Τι θα συμβεί στην παγκόσμια οικονομία; Δεν θα μάθουμε ποτέ την απάντηση σε αυτό το ερώτημα. Δεκαετία τη δεκαετία, πάντα συμβαίνει κάτι μεγάλο και εν πολλοίς απροσδόκητο: τα μεγάλα σοκ με τον πληθωρισμό και το πετρέλαιο στη δεκαετία του 1970, ο αποπληθωρισμός στις αρχές της δεκαετίας του 1980, η πτώση της Σοβιετικής Ένωσης και η άνοδος της Κίνας στη δεκαετία του 1990, οι χρηματοπιστωτικές κρίσεις στις οικονομίες υψηλού εισοδήματος στη δεκαετία του 2000, η πανδημία και ο μεταπανδημικός πληθωρισμός και οι πόλεμοι σε Ουκρανία και Μέση Ανατολή στη δεκαετία του 2020.
Ζούμε σε έναν κόσμο ορατών και προφανώς επακόλουθων κινδύνων. Ορισμένοι – όπως ο πόλεμος μεταξύ πυρηνικών μεγάλων δυνάμεων - θα μπορούσαν να είναι καταστροφικοί. Η δυσκολία είναι ότι τα γεγονότα χαμηλής πιθανότητας και υψηλού αντίκτυπου είναι σχεδόν αδύνατο να προβλεφθούν.
Ωστόσο, γνωρίζουμε επίσης ορισμένα ισχυρά χαρακτηριστικά της παγκόσμιας οικονομίας μας που δεν είναι πραγματικά αβέβαια. Αυτά πρέπει επίσης να παραμείνουν στο μυαλό μας. Ακολουθούν πέντε από αυτά.
Το πρώτο είναι η δημογραφία. Οι άνθρωποι που θα είναι ενήλικες σε δύο δεκαετίες έχουν όλοι γεννηθεί. Οι άνθρωποι που θα είναι άνω των 60 ετών σε τέσσερις δεκαετίες από τώρα είναι ήδη ενήλικες. Η θνησιμότητα θα μπορούσε να εκτοξευθεί, ίσως λόγω μιας τρομερής πανδημίας ή ενός παγκόσμιου πολέμου. Αλλά, εξαιρουμένης μιας τέτοιας καταστροφής, έχουμε μια καλή ιδέα για το ποιοι θα ζουν σε δεκαετίες από τώρα.
Αρκετά χαρακτηριστικά της δημογραφίας μας είναι αρκετά σαφή. Το ένα είναι ότι τα ποσοστά γονιμότητας - ο αριθμός των παιδιών που γεννιούνται ανά γυναίκα - μειώνονται σχεδόν παντού. Σε πολλές χώρες, ιδίως στην Κίνα, τα ποσοστά γονιμότητας είναι πολύ κάτω από τα επίπεδα αντικατάστασης. Εν τω μεταξύ, τα υψηλότερα ποσοστά γονιμότητας βρίσκονται στην υποσαχάρια Αφρική. Ως αποτέλεσμα, το μερίδιό της στον παγκόσμιο πληθυσμό μπορεί να αυξηθεί κατά 10 ποσοστιαίες μονάδες μέχρι το 2060. (Βλέπε διαγράμματα.)
Αυτές οι δημογραφικές αλλαγές είναι το αποτέλεσμα της αυξανόμενης μακροζωίας, της μεταβολής του οικονομικού, κοινωνικού και πολιτικού ρόλου των γυναικών, της αστικοποίησης, του υψηλού κόστους της γονεϊκότητας, των βελτιώσεων στην αντισύλληψη και των αλλαγών στον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι κρίνουν τι αξίζει στη ζωή τους. Μόνο τεράστια σοκ θα μπορούσαν ενδεχομένως να αλλάξουν κάτι από όλα αυτά.
Ένα δεύτερο χαρακτηριστικό είναι η κλιματική αλλαγή. Ίσως οι σημερινές τάσεις να αντιστραφούν εγκαίρως. Αλλά οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου έχουν μόλις και μετά βίας σταθεροποιηθεί, ενώ ο κόσμος συνεχίζει να θερμαίνεται, καθώς τα αποθέματα αυτών των αερίων στην ατμόσφαιρα συνεχίζουν να αυξάνονται. Είναι καλό στοίχημα ότι αυτό θα συνεχίσει να συμβαίνει για μεγάλο χρονικό διάστημα. Αν είναι έτσι, οι θερμοκρασίες είναι βέβαιο ότι θα αυξηθούν κατά πολύ περισσότερο από 1,5 βαθμό Κελσίου σε σχέση με τα προβιομηχανικά επίπεδα, τα οποία, όπως μας έχουν πει, είναι, λογικά, το ανώτατο όριο ασφάλειας. Θα πρέπει να εργαστούμε σκληρότερα για να μετριάσουμε τις εκπομπές. Αλλά θα πρέπει επίσης να επενδύσουμε σημαντικά στην προσαρμογή.
Ένα τρίτο χαρακτηριστικό είναι η τεχνολογική πρόοδος. Η πρόοδος στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, ιδίως η μείωση του κόστους της ηλιακής ενέργειας, είναι ένα παράδειγμα. Η πρόοδος στις βιοεπιστήμες είναι ένα άλλο. Αλλά, στην εποχή μας, η επανάσταση στις τεχνολογίες πληροφοριών και επικοινωνιών είναι το κέντρο αυτής της προόδου. Στο «The Rise and Fall of American Growth» ο Robert Gordon του Πανεπιστημίου Northwestern υποστήριξε πειστικά ότι το εύρος και το βάθος του τεχνολογικού μετασχηματισμού έχει επιβραδυνθεί, σχεδόν αναπόφευκτα, από τη δεύτερη βιομηχανική επανάσταση στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ού αιώνα. Η τεχνολογία των μεταφορών, για παράδειγμα, έχει αλλάξει μάλλον ελάχιστα μέσα σε μισό αιώνα.
