Οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις στρέφονται όλο και περισσότερο στην φορολόγηση των «απρόσμενων» (ουρανοκατέβατων) κερδών προκειμένου να ισοσκελίσουν τους προϋπολογισμούς και να αντιμετωπίσουν τη λαϊκή κατακραυγή για τα υψηλά κέρδη που βγάζουν εταιρείες κατά τη διάρκεια της χειρότερης κρίσης κόστους διαβίωσης εδώ και δεκαετίες.
Η εισφορά-έκπληξη της ιταλικής κυβέρνησης στις τράπεζες στις 8 Αυγούστου ήταν το πιο πρόσφατο παράδειγμα μιας τάσης που ξεκίνησε όταν οι τιμές της ενέργειας εκτινάχθηκαν μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, φέρνοντας τεράστια έσοδα στις ενεργειακές εταιρείες.
Οι φόροι επιβλήθηκαν αρχικά στον ενεργειακό κλάδο. Αλλά όλο και περισσότερο εξαπλώνονται και σε άλλους τομείς, καθώς οι πολιτικοί, δεχόμενοι πλήγμα από την αύξηση των επιτοκίων και τις υψηλότερες κρατικές δαπάνες, ψάχνουν τρόπους να «κλείσουν» τις τρύπες στους προϋπολογισμούς.
«Έχουμε αυτό το ευρωπαϊκό κύμα έκτακτων φόρων στα απρόσμενα κέρδη και αυτό είναι ξεκάθαρα μια απάντηση στην έλλειψη εσόδων της κυβέρνησης», δήλωσε ο Grant Wardell-Johnson, επικεφαλής του τμήματος παγκόσμιας φορολογικής πολιτικής στην KPMG.
Τα στοιχεία της KPMG και του Tax Foundation δείχνουν ότι περισσότεροι από 30 έκτακτοι φόροι, αρκετοί από τους οποίους καλύπτουν πλέον πολλούς τομείς, έχουν εισαχθεί ή προταθεί σε όλη την Ευρώπη από τις αρχές του 2022.
Συνολικά 24 χώρες της ΕΕ έχουν ανακοινώσει, προτείνει ή εφαρμόσει έναν έκτακτο φόρο για τα απρόσμενα κέρδη στις ενεργειακές εταιρείες, τον οποίο πρότειναν αξιωματούχοι της Ευρωπαϊκής Επιτροπής μετά την εκτίναξη των τιμών της ενέργειας στις αρχές του 2022. Το Ηνωμένο Βασίλειο έχει επίσης επιβάλει φόρο στα κέρδη που προέρχονται από την εξόρυξη πετρελαίου και φυσικού αερίου από τη Βόρεια Θάλασσα.
Αλλά οι τράπεζες έχουν γίνει όλο και περισσότερο στόχος, με την Τσεχία, τη Λιθουανία, την Ισπανία και τώρα την Ιταλία να επιβάλλουν επιβαρύνσεις στον τομέα. Η Λετονία θα μπορούσε να ακολουθήσει.
Σε άλλες χώρες, οι τομείς που καλύπτονται από έκτακτους φόρους έχουν διευρυνθεί ακόμα περισσότερο. Η Ουγγαρία έχει επιβάλει εισφορές σε όλα τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα, συμπεριλαμβανομένων των ασφαλιστικών εταιρειών, καθώς και στους φαρμακευτικούς ομίλους. Η Πορτογαλία εισήγαγε εισφορά 33% στους διανομείς τροφίμων με υπερκέρδη που θα προκύψουν το 2022 και το 2023.
Η Κροατία προχώρησε ακόμα περισσότερο, εισάγοντας έναν έκτακτο φόρο που δυνητικά ισχύει για όλες τις εταιρείες που ανακοινώνουν έσοδα άνω των 300 εκατ. κορώνων (40 εκατ. ευρώ) για το 2022. Η Βουλγαρία σχεδιάζει επίσης έναν έκτακτο φόρο σε ολόκληρη την οικονομία.
Ορισμένοι εμπειρογνώμονες έχουν επικρίνει τις κυβερνήσεις για την αυξανόμενη προσφυγή σε έκτακτους φόρους, με έναν σύμβουλο να δηλώνει στους Financial Times ότι οι εισφορές αποτελούν γενικά «παραδοχή αποτυχίας της πολιτικής» και κινδυνεύουν να αποτρέψουν μελλοντικές επενδύσεις.
Η Cristina Enache, οικονομολόγος για θέματα παγκόσμιας φορολόγησης στο Tax Foundation, ένα αμερικανικό think tank, δήλωσε ότι τέτοια μέτρα «θα τιμωρούσαν την εγχώρια παραγωγή και θα στόχευαν τιμωρητικά ορισμένες βιομηχανίες χωρίς υγιή φορολογική βάση».
