συναγερμός της δεν θα συνεργαστούν πλέον με τον πάλαι ποτέ Γερμανό σύμμαχό τους. Ο συνετισμένος Krah είπε πως θα αποφύγει τις περαιτέρω εμφανίσεις για την προεκλογική εκστρατεία και θα παραιτηθεί από το εκτελεστικό συμβούλιο του AfD. Αυτό δεν ήταν αρκετό για να καθησυχάσει τον Εθνικό Συναγερμό, ή τους άλλους συμμάχους του AfD στην ακροδεξιά ομάδα «Ταυτότητα και Δημοκρατία» στο ευρωπαϊκό κοινοβούλιο, που μια μέρα μετά απέβαλε το AfD από τις τάξεις της.
Κρίνοντας από τις δημοσκοπήσεις, τα συνεχή σκάνδαλα φαίνεται να αποθαρρύνουν τους πιο κεντρώους ψηφοφόρους. Αλλά η νεαρής ηλικίας εμπροσθοφυλακή του AfD φαίνεται να μην επηρεάζεται από όλη την αρνητική δημοσιότητα. Ο Florian Russ, ηγέτης της νεολαίας του AfD, JA, στο ανατολικό κρατίδιο της Σαξονίας-Άνχαλτ λέει πως οι νέοι έλκονται από το κόμμα ακριβώς επειδή υιοθετεί την κοινωνική κατακραυγή.
«Είναι όπως με το rock'n'roll τη δεκαετία του 1950 - υπάρχει αυτή η νεανική εξέγερση», λέει. «Πολλοί άνθρωποι άκουγαν τον Elvis επειδή οι γονείς τους το απαγόρευαν. Το ίδιο συμβαίνει και με το AfD. Οι άνθρωποι ρωτούν - είναι πραγματικά τόσο κακοί; Και τους ελέγχουν και διαπιστώνουν ότι δεν είναι καθόλου κακοί».
Η αυξανόμενη απήχηση που έχει το AfD στους νεαρής ηλικίας Γερμανούς αντανακλάται στα πρόσφατα εκλογικά στοιχεία. Στις περιφερειακές εκλογές πέρυσι, το 15% αυτών που ψήφισαν για πρώτη φορά ψήφισαν το κόμμα στο εύπορο δυτικογερμανικό κρατίδιο της Έσσης και το 16% στη Βαυαρία. Αντίθετα, μόνο το 6% αυτών το επέλεξε στις εκλογές για την Μπούντεσταγκ του 2021.
Η στροφή προς τα δεξιά ήταν ξεκάθαρα ορατή στο τελευταίο τεύχος μιας ετήσιας έρευνας για τη γερμανική νεολαία. Ήταν το στιγμιότυπο μιας γενιάς που κλονίστηκε άσχημα από την πανδημία Covid-19, με τα λουκέτα και το κλείσιμο των σχολείων, και στη συνέχεια αναγκάστηκε να παλέψει με τα σοκ του πολέμου στην Ουκρανία, τον πληθωρισμό και τη συνεχιζόμενη κλιματική κρίση.
Η έρευνα δείχνει επίσης ότι για τους νέους, οι ανησυχίες για την κλιματική αλλαγή έχουν αντικατασταθεί από πιο καθημερινές ανησυχίες - την τρομερή έλλειψη προσιτής στέγης, την ευθραυστότητα του συνταξιοδοτικού συστήματος της Γερμανίας και τους φόβους για φτώχεια στα γηρατειά.
«Οπωσδήποτε ανησυχώ για το μέλλον μου», λέει η Sophie Wolfram, μια 18χρονη υποστηρίκτρια του AfD στο Μπαντ Λάουχστετ, στη Σαξονία-Άνχαλτ. «Αναρωτιέμαι τι είδους σύνταξη θα έχω - ή αν θα έχω καθόλου».
«Αντιμετωπίζουμε πολλές αβεβαιότητες και απλά δεν αισθάνομαι ότι αντιμετωπίζονται από τα παλαιά κόμματα», προσθέτει.
Αυτή είναι μια τυπική άποψη, λέει ο Simon Schnetzer, συν-συγγραφέας της μελέτης για τη νεολαία. «Η νέα γενιά είναι πραγματικά απαισιόδοξη», λέει. «Υπάρχει αυτή η αίσθηση ότι δεν έχουν αρκετά χρήματα και δεν θα μπορέσουν να διατηρήσουν το βιοτικό επίπεδο με το οποίο μεγάλωσαν».
