«Ξέρω πως είναι περίπλοκο». Αυτή ήταν η απάντηση της προέδρου της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, Κριστίν Λαγκάρντ, σε ερώτημα που τέθηκε στις αρχές του μήνα αναφορικά με τις προοπτικές των νομισματικών πολιτικών. Η Λαγκάρντ δεν είναι η μόνη επικεφαλής κεντρικής τράπεζας που δίνει σήμα για περίπλοκες καταστάσεις στη συνέχεια, καθώς οι θεσμοί τους μπαίνουν στο «τελευταίο μίλι» της μάχης κατά του υψηλού πληθωρισμού.
Στη σύνοδο των κεντρικών τραπεζιτών στο Jackson Hole τον περασμένο μήνα, ο πρόεδρος της Federal Reserve, Τζέι Πάουελ, ολοκλήρωσε την ομιλία του δηλώνοντας πως «πλοηγούμαστε ακολουθώντας τα αστέρια, υπό συννεφιασμένο ουρανό». Την Τετάρτη, δήλωσε έξι φορές πως είναι ανάγκη να «προχωρήσουμε προσεκτικά».
Η πρόκληση για την ΕΚΤ και τη Fed υπερβαίνει την οικονομική ομίχλη στην οποία πρέπει να σχεδιάσουν και να ασκήσουν τις πολιτικές τους. Τα αστέρια που καθοδηγούν τους κεντρικούς τραπεζίτες κινούνται και τα ίδια προς απρόβλεπτες κατευθύνσεις. Είναι μέρος του ευρύτερου συνόλου προκλήσεων για τη χάραξη πολιτικής που έχει εμφανιστεί τα τελευταία 15 χρόνια - αντίθετοι άνεμοι που επιδεινώνονται από την αδύναμη ανάπτυξη και τον κατακερματισμό της παγκόσμιας οικονομίας.
Αυτές οι επιπλοκές, σε συνδυασμό με την πρόσφατη άνοδο των τιμών του πετρελαίου, απέτρεψαν την ΕΚΤ από το να διακόψει τον κύκλο αύξησης των επιτοκίων της στις 14 Σεπτεμβρίου. Εμπόδισαν τη Fed να σηματοδοτήσει τον τερματισμό του κύκλου αύξησης των επιτοκίων της στη συνεδρίαση νομισματικής πολιτικής αυτής της εβδομάδας, εμβαθύνοντας τη συνειδητοποίηση των αγορών ότι αυτά τα υψηλότερα επιτόκια θα μας συνοδεύουν για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα. Είναι η ίδια συνειδητοποίηση στο Ηνωμένο Βασίλειο, όπου η Τράπεζα της Αγγλίας μπόρεσε να συγκεντρώσει μόνο μια πλειοψηφία 5-4 των φορέων χάραξης πολιτικής υπέρ της παύσης της αύξησης των επιτοκίων.
Κρίμα για τις κεντρικές μας τράπεζες. Έχοντας αναγκαστεί να εισέλθουν σε έναν εξαιρετικά συγκεντρωτικό κύκλο αυξήσεων, αφού χαρακτήρισαν λανθασμένα τον πληθωρισμό ως «παροδικό», είναι αβέβαιες για το πόσο μεγάλο μέρος των «μακροχρόνιων και μεταβλητών» επιπτώσεων της αυστηρότερης νομισματικής πολιτικής έχει ήδη αποτυπωθεί στην οικονομία. Η εμπιστοσύνη τους στις προβλέψεις που έχουν πέσει σταθερά έξω, έχει εξασθενήσει. Στη ρύθμιση και την εποπτεία των τραπεζών δυσκολεύτηκαν, όπως αποδεικνύεται από τις χρηματοπιστωτικές αναταραχές νωρίτερα φέτος. Και καμία μεγάλη κεντρική τράπεζα δεν έχει ακόμη τον έλεγχο των σωρευτικών επιπτώσεων των αυξήσεων των επιτοκίων της σε μη τραπεζικούς τομείς με υψηλά επίπεδα χρέους, όπως τα εμπορικά ακίνητα.
