Η Riksbank της Σουηδίας κάποιες φορές, στα μισο-σοβαρά, κατηγορείται ότι απονέμει το βραβείο Νόμπελ για οικονομική έρευνα δεκαετίες μετά την πραγματοποίηση της. Θα μπορούσε κανείς να ευχηθεί ότι η κατηγορία αυτή θα ήταν αληθινή σήμερα και θα του το συγχωρούσαμε. Το έργο που τιμά το βραβείο του 2022, όμως, -οι μαζικές αναλήψεις από χρηματοπιστωτικά ιδρύματα, η ζημία που προκαλούν και ο τρόπος πρόληψής τους- παραμένει θλιβερά επίκαιρο.
Οι βραβευθέντες - ο πρώην πρόεδρος της Ομοσπονδιακής Τράπεζας των ΗΠΑ Ben Bernanke και οι καθηγητές οικονομικών Douglas Diamond και Philip Dybvig - έχουν καταδείξει τον θεμελιώδη ρόλο που διαδραματίζουν οι τράπεζες στην οικονομία και κυρίως τον ρόλο που διαδραματίζουν όταν τα πράγματα πάνε στραβά. Το μοντέλο Diamond-Dybvig, βασικό στοιχείο της διδασκαλίας των οικονομικών από τότε που αναπτύχθηκε τη δεκαετία του 1980, διευκρινίζει το πώς οι τράπεζες μεσολαβούν μεταξύ των καταθετών που θέλουν άμεση πρόσβαση στις αποταμιεύσεις τους και των επιχειρήσεων που χρειάζονται μακροπρόθεσμη χρηματοδότηση επενδύσεων. Το μοντέλο καθορίζει πώς και γιατί οι τράπεζες είναι επομένως ευάλωτες σε μαζικές αναλήψεις καταθέσεων και θεμελιώνει το κεντρικό επιχείρημα για την κρατική ασφάλιση καταθέσεων.
Την ίδια περίπου εποχή ο Bernanke ανέλυσε την καταστροφική επίδραση που μπορούν να έχουν οι τραπεζικές καταθέσεις στη λειτουργία της οικονομίας, καθώς εμποδίζουν τις πιστωτικές ροές και καταστρέφουν τη γνώση σχετικά με την πιστοληπτική ικανότητα. Η έρευνά του για την ύφεση της δεκαετίας του 1930 έδειξε πώς οι τραπεζικές πτωχεύσεις συνέβαλαν στη μετατροπή μιας συνηθισμένης ύφεσης στη Μεγάλη Ύφεση - η οποία μέχρι τότε είχε εξηγηθεί σε μεγάλο βαθμό ως αποτέλεσμα κακής νομισματικής πολιτικής.
Η σημασία αυτής της εργασίας στον πραγματικό κόσμο είναι σαφής ως προς την επιρροή που είχε στον τρόπο με τον οποίο οι υπεύθυνοι χάραξης οικονομικής πολιτικής έκαναν τη δουλειά τους. «Ο ίδιος ο Bernanke χρησιμοποίησε πολλές από αυτές τις ιδέες στην προσέγγισή του» στην παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση του 2008-10, λέει ο Ricardo Reis, καθηγητής οικονομικών στο London School of Economics και ειδικός στον τομέα αυτό. Αλλά ο Reis προειδοποιεί να μην εκλάβουμε το βραβείο ως σχόλιο για την απόδοση του Bernanke στο τιμόνι της Fed.
Όπως επισημαίνει ο Reis, το μάθημα ότι χρειάζονται ένας δανειστής έσχατης καταφυγής και δημοσιονομικά στηρίγματα για την αποτροπή μαζικών αναλήψεων καταθέσεων έχει εσωτερικευτεί σε όλους τους τομείς. Στη χρηματοπιστωτική κρίση «είδατε ξεκάθαρα πώς οι κεντρικές τράπεζες σε όλο τον κόσμο... επενέβησαν αμέσως για να καθησυχάσουν τους καταθέτες... αυτή ήταν η σημαντική διαφορά που απέτρεψε τη ύφεση του 2009-10 από το να μετατραπεί σε μια άλλη Μεγάλη Ύφεση».
Παρομοίως, κατά τη διάρκεια της πανδημίας, οι κυβερνήσεις που ήθελαν να διατηρήσουν την ευρωστία του τραπεζικού τομέα εξέδωσαν εγγυήσεις για δανεισμό λόγω κρίσης σε επιχειρήσεις που επλήγησαν από τα λουκέτα.
Έτσι, το φετινό βραβείο θα πρέπει να χρησιμεύσει ως υπενθύμιση ότι παρά το πλήγμα στη φήμη της που προκλήθηκε από την αποτυχία πρόβλεψης των χρηματοπιστωτικών κρίσεων, η κυρίαρχη οικονομική επιστήμη έχει πολλά χρήσιμα να πει για τον τρόπο αντιμετώπισής τους. Η ταχεία παρέμβαση της Τράπεζας της Αγγλίας στις αγορές gilts τον περασμένο μήνα, η οποία αντιμετώπισε μια δυναμική κατά κάποιο τρόπο ανάλογη με τη μαζική φυγή από τις τράπεζες, είναι απλώς το πιο πρόσφατο παράδειγμα.
Δείχνει επίσης ότι οι τράπεζες είναι μόνο μία πλευρά της ιστορίας. Εν μέρει εξαιτίας της επιρροής των Bernanke, Diamond και Dybvig, ο κίνδυνος των μαζικών αναλήψεων είναι μεγαλύτερος στον μη τραπεζικό ή "σκιώδη" χρηματοπιστωτικό τομέα απ' ό,τι στον τραπεζικό. Και οι τράπεζες που γνωρίζουν ότι οι κυβερνήσεις δεν θα τις αφήσουν να χρεοκοπήσουν μπαίνουν στον πειρασμό να συσσωρεύσουν κινδύνους, αν δεν εμποδίζονται από τις ρυθμιστικές αρχές.
Αυτά είναι θέματα πιο πρόσφατης έρευνας, για την οποία ορισμένοι οικονομολόγοι λένε ότι θα άξιζε εξίσου ένα Νόμπελ. Υπό αυτή την έννοια, τουλάχιστον, το αστείο ότι η επιτροπή του βραβείου είναι πίσω από την εποχή της παραμένει έγκυρο.