Από την Ισπανία και την Ιταλία στο νότο μέχρι τη Ρουμανία στα ανατολικά, τα δεξιά κόμματα επωφελούνται από αυτή τη νέα κατήφεια. Στη Ρουμανία, το 25% των νέων 18 έως 35 ετών που σκοπεύουν να ψηφίσουν δηλώνουν ότι θα υποστηρίξουν την ακροδεξιά Συμμαχία για την Ένωση των Ρουμάνων (AUR), ποσοστό υψηλότερο από οποιοδήποτε άλλο κόμμα.
Η AUR θέλει να ενώσει όλους τους ρουμανόφωνους - για παράδειγμα εκείνους που ζουν στη Μολδαβία - σε μια Μεγάλη Ρουμανία. Επικρίνει τη στρατιωτική υποστήριξη του Βουκουρεστίου προς την Ουκρανία και καταφέρεται κατά της «ιδεολογίας των φύλων» και του αθεϊσμού.
Ο Costin Ciobanu, πολιτικός επιστήμονας στο Πανεπιστήμιο Aarhus της Δανίας, λέει ότι η απογοήτευση από την κυβέρνηση «μεγάλου συνασπισμού» της Ρουμανίας ενισχύει λαϊκιστικά κόμματα όπως η AUR «επιτρέποντάς τους να τοποθετηθούν με επιτυχία ενάντια σε ένα αντιληπτό ‘πολιτικό καρτέλ’».
Η AUR θα μπορούσε επίσης να επωφεληθεί από μια βαθύτερη απαισιοδοξία που αναδύεται στη ρουμανική κοινωνία. Πρόσφατη έρευνα της IRES έδειξε ότι μόνο το 23% των νέων εμπιστεύεται τη ρουμανική δημοκρατία και το 67% έχει σκεφτεί -ή σκέφτεται- να εγκαταλείψει τη χώρα.
Στη Γερμανία, το κλίμα της οικονομικής απαισιοδοξίας ωθεί πολλούς νέους να υιοθετήσουν μια πιο επιφυλακτική άποψη για τη μετανάστευση. Στην έρευνα του Schnetzer, το 41% από αυτούς που απάντησαν, είπαν πως ανησυχούν για την αύξηση του αριθμού των προσφύγων που εισέρχονται στη Γερμανία –επίπεδο σχεδόν διπλάσιο από αυτό που καταγράφηκε το 2022.
«Στο παρελθόν, υπήρχε αύξηση της μετανάστευσης, αλλά οι άνθρωποι έλεγαν «δεν με νοιάζει ιδιαίτερα, γιατί τα πάω καλά», λέει ο Schnetzer. «Τώρα όμως είναι λιγότερο ασφαλείς οικονομικά. Και αυτό τους κάνει πιο δεκτικούς στο μήνυμα του AfD, το οποίο είναι ότι η κυβέρνηση έχει χάσει τον έλεγχο της κατάστασης».
Η διολίσθηση προς το AfD ήρθε παρά τη ροή αρνητικών ειδήσεων για το κόμμα. Στα μέσα Μαΐου, η αστυνομία ξεκίνησε έρευνα για διαφθορά και ξέπλυμα χρήματος σε βάρος ενός από τους πιο εξέχοντες βουλευτές του, του Petr Bystron, ο οποίος θεωρείται ύποπτος ότι έπαιρνε χρήματα από τη Ρωσία για να διαδίδει προπαγάνδα υπέρ του Κρεμλίνου. Ο ίδιος αρνείται τους ισχυρισμούς. Τον Απρίλιο η αστυνομία συνέλαβε έναν από τους βοηθούς του Krah με την κατηγορία της κατασκοπείας υπέρ της Κίνας.
Τίποτα από αυτά δεν φαίνεται να ενδιαφέρει τη στρατιά των πιστών υποστηρικτών του AfD. Τα ποσοστά αποδοχής του έχουν μειωθεί λίγο, αλλά εξακολουθούν να είναι υψηλότερα από οποιοδήποτε άλλο κόμμα του συνασπισμού του Σολτς και οι δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι θα έρθει πρώτο σε τρεις κρίσιμες περιφερειακές εκλογές στην ανατολική Γερμανία αργότερα φέτος.
Ο Eric Liebegut, ο οποίος κατάγεται από τη μικρή ανατολικογερμανική πόλη Σόνεμπεκ, αισθάνεται ότι το AfD είναι το μόνο κόμμα που ασχολείται με ένα θέμα που τον ενδιαφέρει πολύ: την παράνομη μετανάστευση. Το κόμμα θέλει να κλείσει τα σύνορα της Γερμανίας - μια θέση με την οποία συμφωνεί.
