Ο πόλεμος στην Ουκρανία έχει αναβιώσει τη διατλαντική συμμαχία. Αλλά η σχέση μεταξύ των ΗΠΑ και των Ευρωπαίων συμμάχων τους είναι όλο και περισσότερο μονόπλευρη.
Η οικονομία των ΗΠΑ είναι πλέον σημαντικά πιο πλούσια και πιο δυναμική απ’ ό,τι αυτή της ΕΕ ή της Βρετανίας -και το χάσμα μεγαλώνει. Αυτό θα έχει επίπτωση πολύ πέραν των σχετικών βιοτικών επιπέδων. Η εξάρτηση της Ευρώπης από τις ΗΠΑ για τεχνολογία, ενέργεια, κεφάλαιο και στρατιωτική προστασία υπονομεύει σταθερά οποιεσδήποτε φιλοδοξίες μπορεί να έχει η ΕΕ για «στρατηγική αυτονομία».
Το 2008, οι οικονομίες της ΕΕ και των ΗΠΑ ήταν περίπου του ίδιου μεγέθους. Αλλά μετά την παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση, οι οικονομικές τους μοίρες έχουν αποκλίνει δραματικά. Όπως σημειώνουν οι Τζέρεμι Σαπίρο και Τζάνα Πούλιεριν του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Διεθνών Σχέσεων, «το 2008 η οικονομία της ΕΕ ήταν κατά τι μεγαλύτερη από αυτή της Αμερικής: 16,2 τρισ. δολάρια έναντι 14,7 τρισ. δολαρίων. Μέχρι το 2022, η οικονομία των ΗΠΑ είχε αυξηθεί στα 25 τρισ. δολάρια, ενώ της ΕΕ και του Ηνωμένου Βασιλείου μαζί είχαν αγγίξει μόνο τα 19,8 τρισ. δολάρια. Η οικονομία της Αμερικής είναι τώρα σχεδόν ένα τρίτο μεγαλύτερη. Είναι περισσότερο από 50% μεγαλύτερη από αυτήν της ΕΕ χωρίς το Ηνωμένο Βασίλειο».
Τα αθροιστικά στοιχεία είναι σοκαριστικά. Υποστηρίζουν μια εικόνα μιας Ευρώπης που έχει μείνει πίσω, τομέα προς τομέα. Το τοπίο της ευρωπαϊκής τεχνολογίας κυριαρχείται από αμερικανικές εταιρείες όπως οι Amazon, Microsoft και Apple.
Οι επτά μεγαλύτερες τεχνολογικές εταιρείες του κόσμου, ανά κεφαλαιοποίηση της αγοράς, είναι όλες αμερικανικές. Υπάρχουν μόνο δυο ευρωπαϊκές εταιρείες στις κορυφαίες 20 -οι ASML και SAP. Ενώ η Κίνα έχει αναπτύξει δικούς της εγχώριους τεχνολογικούς γίγαντες, οι Ευρωπαίοι πρωταθλητές συχνά εξαγοράζονται από αμερικανικές εταιρείες. H Skype εξαγοράστηκε από τη Microsoft το 2011, η DeepMind εξαγοράστηκε από την Google το 2014. Η ανάπτυξη της τεχνητής νοημοσύνης επίσης είναι πιθανό πως θα κυριαρχείται από αμερικανικές και κινεζικές εταιρείες.
Τα κορυφαία πανεπιστήμια που τροφοδοτούν τις τεχνολογικές startups στις ΗΠΑ λείπουν στην ΕΕ. Η κατάταξη των κορυφαίων πανεπιστημίων του κόσμου από το Shanghai Rankings και το Times Higher Education έχουν μόνο ένα ευρωπαϊκό ίδρυμα στα κορυφαία 30 (η Βρετανία τα πάει καλύτερα, χάρη στα πανεπιστήμια Cambridge, Oxford, Imperial και άλλα).
Το 1990, η Ευρώπη έβγαζε το 44% των ημιαγωγών παγκοσμίως. Αυτό το νούμερο είναι τώρα στο 9%, συγκριτικά με το 12% της Αμερικής. Τόσο η ΕΕ όσο και οι ΗΠΑ σπεύδουν να ενισχύσουν τις ικανότητές τους. Αλλά ενώ οι ΗΠΑ αναμένεται να δουν 14 νέες μονάδες ημιαγωγών να ξεκινούν την παραγωγή τους μέχρι το 2025, η Ευρώπη και η Μέση Ανατολή θα προσθέσουν μόλις 10 -σε σύγκριση με τις 43 νέες εγκαταστάσεις στην Κίνα και στην Ταϊβάν.
Τόσο οι ΗΠΑ όσο και η ΕΕ ψάχνουν να αντιστρέψουν αυτή την κατάσταση με φιλόδοξες βιομηχανικές πολιτικές που παρέχουν δημόσια χρηματοδότηση και κίνητρα για τους κατασκευαστές τσιπ και τους παραγωγούς ηλεκτρικών οχημάτων. Αλλά το status του δολαρίου ως του παγκόσμιου αποθετικού συναλλάγματος δίνει στους Αμερικανούς την ικανότητα να χρηματοδοτούν τις φιλοδοξίες τους χωρίς να τρομάζουν τις αγορές. Όπως το θέτει ένας Ευρωπαίος βιομήχανος, «μπορούν απλώς να περάσουν την πιστωτική κάρτα». Η ΕΕ, αντιθέτως, έχει πολύ μικρότερο προϋπολογισμό και έχει μόλις αρχίσει να εκδίδει κοινό χρέος.
