Η αναλογία των ανθρώπων που ζουν στα όρια της επιβίωσης εκτιμάται πως έχει μειωθεί από κοντά στο 80% που ήταν το 1820 σε κάτι λιγότερο από 10% το 2018. Αυτό που κάνει αυτή την πτώση ακόμα πιο αξιοπρόσεκτη είναι πως ο παγκόσμιος πληθυσμός αυξήθηκε από 1 δισεκατομμύριο το 1820, σε 7,7 δισεκατομμύρια το 2018.
Η αυξανόμενη ευημερία έχει επίσης βοηθήσει ώστε να διπλασιαστεί το παγκόσμιο προσδόκιμο ζωής στα 71 έτη. Εν συντομία, έχουμε πάει από έναν κόσμο στον οποίο η ζωή ήταν -για τη μεγάλη πλειονότητα- πράγματι «άσχημη, κτηνώδης και σύντομη», σε κάτι συνολικά καλύτερο (βλ. διαγράμματα).
Μόλις το 1970, το ποσοστό της «ακραίας φτώχειας» εξακολουθούσε να είναι 50%. Αυτή η εκπληκτικά ταχεία πρόσφατη μείωση στο ποσοστό των ανθρώπων που ζουν σε ακραία φτώχεια οφείλεται στην τεράστια πρόοδο της κατασυκοφαντημένης εποχής της οικονομικής παγκοσμιοποίησης. Ποτέ δεν θα μετανιώσω για αυτό το επίτευγμα. Δείχνει πως ο συνδυασμός παγκόσμιας οικονομικής ευκαιρίας και εξωτερικής βοήθειας ήταν αποτελεσματικός.
Μια κρίσιμη πηγή για το δεύτερο υπήρξαν οι πιστώσεις από τον Διεθνή Σύνδεσμο Ανάπτυξης (International Development Association). Αντίθετα απ’ ό,τι φοβούνταν πολλοί, ο τερματισμός της ακραίας φτώχειας δεν ήταν σαν να προσπαθούμε να γεμίσουμε ένα «βαρέλι δίχως πάτο». Όπως σημειώνεται σε πρόσφατη έκθεση της Παγκόσμιας Τράπεζας με τίτλο «Η Μεγάλη Αντιστροφή», η Νότια Κορέα, η Κίνα και η Ινδία κάποτε ήταν δικαιούχοι πιστώσεων του IDA: πριν από 60 χρόνια, ο IDA ήταν μάλιστα γνωστός ως «Ινδικός Σύνδεσμος Ανάπτυξης». Η πρόοδος υπήρξε αξιοθαύμαστη και εξακολουθεί να είναι: το προσδόκιμο ζωής στις χώρες του IDA αυξήθηκε από τα 58 στα 65 έτη στο διάστημα από το 2000 έως το 2021.
Η εξάλειψη της ακραίας φτώχειας από τον πλανήτη μας είναι επιτέλους ορατή. Ωστόσο, δυστυχώς, ο ίδιος ο τίτλος αυτής της έκθεσης μας λέει πως δεν είναι αυτό που συμβαίνει. Τα σοκ των τελευταίων ετών υπήρξαν καταστροφικά για τους πιο ευάλωτους ανθρώπους του κόσμου. Από την πανδημία, το μέσο κατά κεφαλήν εισόδημα στο ήμισυ των 75 χωρών του IDA αυξάνεται βραδύτερα απ’ ό,τι αυτό των οικονομιών υψηλού εισοδήματος. Μία στις τρεις χώρες του IDA είναι μάλιστα φτωχότερη, κατά μέσο όρο, απ’ όσο ήταν την παραμονή της πανδημίας Covid-19.
Γιατί έχει σημασία αυτό; Η απάντηση είναι πως σχεδόν το ένα τέταρτο του πληθυσμού του κόσμου, αλλά το 70% των φτωχότερων ανθρώπων του κόσμου, ζουν στις 75 χώρες του IDA, που παράγουν μόλις το 3% της παγκόσμιας οικονομίας. Σε αυτές τις χώρες είναι που η μάχη για την εξάλειψη της ακραίας φτώχειας από τον κόσμο θα κερδηθεί ή θα χαθεί. Σήμερα η μάχη χάνεται.
Η διαδοχή των πρόσφατων σοκ -Covid, πληθωρισμός μετά την Covid, εκτίναξη στις τιμές ενέργειας και τροφίμων λόγω πολέμων και αυξανόμενα επιτόκια- έχει ήδη σοβαρές επιπτώσεις. Αλλά ακόμα χειρότερα, υπάρχει κίνδυνος η αδύναμη πορεία των τελευταίων ετών να ενσωματωθεί σε αυτές τις πολιτικά, κοινωνικά, οικονομικά και περιβαλλοντικά εύθραυστες χώρες, δημιουργώντας μια χαμένη δεκαετία, ή ίσως κάτι ακόμα χειρότερο. Αυτή η απειλή είναι ιδιαίτερα σοβαρή στην Υποσαχάρια Αφρική. Η υλοποίησή της θα ήταν μια ανθρώπινη καταστροφή, μια καταστροφή που θα απειλούσε επίσης με αναταράξεις πολύ πέραν των άμεσα επηρεαζόμενων χωρών.
