Τον Δεκέμβριο το Ανώτατο Δικαστήριο της αμερικανικής πολιτείας του Κολοράντο έκρινε ότι ο πρώην πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ δεν έχει συνταγματικό δικαίωμα να θέσει εκ νέου υποψηφιότητα, λόγω της απαγόρευσης της Δέκατης Τέταρτης Τροπολογίας να κατέχουν αξιώματα οι στασιαστές (insurrectionists). Το Ανώτατο Δικαστήριο του Μίσιγκαν έκρινε ακριβώς το αντίθετο: ότι ο Τραμπ πρέπει να μπει στο ψηφοδέλτιο.
Εναπόκειται τώρα στο Ανώτατο Δικαστήριο των ΗΠΑ να επιλύσει τη διαμάχη. Αλλά για έναν αυξανόμενο αριθμό παρατηρητών, συντηρητικών και φιλελευθέρων, το γεγονός ότι τα δικαστήρια παίζουν τόσο κεντρικό ρόλο είναι κάτι αξιοθρήνητο. Κατά την άποψή τους, η απάντηση σε μια απειλή για τη δημοκρατία δεν είναι η δικαστική παρέμβαση, αλλά μάλλον περισσότερη δημοκρατία. Αν θέλετε να δείτε τον Τραμπ να ηττάται τελικά, πρέπει να τον νικήσετε σε ελεύθερες και δίκαιες εκλογές.
Είναι, όμως, πραγματικά αλήθεια ότι το δίκαιο και η δημοκρατία βρίσκονται σε τόσο μεγάλη αντίθεση; Πρέπει να επιλέξουμε μεταξύ της εφαρμογής των νόμων μας και της διάσωσης της δημοκρατίας μας; Νομίζω πως όχι. Αν μη τι άλλο, η ιστορία του δικαίου μας διδάσκει το αντίθετο. Η ασφαλέστερη προστασία από την τυραννία είναι η αφοσίωση στο κράτος δικαίου. Και αυτό δεν ήταν πουθενά πιο ξεκάθαρο από ό,τι στην αρχαία Αθήνα.
Το δημοκρατικό πολίτευμα της κλασικής Αθήνας θεσπίστηκε από τρεις μεγάλους νομοθέτες - τον Δράκοντα, τον Σόλωνα και τον Κλεισθένη - αλλά ξεκίνησε με μια εξέγερση. Το 632 π.Χ., ένας Αθηναίος ευγενής ονόματι Κύλωνας επιχείρησε να ανατρέψει το παραδοσιακό σύστημα αριστοκρατικής διακυβέρνησης της πόλης. Με τη βοήθεια ενός ξένου αντιπάλου, του τυράννου των Μεγάρων, ο Κύλων κατέλαβε την ακρόπολη της Αθήνας και προσπάθησε να εγκαθιδρύσει τον εαυτό του ως δικτάτορα. Οι Αθηναίοι κατάφεραν τελικά να νικήσουν τον Κύλωνα, αλλά λίγο αργότερα αναγνώρισαν ότι η πόλη τους χρειαζόταν πιο στέρεα θεμέλια. Ο Δράκων συνέταξε τον περίφημο γραπτό νομικό του κώδικα μια δεκαετία αργότερα και έκτοτε το αθηναϊκό δίκαιο παρέμεινε κεντρικά αφοσιωμένο στην αποτροπή της τυραννίας.
Η σχέση μεταξύ δικαίου και δημοκρατίας έγινε σαφής σε μια παράξενη και ευφάνταστη διαδικασία που επινόησαν οι Αθηναίοι για την εξορία των πολιτικών από το προσκήνιο. Η διαδικασία αυτή, που εισήχθη το 508 π.Χ. από τον Κλεισθένη, γνωστό ως «πατέρα της αθηναϊκής δημοκρατίας», και ονομάστηκε εξοστρακισμός, αποσκοπούσε στην προστασία των Αθηναίων από τους δόλιους τρόπους των διεφθαρμένων ανδρών.