Τα ιδιωτικά κεφάλαια είναι επίσης πολύ πιο εύκολα διαθέσιμα στις ΗΠΑ. Ο Πολ Αχλάιτνερ, πρόεδρος του παγκόσμιου συμβουλευτικού συμβουλίου της Deutsche Bank, λέει πως η Ευρώπη είναι τώρα «σχεδόν απόλυτα εξαρτώμενη από τις κεφαλαιαγορές των ΗΠΑ». Σημειώνει πως η Ευρώπη έχει πολύ λίγα μεγάλα συνταξιοδοτικά ταμεία που δίνουν βάθος στις κεφαλαιαγορές των ΗΠΑ, προσθέτοντας πως «αν θέλεις να γίνει οτιδήποτε σημαντικού μεγέθους -είτε πρόκειται για εξαγορά είτε για IPO-, επιστρέφεις στους Αμερικανούς επενδυτές». Η ΕΕ έχει μιλήσει πολύ για τη δημιουργία μιας «ένωσης κεφαλαιαγορών» που θα δώσει στην Ευρώπη κάποιο από το μέγεθος που έχουν οι ΗΠΑ, αλλά η πρόοδος υπήρξε ισχνή.
Σε αντίθεση με την Ευρώπη, οι ΗΠΑ έχουν επίσης άφθονες και φθηνές εγχώριες προμήθειες ενέργειας. Η σχιστολιθική επανάσταση σημαίνει πως η Αμερική είναι τώρα ο μεγαλύτερος παραγωγός πετρελαίου και αερίου του κόσμου. Εν τω μεταξύ, οι τιμές ενέργειας στην Ευρώπη έχουν εκτιναχθεί. Ο πόλεμος της Ουκρανίας και η απώλεια φθηνού ρωσικού αερίου σημαίνουν πως η ευρωπαϊκή βιομηχανία τυπικά πληρώνει τρεις έως τέσσερις φορές περισσότερο για ενέργεια απ’ ό,τι οι Αμερικανοί ανταγωνιστές. Αφεντικά στην Ευρώπη λένε πως αυτό ήδη οδηγεί σε κλείσιμο εργοστασίων εκεί.
Ορισμένοι στη Βρετανία μπορεί να μπουν στον πειρασμό να τα θεωρήσουν όλα αυτά ως απόδειξη πως εάν παρέμενε στην ΕΕ, η Βρετανία θα ήταν «αλυσοδεμένη σε ένα πτώμα» και πως το Brexit ήταν μια καλή κίνηση. Αλλά εκτός της ευρωπαϊκής ενιαίας αγοράς, η Βρετανία υποφέρει από μια υπερβολική εκδοχή των προβλημάτων κλίμακας που τώρα ταλανίζουν την ίδια την ΕΕ. Ως αποτέλεσμα, η βρετανική βιομηχανία έχει ήδη μείνει πίσω.
Άρα, πραγματικά δεν υπάρχουν τομείς όπου η Ευρώπη είναι παγκόσμιος ηγέτης; Ορισμένοι παραπέμπουν με υπερηφάνεια στο γεγονός πως το μέγεθος της ενιαίας αγοράς της ΕΕ σημαίνει πως οι εταιρείες σε όλο τον κόσμο έπρεπε να υιοθετήσουν ευρωπαϊκούς κανονισμούς -το λεγόμενο «φαινόμενο των Βρυξελλών». Αλλά θα ήταν ξεκάθαρα καλύτερα να ηγείται του κόσμου στη δημιουργία πλούτου, αντί στη ρύθμιση αυτού.
Η Ευρώπη υπεραποδίδει στους κλάδους «lifestyle». Σχεδόν τα δύο τρίτα των παγκόσμιων αφίξεων τουριστών είναι προς την Ευρώπη. Η αγορά πολυτελών αγαθών κυριαρχείται από ευρωπαϊκές εταιρείες. Το ποδόσφαιρο, το δημοφιλέστερο άθλημα του κόσμου, κυριαρχείται από ευρωπαϊκές ομάδες -αν και πολλοί από τους μεγαλύτερους ομίλους ανήκουν τώρα σε Μεσανατολίτες, Αμερικανούς ή Ασιάτες επενδυτές.
Η κυριαρχία της Ευρώπης στους κλάδους lifestyle υπογραμμίζει πως η ζωή στη Γηραιά Ηπειρο εξακολουθεί να είναι ελκυστική για πολλούς. Αλλά ίσως αυτό είναι μέρος του προβλήματος. Χωρίς μεγαλύτερη αίσθηση της απειλής, η Ευρώπη μπορεί να μην αποκτήσει ποτέ τη θέληση να αντιστρέψει την ανυποχώρητη μείωση εξουσίας, επιρροής και πλούτου.