Μεταξύ των σημαντικότερων αδυναμιών των χωρών του IDA είναι αυτές της χρηματοδότησης. Η κινητοποίηση των εγχώριων πόρων είναι εξαιρετικά δύσκολη για τις φτωχές χώρες, με σχετικά τεράστιους άτυπους τομείς (συνήθως πάνω από το ένα τρίτο της οικονομίας), μη ανεπτυγμένους χρηματοπιστωτικούς τομείς, μεγάλη εξάρτηση από τα ασταθή έσοδα από τις εξαγωγές πρώτων υλών, χρόνιες ελλείψεις συναλλάγματος και αδύναμες και συχνά διεφθαρμένες κυβερνήσεις.
Ως αποτέλεσμα, έχουν γίνει εξαρτημένες από τον εξωτερικό δανεισμό. Αλλά, αναπόφευκτα, θεωρούνται επίσης επικίνδυνες, γεγονός που αυξάνει σημαντικά το κόστος δανεισμού. Αυτό με τη σειρά του αυξάνει την πιθανότητα κρίσης χρέους και αθέτησης πληρωμών. Αυτό μετατρέπει τα υψηλά spreads σε αυτοεκπληρούμενη προφητεία, δικαιώνοντας τον σκεπτικισμό των δανειστών.
Δεν αποτελεί έκπληξη που μετά από όλα τα πρόσφατα σοκ, οι καθαρές πληρωμές τόκων ως μερίδιο των δημοσιονομικών εσόδων έχουν αυξηθεί σε όλες τις χώρες του IDA πιο γρήγορα απ’ ό,τι σε άλλες αναδυόμενες και αναπτυσσόμενες χώρες. Σήμερα, δυστυχώς, περίπου οι μισές χώρες του IDA βρίσκονται ή κινδυνεύουν να βρεθούν υπερχρεωμένες.
Ο IDA δημιουργήθηκε ακριβώς για να προσφέρει έναν τρόπο εξόδου από έναν τέτοιο φαύλο κύκλο ανεπαρκών πόρων, εσωτερικών και εξωτερικών, έχοντας πολύ επιτυχημένα αποτελέσματα. Οι χώρες του IDA σήμερα χρειάζονται τεράστιες αυξήσεις επενδύσεων για να επιταχύνουν την ανάπτυξη και να εκμεταλλευτούν τις νέες ενεργειακές τεχνολογίες.
Αυτά τα κεφάλαια δεν θα έρθουν από ιδιωτικές πηγές στο άμεσο μέλλον. Αντιθέτως, θα χρειαστεί μια ουσιαστική αύξηση της εξαιρετικά χαμηλού κόστους ξένης επίσημης πίστωσης. Το κλειδί για να επιτευχθεί αυτό θα είναι η ταχεία εκκαθάριση των σημερινών δυσβάστακτων χρεών και μια τεράστια αύξηση των πόρων του IDA.
Η επόμενη αναπλήρωση, ο IDA21, αναμένεται να ολοκληρωθεί τον Δεκέμβριο του 2024. Όπως είπε σε ομιλία του στη Ζανζιβάρη στο τέλος του περασμένου έτους ο πρόεδρος της Παγκόσμιας Τράπεζας, Ατζάι Μπάνγκα, «η αλήθεια είναι πως εξαντλούμε τα όρια αυτού του σημαντικού πόρου παραχώρησης και κανένας δημιουργικός χρηματοοικονομικός σχεδιασμός δεν θα αντισταθμίσει το γεγονός πως χρειαζόμαστε περισσότερη χρηματοδότηση. Αυτό πρέπει να οδηγεί τον καθένα μας να κάνουμε την επόμενη αναπλήρωση του IDA τη μεγαλύτερη όλων των εποχών».
Είχε δίκιο. Η έκθεση της Παγκόσμιας Τράπεζας δείχνει το επείγον του ζητήματος, αλλά και τις δυνητικές αποδόσεις μιας τόσο μεγάλης αναπλήρωσης.
Η τελευταία αναπλήρωση, το 2021, ήταν για 93 δισ. δολάρια το διάστημα 2022-25. Αυτό μπορεί να φαίνεται ένα μεγάλο ποσό. Αλλά ήταν για να καλύψει τρία δημοσιονομικά έτη και αντιστοιχούσε σε μόλις 0,03% του ετήσιου παγκόσμιου ΑΕΠ, που ανέρχεται σε περίπου 100 τρισ. δολάρια. Στην τρέχουσα κρίση που περνούν οι φτωχότερες χώρες του κόσμου, είναι απαραίτητο, ηθικά σωστό και σαφώς οικονομικά προσιτό να αυξηθεί σημαντικά το ποσό αυτό. Αν δεν γίνει αυτό, θα ήταν πραγματικά δυσβάστακτο.
Όταν εργαζόμουν στην Παγκόσμια Τράπεζα τη δεκαετία του 1970, ο στόχος της εξάλειψης της ακραίας φτώχειας από τον κόσμο, που διακηρύχθηκε από τον τότε πρόεδρο Ρόμπερτ ΜακΝαμάρα, φαινόταν μη ρεαλιστικός για πολλούς. Σήμερα, είναι εφικτός. Μια σειρά από καταστροφές απειλεί τώρα με μια αποτυχία που δεν χρειαζόμαστε, ενώ η επιτυχία βρίσκεται τόσο κοντά.
Δεν πρέπει να το δεχτούμε αυτό.