«Θέλω τα πάντα να είναι ασφαλή εδώ», λέει πίνοντας ένα φλιτζάνι ζεστή σοκολάτα στο Μαγδεμβούργο, την περιφερειακή πρωτεύουσα της Σαξονίας-Άνχαλτ. «Θέλω να προστατεύσω την οικογένειά μου».
Δεν πρόκειται όμως μόνο για τη μετανάστευση. Για ορισμένους νέους, το κίνητρο για να ψηφίσουν AfD βρίσκεται πολύ βαθύτερα. «Πρόκειται για την παράδοση και την πίστη στην πατρίδα σου», λέει ο νεαρός υποστηρικτής του κόμματος Wolfram.
Ο Russ, ο επικεφαλής της νεολαίας, λέει ότι οι Γερμανοί μαστίζονται από μια «έλλειψη ταυτότητας». «Οι άνθρωποι έχουν γίνει ένα είδος άδειου κελύφους, δεν βλέπουν πλέον τον εαυτό τους ως μέρος κάτι μεγαλύτερου, ως μέρος του γερμανικού λαού, και αυτό είναι ένα πραγματικά μεγάλο πρόβλημα», λέει.
Οι Γερμανοί, λέει, έχουν «κολλήσει» στην εποχή των Ναζί και στο Ολοκαύτωμα, γεγονός που, όπως υποστηρίζει, τους εμποδίζει να νιώσουν οποιοδήποτε είδος υγιούς πατριωτισμού. «Όταν λες ότι είσαι Γερμανός, είναι σαν να πρέπει ήδη να δικαιολογήσεις τον εαυτό σου, ακόμη και αν εσύ ο ίδιος δεν έχεις κάνει τίποτα κακό», λέει.
Αυτός είναι ένας από τους λόγους για τους οποίους ο Wolfram συμπαθεί την AfD – για τη σκεπτικιστική στάση του κόμματος απέναντι στη γερμανική Erinnerungskultur, δηλαδή την κουλτούρα της μνήμης. «Η ναζιστική περίοδος δεν ήταν ολόκληρη η γερμανική ιστορία - ήταν απλώς μια κουκίδα», λέει.
Το AfD, λέει, προσφέρει ένα σπίτι για ανθρώπους που «δεν ντρέπονται να λένε ότι είναι Γερμανοί». «Σου λένε να το πεις δυνατά, είναι εντάξει, είναι νόμιμο, δεν είναι απαγορευμένο».
Ο Krah έχει ένα βίντεο στο TikTok, με τίτλο «Οι πρόγονοί μας δεν ήταν εγκληματίες», που κάνει ακριβώς αυτό το σχόλιο. «Έχουμε κάθε λόγο να είμαστε υπερήφανοι για τη χώρα μας και τους ανθρώπους που την έχτισαν», λέει στην κάμερα.
Αυτό το συναίσθημα ήταν που τον ώθησε να κάνει την παρατήρησή του στους FT για τα SS. «Πριν αποκαλέσω κάποιον εγκληματία, θα ήθελα πραγματικά να ξέρω τι έκανε προσωπικά», είπε. Πολλά από τα 900.000 μέλη των SS ήταν «απλοί αγρότες που δεν είχαν άλλη επιλογή», πρόσθεσε.
O Krah έχει γίνει κάτι σαν σταρ του TikTok: ένα βίντεο που ανάρτησε πέρυσι στο οποίο έδινες συμβουλές για ραντεβού, έχει γίνει viral. Σημειώνοντας πως «ένας στους τρεις νέους άνδρες δεν είχε ποτέ κοπέλα», λέει «μην παρακολουθείτε πορνό, μην ψηφίζετε τους Πράσινους, βγείτε έξω στον καθαρό αέρα, υψώστε το ανάστημά σας. «Οι πραγματικοί άνδρες είναι δεξιοί… τότε ίσως βρείτε κοπέλα». Το βίντεο έχει 1,4 εκατ. views.
Αυτό είναι χαρακτηριστικό της προσέγγισης που ακολουθούν τα ακροδεξιά κόμματα, τα οποία συχνά χρησιμοποιούν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης για να προβάλλουν μια δελεαστική εικόνα νεανικής, γεμάτης αυτοπεποίθηση αρρενωπότητας, λέει ο Tarik Abou-Chadi, αναπληρωτής καθηγητής συγκριτικής ευρωπαϊκής πολιτικής στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης.
