Το 2020, όταν ο τότε πρόεδρος των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ απείλησε να απαγορεύσει το TikTok λόγω υποτιθέμενης κινεζικής επιρροής, η Microsoft προσπάθησε και απέτυχε να αγοράσει την αμερικανική δραστηριότητα της εφαρμογής –μια κίνηση που ο διευθύνων σύμβουλος Satya Nadella χαρακτήρισε αργότερα «το πιο περίεργο πράγμα» που είχε κάνει ποτέ.
Τώρα τα γεγονότα γίνονται ακόμα πιο περίεργα. Τον περασμένο μήνα ο πρόεδρος Τζο Μπάιντεν υπέγραψε νομοσχέδιο με το οποίο απαιτείται η ByteDance, η με έδρα την Κίνα ιδιοκτήτρια του TikTok, να πουλήσει τις αμερικανικές δραστηριότητές της μέχρι τον Ιανουάριο του 2025, διαφορετικά θα απαγορευτούν.
Η ByteDance έχει στραφεί τώρα στα αμερικανικά δικαστήρια. Εν τω μεταξύ, ο ίδιος ο Τραμπ έχει προφανώς αλλάξει γνώμη και φαίνεται να αντιτίθεται στην απαγόρευση, πιθανότατα επειδή ο Jeff Yass, ένας από τους αρκετούς μεγάλους αμερικανούς επενδυτές της ByteDance, είναι επίσης μεγάλος υποστηρικτής του Trump.
Αλλά ακόμα πιο περίεργο είναι πως ορισμένοι από τους συμμάχους-κλειδιά του Τραμπ, όπως ο Ρόμπερτ Λάιτχαϊζερ, μισούν την υποτιθέμενη επιρροή της Κίνας στο TikTok, ενώ ο Στήβεν Μνούτσιν, ο πρώην υπουργός Οικονομικών του Τραμπ, φαίνεται πρόθυμος να το αγοράσει.
Και προ ημερών ο Frank McCourt, ο μεγιστάνας του real estate και σφοδρός επικριτής των Big Tech, ξεκίνησε μια δήθεν «λαϊκή προσφορά», μέσω της επενδυτικής τράπεζας Guggenheim. Η προσφορά αυτή υποστηρίζεται από τον Tim Berners-Lee, ιδρυτή του Παγκόσμιου Ιστού, και τον Jonathan Haidt, τον κοινωνικό ψυχολόγο που στο νέο του βιβλίο με τίτλο «The Anxious Generation» αποδοκιμάζει τα social media.
Στην πραγματικότητα, αυτό το δημόσιο παιχνίδι φαίνεται δονκιχωτικό, αν όχι ένα τέχνασμα για να προσελκύσει δημοσιότητα. Ο McCourt ισχυρίζεται πως έχει ένα πλεονέκτημα σε οποιονδήποτε διαγωνισμό, αφού δεν θέλει να αγοράσει τον αλγόριθμο συστάσεων. Αυτός θεωρείται το «μυστικό συστατικό» του TikTok, που πολλοί στην Ουάσινγκτον ισχυρίζονται ότι ελέγχεται αυστηρά από το Πεκίνο και έτσι είναι βασικό ζήτημα για την εθνική ασφάλεια των ΗΠΑ. «Πιθανότατα θα είμαι ο μόνος που θα υποβάλλει προσφορά και δεν θα ενδιαφέρεται για τον αλγόριθμο», μου λέει ο McCourt, επιμένοντας πως η απομάκρυνσή του είναι ο μόνος τρόπος για να δημιουργηθεί μια πιο υγιής πλατφόρμα.
Αλλά ο McCourt μου λέει πως δεν έχει συζητήσει την κίνησή του με το Πεκίνο και δεν διαθέτει ακόμα τη χρηματοδότηση. Και η ByteDance δεν έχει κανένα κίνητρο να διαπραγματευτεί ενώ δίνει μάχη στα αμερικανικά δικαστήρια κατά της απόφασης – ή αν νομίζει πως ο Τραμπ μπορεί να κερδίσει τον Νοέμβριο και να την ανατρέψει.
Εν τούτοις, οι επενδυτές του τομέας της τεχνολογίας δεν πρέπει να αγνοήσουν τον McCourt: αν μη τι άλλο, αυτή η προσφορά εγείρει ερωτήματα που αμφισβητούν τις υποθέσεις μας για το πώς μπορεί να μοιάζει ο κυβερνοχώρος στο μέλλον.
Το ζήτημα που παίζεται αφορά εν μέρει τον έλεγχο του λεγόμενου «κοινωνικού γραφήματος», ή τα online δεδομένα και το ψηφιακό αποτύπωμα των χρηστών. Τα τελευταία χρόνια, επιφανείς άνθρωποι όπως οι McCourt και Haidt τα έχουν βάλει με τον έλεγχο του κοινωνικού γραφήματος από τις Big Tech, υποστηρίζοντας πως το χρησιμοποιούν για να μας χειραγωγήσουν όλους με μη υγιής τρόπους, μέσω θολών αλγόριθμων, όπως αυτός που βρίσκεται μέσα στο TikTok.