Ενώ η αρχική πανευρωπαϊκή «εισφορά αλληλεγγύης» στις ενεργειακές εταιρείες είχε οριστεί να διαρκέσει μόνο μέχρι τον Δεκέμβριο του 2023, χώρες όπως η Ισπανία, η Σλοβακία, η Ουγγαρία και η Τσεχία σχεδιάζουν να τις επιβάλουν μέχρι το 2024 και σε ορισμένες περιπτώσεις μέχρι το 2025. Η εισφορά του Ηνωμένου Βασιλείου έχει νομοθετηθεί να λήξει τον Μάρτιο του 2028.
Ωστόσο, οι ακτιβιστές της φορολογικής δικαιοσύνης λένε ότι οι κυβερνήσεις έχουν δίκιο να φορολογούν τις εταιρείες που πραγματοποιούν κέρδη ρεκόρ σε μια εποχή που η αύξηση του κόστους των βασικών αγαθών, όπως το ηλεκτρικό ρεύμα και τα τρόφιμα, έχει αφήσει πολλούς ανθρώπους να αγωνίζονται οικονομικά.
«Οι έκτακτοι φόροι είναι ελκυστικοί επειδή είναι διαισθητικά δίκαιοι», δήλωσε ο Christian Hallum, επικεφαλής πολιτικής φορολογικής δικαιοσύνης στην Oxfam. «Έχουμε μια κατάσταση όπου εκατομμύρια άνθρωποι αντιμετωπίζουν δυσκολίες και πολλές εταιρείες πραγματοποιούν κέρδη ρεκόρ. Είναι απλά άδικο».
Το ΔΝΤ έχει επίσης ταχθεί υπέρ του να γίνουν οι εισφορές επί των υπερκερδών μόνιμο χαρακτηριστικό του φορολογικού συστήματος.
«(Αυτό) είναι ανώτερο από το να στηριζόμαστε σε εκ των υστέρων έκτακτους φόρους σε συγκεκριμένες επιχειρήσεις ή τομείς», δήλωσε ο Shafik Hebous, αναπληρωτής τμηματάρχης του τμήματος φορολογικών υποθέσεων του ΔΝΤ.
Άλλοι συμφωνούν ότι η αλλαγή του οικονομικού κλίματος έχει οδηγήσει τις κυβερνήσεις να θεωρούν όλο και περισσότερο τους έκτακτους φόρους ως μια βιώσιμη επιλογή για την αύξηση των εσόδων.
«Αυτό που έκανε η πανδημία – πέραν του να δημιουργήσει την ανάγκη για μετρητά στις κυβερνήσεις - ήταν ότι δημιούργησε νικητές και ηττημένους», δήλωσε ο Wardell-Johnson. «Ένας έκτακτος φόρος είναι πολύ πιο ελκυστικός σε αυτό το περιβάλλον. Καθώς, αν επρόκειτο να αυξήσετε τους φόρους σε όλους τους τομείς, αυτό θα είχε μεγάλη οικονομική ζημία».
Πριν από το ξέσπασμα του πολέμου στην Ουκρανία, τέτοιοι φόροι δεν είχαν χρησιμοποιηθεί ευρέως εδώ και δεκαετίες. Οι εισφορές εισήχθησαν για πρώτη φορά πριν από έναν αιώνα στην Ευρώπη κατά τη διάρκεια του Πρώτου Παγκόσμιου Πολέμου.
Το 1915, η Δανία εισήγαγε τον φόρο Γκούλας, που πήρε το όνομά του από το γερμανικό φαγητό, για τους Δανούς εξαγωγείς τροφίμων που συνέχισαν να συναλλάσσονται με τη Γερμανία κατά τη διάρκεια του πολέμου. Τουλάχιστον 22 χώρες, συμπεριλαμβανομένων του Ηνωμένου Βασιλείου, των ΗΠΑ, της Γαλλίας, της Ιταλίας και της Γερμανίας, υιοθέτησαν κάποια μορφή πρόσθετου φόρου επί των «υπερβολικών» εταιρικών κερδών κατά τη διάρκεια της σύρραξης. Κατά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο χρησιμοποιήθηκαν επίσης έκτακτοι φόροι από το Ηνωμένο Βασίλειο, τον Καναδά και τις ΗΠΑ.
Άλλα πιο πρόσφατα παραδείγματα περιλαμβάνουν έναν έκτακτο φόρο στο αργό πετρέλαιο που θέσπισε η κυβέρνηση των ΗΠΑ το 1980 και μια εφάπαξ τραπεζική εισφορά του 1981 που εισήγαγε η βρετανική κυβέρνηση της Μάργκαρετ Θάτσερ. Η κυβέρνηση των Εργατικών του Ηνωμένου Βασιλείου εισήγαγε επίσης έναν έκτακτο φόρο στις επιχειρήσεις κοινής ωφέλειας το 1997, με το επιχείρημα ότι η προηγούμενη συντηρητική κυβέρνηση είχε πουλήσει φτηνά τις εταιρείες.
