Είναι φυσικό οι άνθρωποι να επικεντρώνονται στα προβλήματα που έχουν στο σπίτι τους. Αλλά είναι επίσης ουσιώδες να έχουν και μια ευρύτερη άποψη. Η διαδοχή των σοκ –η πανδημία, οι περιορισμοί στις προμήθειες, η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, η εκτίναξη του πληθωρισμού και η σύσφιξη των νομισματικών και χρηματοοικονομικών συνθηκών- έχουν επηρεάσει αρνητικά μεγάλα τμήματα της παγκόσμιας οικονομίας, αλλά πάνω απ’ όλα τις πιο αδύναμες χώρες και τους πιο ευάλωτους ανθρώπους στις χώρες αυτές.
Όλα αυτά είχαν και θα έχουν σοβαρές επιπτώσεις για την οικονομική ανάπτυξη, τη μείωση της φτώχειας και ακόμα και την πολιτική σταθερότητα σε φτωχές χώρες. Αυτές οι προκλήσεις, που προκύπτουν ξεκάθαρα στην τελευταία έκθεση της Παγκόσμιας Τράπεζας για τις Παγκόσμιες Οικονομικές Προοπτικές, δεν θα πρέπει να αγνοηθούν. Και οπωσδήποτε αφήνουν στον νέο πρόεδρο της Τράπεζας, Ajay Banga, μια τρομερή εκκρεμότητα.
Η σύνοψη της Παγκόσμιας Τράπεζας για τις συνέπειες αυτών των σοκ, που επιδεινώνονται από τη μακροπρόθεσμη επιβράδυνση της ανάπτυξης του παγκόσμιου εμπορίου, τον αυξανόμενο προστατευτισμό, τη συσσώρευση χρέους και την επιδείνωση της κλιματικής κρίσης, είναι ζοφερή.
Αυτό που μπορεί δικαίως να ονομαστεί «πολυκρίση» έχει «επιφέρει ένα διαρκές πλήγμα στην ανάπτυξη στις αναδυόμενες και αναπτυσσόμενες χώρες, το οποίο θα συνεχιστεί στο άμεσο μέλλον. Μέχρι το τέλος του 2024, η οικονομική δραστηριότητα στις οικονομίες αυτές αναμένεται να είναι περίπου 5% χαμηλότερη από τα επίπεδα που προβλέπονταν την παραμονή της πανδημίας».
Ακόμη χειρότερα, σε περισσότερες από το ένα τρίτο των φτωχότερων χωρών, το κατά κεφαλήν εισόδημα θα είναι κάτω από τα επίπεδα του 2019 το 2024. Αυτό θα έχει εκτεταμένες επιπτώσεις: οι φτωχοποιημένοι και ανασφαλείς θα δυσκολευτούν να βελτιώσουν το δικό τους ανθρώπινο κεφάλαιο ή αυτό των παιδιών τους. Οι σημερινές καταστροφές θα εκπέμψουν μακριά στο μέλλον.
Όπως συμβαίνει εδώ και καιρό, η ανατολική και η νότια Ασία αναμένεται να έχουν σχετικά καλές επιδόσεις. Αλλά οι επιδόσεις αλλού, ιδίως στη Λατινική Αμερική και την υποσαχάρια Αφρική, προβλέπεται να είναι φτωχές.
Ωστόσο, αυτό πρέπει να τεθεί σε μια πιο μακροπρόθεσμη προοπτική. Η έκθεση δείχνει ότι, χωρίς την Κίνα, τα κατά κεφαλήν εισοδήματα των αναδυόμενων και αναπτυσσόμενων χωρών έχουν μείνει στάσιμα σε σχέση με εκείνα των χωρών υψηλού εισοδήματος από τα μέσα της προηγούμενης δεκαετίας. Τα σχετικά κατά κεφαλήν εισοδήματα των χωρών χαμηλού εισοδήματος έχουν παραμείνει στάσιμα για ακόμη μεγαλύτερο χρονικό διάστημα. Εν ολίγοις, η μείωση της παγκόσμιας ανισότητας φαίνεται να έχει σταματήσει.
Τα αίτια αυτής της μακροχρόνιας στασιμότητας των σχετικών εισοδημάτων είναι πολλά και πολύπλοκα. Έγκειται στην εσωτερική πολιτική και τις πολιτικές, καθώς και στο παγκόσμιο περιβάλλον. Ένας παράγοντας όμως πρέπει να είναι ο αυξανόμενος προστατευτισμός και η επιβράδυνση της ανάπτυξης του παγκόσμιου εμπορίου.
Αξίζει να σημειωθεί ότι ο όγκος του παγκόσμιου εμπορίου αυξήθηκε με μέσο ρυθμό 5,8% ετησίως μεταξύ 1970 και 2008, ενώ η αύξηση του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος ήταν κατά μέσο όρο 3,3%: το εμπόριο ήταν η ατμομηχανή της ανάπτυξης. Μεταξύ του 2011 και του 2023, η μέση αύξηση του παγκόσμιου εμπορίου ήταν μόλις 3,4%, ενώ η αύξηση του παγκόσμιου ΑΕΠ μειώθηκε στο 2,7%. Αυτό δεν είναι αποπαγκοσμιοποίηση. Αλλά είναι σίγουρα αυτό που κάποιοι αποκαλούν τώρα «αργή εξισορρόπηση».