Έτσι, το ένστικτο των περισσότερων υπεύθυνων χάραξης πολιτικής -και γονέων- είναι να θέλουν να γυρίσουν πίσω τον χρόνο και να εμποδίσουν τα social media. Αλλά αυτό φαίνεται μη ρεαλιστικό δεδομένου ότι η ψηφιοποίηση της ζωής μας όχι μόνο έχει αλλάξει τις καθημερινές μας συνήθειες, αλλά και τους γνωστικούς μας χάρτες και τα εγγενή πολιτισμικά μοτίβα με τουλάχιστον δύο σημαντικούς τρόπους.
Ο πρώτος είναι μια στροφή από τις λεγόμενες «κάθετες» σχέσεις εμπιστοσύνης σε «οριζόντιες» -από τη συγκέντρωση συμβουλών από θεσμούς και άλλες μορφές εξουσίας, στη μετακίνηση σε δικτυωμένη ομάδα ομότιμων.
Ο δεύτερος έχει τις ρίζες του σε αυτό που αποκαλώ την άνοδο της «Gen P» -την Γενιά «Pick’ n’ Mix» ή «Playlist»- τα μέλη της οποίας εθίζονται στην προσαρμογή της ζωής τους στον κυβερνοχώρο σύμφωνα με ατομικές καταναλωτικές επιλογές, και το πράττουν με τρόπο που ενισχύεται από την άνοδο των εργαλείων τεχνητής νοημοσύνης.
Αυτές οι δυο αλλαγές οδηγούν τους χρήστες του διαδικτύου να συγκεντρώνονται σε φυλές ομοίων αντιλήψεων online, όπου αποφασίζουν τι είναι «αλήθεια» σκανάροντας τα αισθήματα και τις εμπειρίες των ομοτίμων ομάδων, με εκπληκτικά αποτελέσματα. Δημοσκόπηση του Center for Countering Digital Hate, για παράδειγμα, δείχνει πως οι έφηβοι είναι η πιο συνομωσιολογικά σκεπτόμενη γενιά.
Και μια εντυπωσιακή εθνογραφική έρευνα της Jigsaw –κλάδου της Alphabet- και άλλων υποδηλώνει πως τα άτομα νεαρής ηλικίας πλέον εμπιστεύονται τους συνομηλίκους τους για συμβουλές στους περισσότερους τομείς της ζωής, εκτιμώντας τους περισσότερο από τους γιατρούς για ιατρικές πληροφορίες, ας πούμε. Πράγματι, τα AI bots θεωρούνται όλο και περισσότερο πιο έμπιστα από τις ανθρώπινες μορφές εξουσίας, λόγω της αγάπης για την παραμετροποίηση και τις συμβουλές ομότιμων. Ναι, αλήθεια.
Αυτό είναι τρομακτικό, δεδομένου ότι ο online φυλετισμός και τα bots μπορεί να χειραγωγηθούν –και συχνά χειραγωγούνται. Ο Λευκός Οίκος, για παράδειγμα, φοβάται πως η Κίνα χρησιμοποιεί τον αλγόριθμο του TikTok για να χειραγωγήσει τις «επιλογές» των καταναλωτών.
Αλλά φαίνεται μάταιο να ελπίζουμε πως αυτές οι δυο αλλαγές μπορούν να αντιστραφούν: η Gen P είναι ενσωματωμένη. Έτσι το βασικό ερώτημα είναι αν υπάρχει τρόπος να εργαστούμε με αυτές τις τάσεις για να καθαρίσουμε το διαδίκτυο, αντί να ευχόμαστε να φύγουν.
Ο McCourt επιμένει πως η απάντηση είναι «ναι» -και έχει ρίξει 500 εκατ. δολάρια σε μια πλατφόρμα «Liberty» που χρησιμοποιεί πρωτόκολλα ανοικτού κώδικα για να δίνει σε άτομα προσωπικό έλεγχο επί του κοινωνικού τους γραφήματος, για να είναι λιγότερο επιρρεπή στη χειραγώγηση. Ελπίζει να χρησιμοποιήσει το TikTok για να το μεγεθύνει. Ο Berners-Lee έχει παρόμοιους στόχους μέσω της λεγόμενης πλατφόρμας Solid.
Αυτό, φυσικά, ακούγεται ακόμα πιο δονκιχωτικό από την προσφορά τους για το TikTok. Οι Big Tech δεν θα υποχωρήσουν χωρίς να δώσουν μάχη και δεν υπάρχει καμία εγγύηση πως τα άτομα που ελέγχουν το κοινωνικό τους γράφημα θα το χρησιμοποιήσουν με σύνεση.
Αλλά πριν το απορρίψουν, οι επενδυτές του κλάδου της τεχνολογίας θα πρέπει να θυμούνται πως το διαδίκτυο έχει ήδη εξελιχθεί εξαιρετικά γρήγορα, με τρόπους που κάποτε ήταν αδιανόητοι, και θα μπορούσε να κάνει και πάλι το ίδιο. Ή, για να το θέσω διαφορετικά, δονκιχωτική ή όχι, αυτή η νέα τροπή στην υπόθεση TikTok δείχνει το πώς το «περίεργο» μοιάζει όλο και περισσότερο με κανονικό, από πολιτικής, γεωπολιτικής και ψυχολογικής άποψης.
Ας μην αποκλείουμε τίποτα.