Κάθε χρόνο, η συνέλευση ψήφιζε αν επιθυμούσε να κινήσει έναν εξοστρακισμό, στην ουσία την εξορία ενός πολίτη από την πόλη. Αλλά το σημαντικό είναι ότι οι Αθηναίοι δεν γνώριζαν εκ των προτέρων ποιος θα εξοριζόταν - απλώς ψήφιζαν για το αν θα ενεργοποιούσαν την ίδια τη διαδικασία εξοστρακισμού.
Εάν η πλειοψηφία ψήφιζε υπέρ της ενεργοποίησης του εξοστρακισμού, τότε δύο μήνες αργότερα θα γινόταν νέα ψηφοφορία. Σε αυτή τη μεταγενέστερη ψηφοφορία, κάθε πολίτης έγραφε το όνομα του ηγέτη που ήθελε να εξοριστεί σε ένα θραύσμα αγγείου, γνωστό ως όστρακο. Εάν ρίχνονταν τουλάχιστον 6.000 θραύσματα, τότε το πρόσωπο του οποίου το όνομα εμφανιζόταν συχνότερα στα θραύσματα θα «εξοστρακίζονταν» ή θα εξοριζόταν από την πόλη για μια περίοδο 10 ετών. Για σχεδόν έναν αιώνα, ο εξοστρακισμός χρησίμευε ως ισχυρός έλεγχος στις φιλοδοξίες των επίδοξων τυράννων.
Οι Αθηναίοι άρχισαν να βλέπουν τους δημοκρατικούς νόμους τους με σχεδόν θρησκευτική ευλάβεια. Πράγματι, η ελληνική μυθολογία υποστήριζε ότι ο Δίας, ο βασιλιάς των θεών, ήταν εκείνος που είχε δώσει πρώτος νόμους στον άνθρωπο. Ο φιλόσοφος Αριστοτέλης έγραψε ότι ο νόμος έκανε δυνατή την ανθρώπινη κοινωνία. «Διότι όπως ο άνθρωπος είναι το καλύτερο από τα ζώα όταν είναι τελειοποιημένος», έγραψε ο Αριστοτέλης, «έτσι είναι το χειρότερο από όλα όταν είναι αποκομμένος από το νόμο και τη δικαιοσύνη».
Ο νόμος, φυσικά, ήταν υπεύθυνος και για τις δικές του αταξίες. Οι Αθηναίοι ήταν φημισμένοι για τη δικομανία τους - ο Αριστοφάνης αστειευόταν στο έργο του «Νεφέλες» ότι «αυτή δεν μπορεί να είναι η Αθήνα- δεν βλέπω κανένα δικαστήριο». Ορισμένοι καταχράστηκαν το νομικό σύστημα για να παρενοχλούν τους εχθρούς τους, μια πρακτική που έμεινε γνωστή ως συκοφαντία.
Αλλά παρά τα ελαττώματα αυτά, οι Αθηναίοι συνέχισαν να πιστεύουν βαθιά στους νόμους τους. Δεν υπήρχε μεγαλύτερη απόδειξη της επιτυχίας τους από την ανθεκτικότητα της ίδιας της αθηναϊκής δημοκρατίας. Το σύνταγμά τους εισήγαγε μια περίοδο πολιτικής σταθερότητας που διήρκεσε (με λίγες σύντομες εξαιρέσεις) για περισσότερο από ενάμιση αιώνα, από το 508 έως το 322 π.Χ.. Αυτό το επίτευγμα είναι σχεδόν θαυμαστό αν αναλογιστεί κανείς τον βίαιο κόσμο που περιέβαλλε την πόλη, συμπεριλαμβανομένων των μεγάλων πολέμων της με την Περσία και τη Σπάρτη.
Σε αυτή την εποχή των σφοδρών διαφωνιών για το μέλλον της αμερικανικής δημοκρατίας, καλό θα ήταν να θυμόμαστε τη σοφία των αρχαίων. Ο νόμος είναι η μεγαλύτερη προστασία μας από την τυραννία. Είναι αυτό που καθιστά δυνατή την κυριαρχία του λαού.
Και λειτουργεί μόνο αν εμείς, ο λαός, είμαστε προσηλωμένοι σε αυτόν.
* Ο συγγραφέας είναι καθηγητής νομικής στο Texas A&M University και συγγραφέας του υπό έκδοση βιβλίου με τίτλο «The Just and the Good: Twelve Laws That Made the Modern World».