Σήμερα, ωστόσο, πολλές από τις πιο τρομακτικές προκλήσεις είναι οικονομικές. Η μακροχρόνια συσσώρευση χρέους, ιδίως από χώρες με χαμηλό εισόδημα, αλληλεπιδρά με τα υψηλότερα επιτόκια και τις ταραχώδεις πιστωτικές αγορές για να δημιουργήσει σοβαρές δυσκολίες στο χρέος. Ως συνήθως, αυτές περιλαμβάνουν όχι μόνο υψηλότερο κόστος αλλά και μειωμένη προσφορά: η πίστωση, για άλλη μια φορά, είναι περιορισμένη. Έτσι, η έκθεση σημειώνει ότι μία στις τέσσερις αναδυόμενες και αναπτυσσόμενες οικονομίες έχει πλέον ουσιαστικά χάσει την πρόσβαση στις διεθνείς αγορές ομολόγων.
Τα στοιχεία που παρέχονται σχετικά με τον αντίκτυπο της σύσφιξης των πιστωτικών συνθηκών είναι εντυπωσιακά και ανησυχητικά. Από τον Φεβρουάριο του 2022, το κόστος δανεισμού για τους δανειολήπτες με πιστοληπτική διαβάθμιση C έχει αυξηθεί κατά 14,4 εκατοστιαίες μονάδες. Ως αποτέλεσμα, η πρόβλεψη ανάπτυξης για το 2023 για τις χώρες αυτές έχει καταρρεύσει από 3,2% πριν από ένα χρόνο σε μόλις 0,9% τώρα.
Ωστόσο, οι πιέσεις του χρέους στις φτωχότερες χώρες δεν είναι ένα νέο φαινόμενο. Οι καθαρές πληρωμές τόκων για το δημόσιο χρέος ως ποσοστό των κρατικών εσόδων στις χώρες με χαμηλό εισόδημα όχι μόνο αυξήθηκαν σημαντικά μετά την πανδημία, αλλά είναι εδώ και καιρό πάνω από το μέσο όρο όλων των αναδυόμενων αγορών και των αναπτυσσόμενων χωρών.
Απαιτείται ουσιαστική ελάφρυνση του χρέους. Μεγάλο μέρος της θα πρέπει να προέλθει, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, από την Κίνα. Σήμερα, είναι αξιοσημείωτο ότι το διμερές χρέος που οφείλουν οι χώρες με χαμηλό εισόδημα προς τα μέλη της Λέσχης των Παρισίων με υψηλό εισόδημα έχει γίνει λιγότερο από το μισό από αυτό που οφείλουν σε χώρες που δεν ανήκουν στη Λέσχη των Παρισίων, κυρίως στην Κίνα.
Η δεινή κατάσταση όσον αφορά τη χρηματοδότηση και το χρέος έχει γίνει πιεστική. Δεν υπάρχει καμία πιθανότητα να εξαλειφθεί η ακραία φτώχεια χωρίς επείγουσα και ριζική αλλαγή. Το ίδιο ισχύει και για τις αναγκαίες επενδύσεις στον μετριασμό της κλιματικής αλλαγής και της προσαρμογής σε αυτήν. Ούτε είναι πιθανό τα προβλήματα των φτωχών χωρών με χαμηλή πιστοληπτική ικανότητα θα αντιμετωπιστούν από τον ιδιωτικό τομέα από μόνο του. Υπάρχει συντριπτική ανάγκη για επείγουσα, αποτελεσματική και γενναιόδωρη δράση.
Η «σύνοδος κορυφής για ένα νέο παγκόσμιο σύμφωνο χρηματοδότησης» που θα πραγματοποιηθεί την επόμενη εβδομάδα στο Παρίσι προσφέρει μια πολύτιμη ευκαιρία για να σημειωθεί ταχεία πρόοδος. Αλλά είναι σημαντικό η πρόοδος αυτή να επιτευχθεί σε συνεργασία με την Κίνα. Οι απαιτούμενες αλλαγές πρέπει να βασίζονται στην αναγνώριση ότι αυτό που συμβαίνει τώρα είναι τόσο μη βιώσιμο, όσο και ανεπιθύμητο. Πρέπει να αντιμετωπιστούν με βάση τις επείγουσες ανάγκες τόσο των ανθρώπων, όσο και του πλανήτη. Πρέπει να μειώσουν το κόστος του υφιστάμενου χρέους και να παράσχουν τους πόρους και τα μέσα επιμερισμού του κινδύνου που απαιτούνται για τη δημιουργία προσιτής χρηματοδότησης στο μέλλον.
Ναι, τα σοκ των πρόσφατων ετών έχουν κάνει πιο πολιτικά δύσκολη τη λήψη γενναίων και αποτελεσματικών μέτρων, σε χώρες υψηλού εισοδήματος. Τρομαγμένοι άνθρωποι γίνονται πιο εσωστρεφείς. Αλλά αυτά τα σοκ έχουν επίσης, αναμφίβολα, καταστήσει τη λήψη μέτρων πιο ζωτικής σημασίας.
Ο Banga έχει κληρονομήσει αυτό που, εάν χρησιμοποιηθεί σωστά, είναι ένας θεσμός πιο πολύτιμος ως άμβωνας παρά ως τράπεζα. Σε αυτούς τους δύσκολους καιρούς, πρέπει να τον χρησιμοποιήσει σωστά, για να ενώσει τον κόσμο ώστε να αντιμετωπιστούν αυτές οι εξαιρετικά επείγουσες προκλήσεις.