Φόροι στα απρόσμενα κέρδη πέραν τραπεζών και ενέργειας – Βουλγαρία, Ουγγαρία, Πορτογαλία, Κροατία
Βουλγαρία
- Η Βουλγαρία σχεδιάζει έναν έκτακτο φόρο που θα πλήξει όλους τους τομείς.
- Τον Μάρτιο του 2023, το υπουργείο Οικονομικών της χώρας δημοσίευσε μια πρόταση για την εισαγωγή μιας «προσωρινής εισφοράς αλληλεγγύης» για όλες τις επιχειρήσεις, επιπλέον του υφιστάμενου έκτακτου φόρου για τη βιομηχανία ορυκτών καυσίμων της χώρας.
- Ο φόρος στα υπερκέρδη θα εφαρμοζόταν σε όλους τους εταιρικούς φορολογούμενους καθώς και στις ατομικές επιχειρήσεις με συντελεστή 33% επί των επιπλέον κερδών που θα προέκυπταν μεταξύ Ιουλίου και Δεκεμβρίου 2023.
- Τα επιπλέον κέρδη θα υπολογίζονται ως τα φορολογητέα κέρδη σύμφωνα με τη νομοθεσία περί φορολογίας εταιρειών που ήταν πάνω από το 50% του μέσου φορολογητέου κέρδους των τεσσάρων προηγούμενων φορολογικών ετών αυξημένα κατά 20%.
- Εναλλακτικά, οι φορολογούμενοι θα μπορούσαν να επιλέξουν τον υπολογισμό των πρόσθετων κερδών με βάση το 50% των φορολογητέων κερδών του 2023 αντί όλων των κερδών που δημιουργήθηκαν κατά την περίοδο από τον Ιούλιο έως τον Δεκέμβριο του 2023.
Ουγγαρία
- Οι πιο πρόσφατοι έκτακτοι φόροι της Ουγγαρίας είχαν ως στόχο φαρμακευτικές και ασφαλιστικές εταιρείες, εκτός από τις τράπεζες και τους παραγωγούς ενέργειας.
- Τον Νοέμβριο του 2022, η κυβέρνηση της χώρας δημοσίευσε διατάγματα που τροποποιούν τους φόρους απρόσμενων κερδών που εισήχθησαν τον Ιούλιο του 2022 με προσωρινή φορολογική επιβάρυνση 1-7% που επιβάλλεται στις ασφαλιστικές εταιρείες.
- Τον Δεκέμβριο του 2022, η κυβέρνηση δημοσίευσε διάταγμα για την επέκταση του πεδίου εφαρμογής των φόρων απρόσμενων κερδών στη φαρμακοβιομηχανία, με ισχύ για το 2022 και το 2023. Τα απρόσμενα κέρδη που δημιουργούνται από τους παραγωγούς φαρμακευτικών προϊόντων άρχισαν να υπόκεινται σε πρόσθετο φόρο 1-8% ανάλογα με τον κύκλο εργασιών, με τις εταιρείες με έσοδα άνω των 150 δισ. φιορινιών (περίπου 390 εκατ. ευρώ) να πληρώνουν τον ανώτατο συντελεστή.
Πορτογαλία
- Το κοινοβούλιο της Πορτογαλίας έβαλε στο στόχαστρο τη βιομηχανία τροφίμων με τον πιο πρόσφατο έκτακτο φόρο.
- Τον Δεκέμβριο του 2022, εγκρίθηκε νομοσχέδιο που εισήγαγε «προσωρινή εισφορά αλληλεγγύης» στον τομέα της διανομής τροφίμων.
Κροατία
- Τον Δεκέμβριο του 2022, το κοινοβούλιο της χώρας ενέκρινε νόμο που εισήγαγε έκτακτο φόρο με αφορμή τον κανονισμό της ΕΕ για τις υψηλές τιμές της ενέργειας, αλλά διεύρυνε σημαντικά το πεδίο εφαρμογής του.
- Ο «φόρος επιπλέον κερδών» θα εφαρμοστεί το οικονομικό έτος 2022 σε όλους τους φορολογούμενους εταιρείες με συνολικό εισόδημα που υπερβαίνει τα 300 εκατ. κορώνες (περίπου 40 εκατ. ευρώ) κατά το έτος αυτό.
- Ο φόρος θα επιβληθεί με συντελεστή 33% επί του πρόσθετου κέρδους που θα προκύψει κατά το φορολογικό έτος 2022, με το πρόσθετο κέρδος να υπολογίζεται ως το φορολογητέο κέρδος σύμφωνα με τη νομοθεσία περί φορολογίας εταιρειών που υπερβαίνει το 20% του μέσου φορολογητέου κέρδους των τεσσάρων προηγούμενων φορολογικών ετών.