Λίγοι θα στεναχωρηθούν για τη λήξη του 2022. Μια χρονιά στην οποία είδαμε την βάρβαρη επίθεση ενός αχρείου δεσπότη σε έναν ειρηνικό γείτονα, μια εκτίναξη του πληθωρισμού και πτώση των πραγματικών εισοδημάτων σε μια παγκόσμια κρίση κόστους διαβίωσης, αύξηση επιτοκίων, ένα ισχυρό δολάριο και ευρείες δυσκολίες στην εξυπηρέτηση χρέους, αφού σύμφωνα με το ΔΝΤ το 60% των χωρών με χαμηλά εισοδήματα είτε αντιμετωπίζουν ή βρίσκονται σε υψηλό κίνδυνο να αντιμετωπίσουν σημαντικές δυσκολίες στην εξυπηρέτηση του χρέους.
Είδαμε πτώση των τιμών των assets και αυξημένη μεταβλητότητα στις αγορές, σημαντικές κινήσεις προς την αποσύνδεση μεταξύ των ΗΠΑ και της Κίνας και σχηματισμό ανταγωνιστικών μπλοκ επικεντρωμένων στις δυο υπερδυνάμεις, με τη Ρωσία να βρίσκεται σταθερά στο «στρατόπεδο» της Κίνας. Είδαμε την αποτυχία της συνόδου COP27 να κάμψει την καμπύλη των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου. Δεν είδαμε καν την πλήρη ανάκαμψη από τα σοβαρά αποτελέσματα της πανδημίας Covid, ιδιαίτερα στους φτωχότερους ανθρώπους του κόσμου.
Αυτό είναι κακό. Τα χειρότερα δεν έχουν έρθει και πιθανόν θα είναι πολύ χειρότερα. Ο Βλαντίμιρ Πούτιν, ιδιαίτερα, είναι ένας απρόβλεπτος παράγοντας. Το ίδιο είναι και ο Σι Τζινπίνγκ, όπως έχουμε δει με την πολιτική του έναντι της Covid. Ποιος ξέρει τι χρηματοοικονομικό χάος μπορεί να εξαπολύσουν του Ρεπουμπλικάνοι αναφορικά με το όριο του αμερικανικού χρέους το 2023; Επίσης, η ΕΕ θα τηρήσει τη στάση της για την Ουκρανία καθώς θα αυξάνονται τα επιτόκια, οι οικονομικές θα διολισθαίνουν σε ύφεση και θα αυξάνονται οι πιέσεις από το χρέος;
Εν τούτους, δεν είναι όλα άσχημα. Το 2022 υπήρξε και κάποιο φως στο σκοτάδι. Ας το γιορτάσουμε αυτό πριν κάνουμε «βουτιά» στο νέο έτος.
Η Δύση επέστρεψε. Η εισβολή στην Ουκρανία ένωσε αυτούς που μοιράζονται τις δημοκρατικές αξίες. Για τη συμμαχία του ΝΑΤΟ, ήταν μια εποχή αναγέννησης. Για τη Γερμανία ήταν ένα Zeitenwende (σ.τ.μ.: ιστορικό σημείο καμπής). Για την Φινλανδία και τη Σουηδία, ήταν η ώρα να απορρίψουν την ουδετερότητα. Η δουλοπρεπής συμπεριφορά του Ντόναλντ Τραμπ έναντι του Πούτιν απέτυχε να υπονομεύσει την αμερικανική στήριξη προς την Ουκρανία. Ο Βολοντίμιρ Ζελένσκι κέρδισε τον πόλεμο της προπαγάνδας, αναμφίβολα. Είναι ο ηρωικός ηγέτης που τόσο απεγνωσμένα χρειάζονταν η Ουκρανία και η Δύση.
Ο Πούτιν δεν είναι ο μόνος ισχυρός άνδρας που μοιάζει πιο αδύναμος σήμερα απ’ ότι ήταν πριν από έναν χρόνο. Το ίδιο και ο Σι και ο Τραμπ. Η πολιτική zero Covid έληξε ντροπιαστικά. Η αξίωση της σημερινής εκδοχής του αρχαίου κινεζικού δεσποτισμού να κυβερνά πιο αρμοδίως από την ακατάστατη δημοκρατία, έχει καταρρεύσει. Οι δεσπότες του Ιράν δέχονται επίθεση από τους νέους τους. Οι υποψήφιοι του Τραμπ αποκηρύχθηκαν ουσιαστικά στις ενδιάμεσες εκλογές. Ναι, οι υποστηρικτές του είναι υπερβολικά πολλοί για να εφησυχάσουμε. Η ρεπουμπλικανική ελίτ παραμένει άνανδρη. Αλλά το Κογκρέσο έχει πλέον καταστήσει σαφές πως επρόκειτο για απόπειρα εξέγερσης.
Εν τω μεταξύ, στην ταλαιπωρημένη Βρετανία, η αξία της δημοκρατίας έχει επίσης αποδειχθεί. Κινούμενοι από τον φόβο της εκλογικής ήττας, οι Συντηρητικοί εγκατέλειψαν τον Μπόρις Τζόνσον, και ακολούθως την εκπληκτικά ανίκανη Λιζ Τρας μέσα σε 44 ημέρες. Κανείς δεν πέθανε.
Η δημοκρατία δεν είναι τέλεια, ειδικά όταν παίρνει τη μορφή δημοψηφισμάτων για θέματα που δεν μπορεί να αναμένεται ότι ο λαός θα κατανοήσει πλήρως. Αλλά μαθαίνουν: μια πρόσφατη δημοσκόπηση της YouGov δείχνει ότι το 51% έχει μετανιώσει για το Brexit και μόλις το 34% εξακολουθεί να το υποστηρίζει. Αυτή η στροφή θα επιτρέψει σε μια μελλοντική κυβέρνηση να φέρει το Ηνωμένο Βασίλειο και πάλι πιο κοντά στην ΕΕ.