Ωστόσο, ο μετασχηματισμός στην επεξεργασία πληροφοριών και την επικοινωνία ήταν εκπληκτικός. Το 1965, ο Gordon Moore, ο οποίος ίδρυσε την Intel, υποστήριξε ότι «με το μοναδιαίο κόστος να μειώνεται καθώς αυξάνεται ο αριθμός των εξαρτημάτων ανά κύκλωμα, μέχρι το 1975 η οικονομία μπορεί να υπαγορεύσει τη συμπίεση 65.000 εξαρτημάτων σε ένα μόνο τσιπ πυριτίου». Αυτό ήταν σωστό. Όμως το εντυπωσιακό είναι πως ο ομώνυμος νόμος του Moore εξακολουθεί να ισχύει σχεδόν μισό αιώνα αργότερα. Το 2021, ο αριθμός αυτών των εξαρτημάτων ήταν 58,2 δισεκατομμύρια. Αυτό επιτρέπει θαύματα επεξεργασίας δεδομένων. Επιπλέον, το 60% του παγκόσμιου πληθυσμού χρησιμοποιούσε το διαδίκτυο το 2020. Ο περαιτέρω μετασχηματισμός του τρόπου με τον οποίο ζούμε και εργαζόμαστε θα πρέπει να προκύψει από αυτό. Η ανάπτυξη και η χρήση της τεχνητής νοημοσύνης είναι το πιο πρόσφατο παράδειγμα.
Ένα τέταρτο χαρακτηριστικό είναι η εξάπλωση του know how σε όλο τον κόσμο. Οι αναπτυσσόμενες περιοχές του κόσμου που έχουν αποδειχθεί πιο ικανές στην απορρόφηση, χρήση και προώθηση αυτής της γνώσης βρίσκονται στην ανατολική, νοτιοανατολική και νότια Ασία, όπου ζει περίπου ο μισός πληθυσμός του πλανήτη.
Η αναπτυσσόμενη Ασία εξακολουθεί επίσης να είναι η ταχύτερα αναπτυσσόμενη περιοχή του κόσμου. Δεδομένης της ικανότητας - και της ευκαιρίας - να καλύψει το χαμένο έδαφος, είναι σίγουρο ότι αυτό θα συνεχιστεί. Το κέντρο βάρους της παγκόσμιας οικονομίας θα συνεχίσει να μετατοπίζεται προς την κατεύθυνση αυτών των περιοχών. Αυτό θα δημιουργήσει αναπόφευκτα πολιτικές μετατοπίσεις. Πράγματι, αυτό έχει ήδη συμβεί. Η ραγδαία οικονομική άνοδος της Κίνας είναι το μεγάλο γεωπολιτικό γεγονός της εποχής μας. Μακροπρόθεσμα, η άνοδος της Ινδίας είναι πιθανό να έχει επίσης μεγάλες παγκόσμιες συνέπειες.
Ένα πέμπτο χαρακτηριστικό είναι η ίδια η ανάπτυξη. Σύμφωνα με το επικαιροποιημένο έργο του αείμνηστου Angus Maddison, καθώς και του ΔΝΤ, η παγκόσμια οικονομία έχει αναπτυχθεί κάθε χρόνο από το 1950, εκτός από το 2009 και το 2020. Η ανάπτυξη αποτελεί εγγενές χαρακτηριστικό της οικονομίας μας.
Η πρόσφατη έκθεση της Παγκόσμιας Τράπεζας για τις Παγκόσμιες Οικονομικές Προοπτικές σημειώνει ότι αυτό που διαφαίνεται μπροστά μας το 2024 είναι «ένα άθλιο ορόσημο: η ασθενέστερη παγκόσμια αναπτυξιακή επίδοση οποιουδήποτε εξαμήνου από τη δεκαετία του 1990, με τους ανθρώπους σε μία στις τέσσερις αναπτυσσόμενες οικονομίες να είναι φτωχότεροι από ό,τι ήταν πριν από την πανδημία». Παρ' όλα αυτά, ακόμη και σε αυτή την περίοδο που επλήγη από το σοκ, η παγκόσμια οικονομία αναπτύχθηκε, έστω και άνισα μεταξύ των χωρών και των ανθρώπων, και άνισα με την πάροδο του χρόνου. Δεν εισερχόμαστε σε μια εποχή παγκόσμιας οικονομικής στασιμότητας.
Είναι εύκολο να κατακλυστεί κανείς από τα βραχυπρόθεσμα σοκ. Αλλά δεν πρέπει να επιτρέπουμε σε αυτό που είναι επείγον να κατακλύζει τη συνειδητοποίηση αυτού που είναι σημαντικό. Στο παρασκήνιο, οι μεγάλες δυνάμεις που περιγράφηκαν παραπάνω θα αναδιαμορφώσουν τον κόσμο μας. Ενώ θα βελτιώνουμε την ικανότητά μας να ανταποκρινόμαστε στους κλυδωνισμούς, πρέπει να τους δώσουμε πολύ μεγάλη προσοχή.