Πρόκειται για την «εικόνα του Ευρωπαίου άνδρα, σε αντίθεση με τον μη ντόπιο», λέει, «όχι σαν έναν παραδοσιακό νεοναζί, αλλά έναν τύπο που πηγαίνει στο γυμναστήριο, είναι καθαρός, περιποιημένος, έχει καλούς τρόπους, είναι υπέρ του νόμου και της τάξης, είναι νέος και αρρενωπός. «Η ριζοσπαστική δεξιά έχει επιτύχει πραγματικά σε αυτό το είδος κατασκευής ταυτότητας τα τελευταία 10 χρόνια», προσθέτει.
Τα οφέλη αυτής της προσέγγισης φαίνονται ξεκάθαρα στα ποσοστά αποδοχής του Jordan Bardella, του χαρισματικού 28χρονου ηγέτη του Εθνικού Συναγερμού που ηγείται της λίστας του κόμματος για τις ευρωεκλογές. Με 1,2 εκατ. followers στο TikTok, παίζει κομβικό ρόλο στις προσπάθειες του κόμματος να ενισχύσει την απήχησή του στους νέους.
Η στρατηγική του AfD στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης φέρει πολλά από τα ίδια χαρακτηριστικά. Ο Johannes Hillje, πολιτικός σύμβουλος, λέει ότι το κόμμα συνειδητοποίησε πριν από χρόνια ότι έπρεπε να κάνει περισσότερα για να προσελκύσει τους νέους ψηφοφόρους -μια δημογραφική ομάδα με την οποία είχε χαμηλές επιδόσεις- και το έκανε αυτό με το να γίνει «το πρώτο κόμμα στη Γερμανία που εκμεταλλεύτηκε συστηματικά και στρατηγικά τις ευκαιρίες του TikTok».
Η στρατηγική επικοινωνίας της AfD φαίνεται πως είναι αποτελεσματική. Ο Hillje είδε όλα τα βίντεο που ανέβασαν στο TikTok διάφορα κόμματα του γερμανικού κοινοβουλίου από τον Ιανουάριο του 2022 μέχρι τον Δεκέμβριο του 2023 και βρήκε πως τα βίντεο του AfD είχε κατά μέσο όρο 430.000 αναπαραγωγές. Κανένα από τα άλλα κόμματα δεν πλησίασε αυτόν τον αριθμό.
Ο Hillje λέει ότι οι πολιτικοί του AfD χρησιμοποίησαν το TikTok για να «απευθυνθούν στους νέους με πολύ προσωπικό τρόπο, μερικές φορές για πολύ προσωπικά θέματα». Η πλατφόρμα είναι κομμένη και ραμμένη στα μέτρα του κόμματος, επειδή ο αλγόριθμός της κατευθύνει τους θεατές προς «τα πιο συναισθηματικά, πολωτικά, προκλητικά μηνύματα». Αυτό επιτρέπει στο AfD να «θέσει ένα συναισθηματικό δόλωμα που το συνδέει με το κοινό του» - μια τακτική που περιγράφει ως «ψυχοπολιτική».
Οι ειδικοί λένε ότι η αυξανόμενη τάση των νέων να στρέφονται προς τα ακροδεξιά κόμματα είναι έντονη σε όλη την Ευρώπη - αλλά τονίζουν ότι οι άνθρωποι αυτοί εξακολουθούν να αποτελούν μειοψηφία.
Οι νέοι εξακολουθούν να είναι πιο πιθανό να ψηφίσουν προοδευτικά κόμματα, λέει ο καθηγητής ιστορίας Forti. «Οι περισσότεροι από αυτούς αποδέχονται πράγματα όπως η μετανάστευση, ο φεμινισμός, τα δικαιώματα των ομοφυλοφίλων», λέει. «Δεν πρέπει να υπονοούμε ότι ψηφίζουν κυρίως την ακροδεξιά».
Αλλά είναι σαφές ότι οι λαϊκιστές έχουν απήχηση - ειδικά οι σκληροπυρηνικοί συντηρητικοί όπως η AfD, με το όραμά της για μια χρυσή εποχή της δεκαετίας του 1950 με πολιτική σταθερότητα, παραδοσιακές οικογένειες και εθνική ομοιογένεια.
«Το AfD λέει ότι η Γερμανία πάει κατά διαόλου και θα επαναφέρει την προηγούμενη κατάσταση», λέει ο Jannis Koltermann, ένας 31χρονος δημοσιογράφος της Frankfurter Allgemeine Zeitung που έχει γράψει για τη στροφή της νέας γενιάς προς τα δεξιά.
«Είναι σαν να λέμε: αν δεν περιμένεις πια τίποτα από το μέλλον, γιατί να μην εκλέξεις ανθρώπους που υπόσχονται την επιστροφή σε ένα καλύτερο παρελθόν;»