Το «τελευταίο μίλι» σε αυτό το ταξίδι του πληθωρισμού είναι το πιο δύσκολο, ακόμα περισσότερο λόγω της έλλειψης συναίνεσης μεταξύ των οικονομολόγων σχετικά με τα αστέρια που συνήθως καθοδηγούν τη νομισματική πολιτική. Διαφωνούν σχετικά με το επίπεδο του ουδέτερου επιτοκίου, ή αστέρα R - το επίπεδο στο οποίο η νομισματική πολιτική δεν είναι ούτε διευκολυντική, ούτε περιοριστική. Ένας αυξανόμενος αριθμός οικονομολόγων είναι πρόθυμος να αμφισβητήσει κατά πόσον το 2% παραμένει ο σωστός στόχος για τον πληθωρισμό σε έναν κόσμο που περνάει από τόσες πολλές διαρθρωτικές αλλαγές. Και έπειτα υπάρχει το «πλαίσιο νομισματικής πολιτικής» της Fed, το οποίο, αν και μόλις τριών ετών, απαιτεί επείγουσα επικαιροποίηση.
Η ρευστότητα στη νομισματική πολιτική αποτελεί μέρος μιας μεγαλύτερης πρόκλησης που αντιμετωπίζουν πολλές χώρες. Είναι ένα φαινόμενο που ο πρώην πρωθυπουργός του Ηνωμένου Βασιλείου Γκόρντον Μπράουν, ο νομπελίστας Μάικλ Σπενς, ο Ριντ Λίντοου και εγώ αναλύουμε στο νέο βιβλίο «Permacrisis».
Εν μέσω των lockdown του 2020 για την Covid, συζητούσαμε τακτικά στο Zoom τις φαινομενικά ατελείωτες κρίσεις που εμποδίζουν την ικανότητα των οικονομιών να προσφέρουν αυτή τη θεμελιώδη υπόσχεση για μια καλύτερη ζωή. Με την υποτονική παραγωγικότητα, την επιβλαβή ανισότητα, τις κρίσεις του κόστους διαβίωσης, την κλιματική αλλαγή, τις απεργίες των εργαζομένων και τον αποτυχημένο συντονισμό των παγκόσμιων πολιτικών, οι συζητήσεις αυτές έγιναν ακόμη πιο επείγουσες. Μια λέξη εμφανιζόταν συνεχώς στις συζητήσεις μας για να περιγράψει αυτά τα καταστροφικά γεγονότα, την ανασφάλεια που νιώθουμε και την αστάθεια γύρω μας: «permacrisis» (αεικρίση). Εξετάσαμε τις αιτίες και τις συνέπειες. Αλλά περισσότερο από αυτό, βρήκαμε ελπίδα στην υπόσχεση και τις δυνατότητες υπέρβασής της.
Στο επίκεντρο της παγκόσμιας οικονομικής και χρηματοπιστωτικής δυσπραγίας βρίσκονται διαλυμένες προσεγγίσεις για την ανάπτυξη, την οικονομική διαχείριση και τη διακυβέρνηση. Όλες μαζί, οδηγούν σε έναν καταιγισμό κρίσεων. Ενώ οι προσεγγίσεις αυτές είναι «χαλασμένες», δεν είναι μη διορθώσιμες. Στο βιβλίο περιγράφουμε λεπτομερώς τα μέτρα που μπορούν και πρέπει να αλλάξουν την οικονομική και χρηματοπιστωτική εξίσωση.
Μπορούμε να γυρίσουμε σελίδα στην υποτονική παγκόσμια παραγωγικότητα και ανάπτυξη, με την αξιοποίηση των επιστημονικών και τεχνικών καινοτομιών, όπως η τεχνητή νοημοσύνη, και με την κατεύθυνση της πολιτικής προς τον καθορισμό των περιορισμών της προσφοράς. Μπορούμε να βελτιώσουμε την οικονομική διαχείριση αντιμετωπίζοντας τις αμαρτίες της κακής ανάλυσης, της επικοινωνίας, του συντονισμού και του σχεδιασμού. Και καθώς ο νεοφιλελευθερισμός ενδίδει στον νεοεθνικισμό και η υπερπαγκοσμιοποίηση στον κατακερματισμό, υπάρχει ακόμη χρόνος να δράσουμε πριν σκληρύνει μια νέα παγκόσμια διαταραχή.
Από μόνες τους, οι ανανεωμένες προσεγγίσεις για την ανάπτυξη, την οικονομική διαχείριση και την παγκόσμια τάξη θα μας οδηγήσουν μόνο μέχρις ενός σημείου. Αλλά αν δράσουμε σε αυτά τα τρία μέτωπα της καταιγίδας από κοινού, θα μπορέσουμε να δούμε μέσα από τα σύννεφα και, καθοδηγούμενοι από σταθεροποιημένα αστέρια, να ξεφύγουμε από αυτή την αεικρίση.