Πολύ αργά, αλλά με αποφασιστικότητα, η Fed ενήργησε για να θέσει υπό έλεγχο τις πληθωριστικές πιέσεις στις ΗΠΑ, όπου είναι και οι ισχυρότερες. Εν μέρει ως αποτέλεσμα αυτού, οι προσδοκίες για τον πληθωρισμό παραμένουν υπό έλεγχο. Θα υπάρξει και άλλος «πόνος» στη συνέχεια. Αλλά υπάρχουν καλές πιθανότητες ο πληθωρισμός να τεθεί υπό έλεγχο στις ΗΠΑ και αλλού το 2023. Λογικά θα ακολουθήσει μια επιστροφή στην ανάπτυξη.
Η άνοδος των ονομαστικών και πραγματικών επιτοκίων έχει ταρακουνήσει τις αγορές. Ο κυκλικά προσαρμοσμένος δείκτης τιμής/κερδών στον S&P 500 έχει πέσει από 39 τον Δεκέμβριο του 2021, το δεύτερο υψηλότερο σημείο στην ιστορία, στο πρόσφατο χαμηλό του 27. Αυτό εξακολουθεί να είναι πολύ πάνω από τον μακροπρόθεσμο μέσο όρο του 17. Αλλά πρόκειται για μια κίνηση προς την πραγματικότητα. Οι αγορές έχουν επίσης γίνει αισθητά πιο ευμετάβλητες και ορισμένα κερδοσκοπικά assets έχουν κατρακυλήσει άσχημα.
Το Bitcoin έχει υποχωρήσει από την κορυφή των 69.000 δολαρίων πέρυσι στα 17.000 δολάρια. Αυτό αποδεικνύει ότι δεν αποτελεί ούτε λογιστική μονάδα, ούτε αποθήκη αξίας. Ποτέ δεν υπήρξε χρήσιμο μέσο πληρωμής. Όπως πήγε το Bitcoin, έτσι πήγε και η FTX του Sam Bankman-Fried. Τα επιτόκια μπορεί να μην παραμείνουν υψηλά σε πραγματικούς ή ονομαστικούς όρους. Αλλά τα άλματά τους υπενθύμισαν στους επενδυτές τον κίνδυνο. Καλώς.
Ούτε η παγκοσμιοποίηση έχει πεθάνει. Πράγματι, εκτός των ΗΠΑ όπου οι γκρίνιες για το αθέμιτο εμπόριο έγιναν σχεδόν επιδημία, οι περισσότερες χώρες καταλαβαίνουν πως χρειάζονται το εύρωστο εμπόριο για να ακμάσουν. Το ενθαρρυντικό είναι πως το ΔΝΤ προβλέπει ότι ο όγκος του παγκόσμιου εμπορίου σε αγαθά και υπηρεσίες θα αυξηθεί κατά 4,3% φέτος. Το ενδιαφέρον είναι πως πρόκειται για ποσοστό μεγαλύτερο από την ανάπτυξη 2,9% στου εμπόριο αγαθών: το εμπόριο στις υπηρεσίες «παίρνει κεφάλι». Αυτό έρχεται μετά την ανάπτυξη 10,1% του όγκου εμπορίου σε αγαθά και υπηρεσίες και 10,8% στο εμπόριο αγαθών το 2021. Εν τω μεταξύ, το παγκόσμιο ΑΕΠ προβλέπεται να αναπτυχθεί μόλις 3,2% το 2022, μετά από ανάπτυξη 6% το 2021.
Άρα, ο κόσμος δεν αποπαγκοσμιοποιείται: απλώς το εμπόριο δεν αναπτύσσεται τόσο γρήγορα όσο προηγουμένως. Αυτό είναι εν μέρει φυσική εξέλιξη. Η παγκοσμιοποίηση δεν θα μπορούσε να αναπτυχθεί τόσο γρήγορα όσο προηγουμένως. Αλλά εξακολουθεί να λειτουργεί. Η παγκόσμια οικονομία επίσης συνεχίζει να αναπτύσσεται. Οι πρόγονοί μας θα το έβρισκαν αυτό εκπληκτικό.
Τέλος, με έναν χαοτικό και κακά συντονισμένο τρόπο, ο κόσμος αφήνει πίσω του την Covid. Σε αυτό βοήθησαν πολύ τα εμβόλια, παρά το ότι δεν έχουν κατανεμηθεί τόσο ευρέως όσο θα έπρεπε. Είναι πιθανόν να υπάρξουν χειρότερες παραλλαγές και νέες πανδημίες. Αλλά αυτό είναι πρόοδος.
Είναι εύκολο να μας κατακλύσουν οι κίνδυνοι, οι αδικίες, οι συγκρούσεις και οι αποτυχίες του κόσμου μας. Οπωσδήποτε υπάρχουν αρκετές από αυτές. Αλλά δεν ήταν καταστροφή όλα όσα συνέβησαν φέτος. Για αυτούς από εμάς που πιστεύουμε στη δημοκρατία, το κράτος δικαίου, την συνεχιζόμενη οικονομική πρόοδο, την παγκόσμια οικονομική ενοποίηση, τις ισχυρές χρηματοπιστωτικές αγορές και τη νομισματική σταθερότητα, το 2022 δεν ήταν παντελώς κακό. Ας ελπίσουμε πως το 2023 θα είναι καλύτερο.
Πρέπει να είναι καλύτερο.