Οι εντάσεις μεταξύ της Σερβίας και του Κοσόβου και γενικότερα τα προβληματικά δυτικά Βαλκάνια έρχονται στο επίκεντρο αυτή την εβδομάδα. Πόσο σοβαρή είναι η απειλή για την ευρωπαϊκή σταθερότητα και πόσο επικίνδυνη είναι η ρωσική ανάμειξη στην περιοχή;
Όπως λέει ο Misha Glenny, δεν υπάρχει συμπάθεια μεταξύ του προέδρου της Σερβίας Aleksandar Vucic και του πρωθυπουργού του Κοσόβου Albin Kurti. Ευτυχώς που το ΝΑΤΟ και η ΕΕ έφεραν τους δυο ηγέτες στις Βρυξέλλες την περασμένη εβδομάδα, προκειμένου να τονίσουν την ανάγκη να μειωθούν οι εντάσεις που αναζωπυρώθηκαν στις αρχές Αυγούστου.
Ωστόσο, ο Misha ορθώς παρατηρεί πως υπάρχει μια υποκείμενη δυτική αμέλεια της περιοχής. Αυτό κινδυνεύει να αποτελέσει «χαρτί» στα χέρια της Μόσχας, όπως σημειώνει ο Dimitar Bechev, ένας άλλος κορυφαίος ειδήμονας σε θέματα Βαλκανίων.
Συγκεκριμένα, ενώ η υπόλοιπη κεντρική και ανατολική Ευρώπη (αλλά όχι η Λευκορωσία, η Μολδαβία ή η Ουκρανία) εντάχθηκαν στην ΕΕ μεταξύ του 2004 και του 2013, τα περισσότερα βαλκανικά κράτη δεν βρίσκονται πιο κοντά στην ένταξη απ’ όσο ήταν όταν πήραν την υπόσχεση ένταξης πριν από δύο δεκαετίες.
Έτσι ακριβώς θέλουν να είναι η κατάσταση ορισμένοι πολιτικοί ηγέτες στη δυτική Ευρώπη, αν και προτιμούν να μην το λένε δυνατά. Και η πόρτα της ΕΕ μπορεί να κλείσει μόνιμα για βαλκανικές χώρες, εάν η πρόταση του Γάλλου προέδρου Emmanuel Macron για μια «Ευρωπαϊκή πολιτική κοινότητα» ευδοκιμήσει.
Ωστόσο, η τάση να κατηγορούνται οι δυτικές κυβερνήσεις για τα προβλήματα της περιοχής χάνει την ουσία πως πολλά από αυτά τα προβλήματα παράγονται εσωτερικά. Επιπλέον, συχνά μου κάνει εντύπωση πως, αν και οι πολιτικές ελίτ στα Βαλκάνια λένε ότι θέλουν να ενταχθούν στην ΕΕ και να ενστερνιστούν τα πρότυπα διακυβέρνησης, ωστόσο ορισμένοι στην πράξη έχουν άλλες ανησυχίες.
Για παράδειγμα, η διαφθορά, το οργανωμένο έγκλημα, τα πολιτικοποιημένα δικαστικά σώματα και τα αδύναμα ανεξάρτητα ΜΜΕ είναι κάτι σύνηθες στην περιοχή. Θέλουν πράγματι οι βαλκανικές και πολιτικές ελίτ να τους πιέσει η ΕΕ για να αλλάξουν τους τρόπους τους, όπως έκανε στην Πολωνία και την Ουγγαρία;
Αντλώντας διδάγματα από τη σύγχρονη ιστορία των Βαλκανίων -μια ιστορία σημαδεμένη με συγκρούσεις μεταξύ και εντός νέων, εύθραυστων κρατών-, ορισμένες από αυτές τις ελίτ νομίζουν πως οι αυστηροί όροι που συνοδεύουν την ένταξη στην ΕΕ μπορεί να απειλήσουν τη διατήρησή τους στην εξουσία. Μπορεί επίσης να μειώσει την ελευθερία ελιγμών -έστω και περιορισμένη- που έχουν οι χώρες τους στο διεθνές σκηνικό.
Πάρτε για παράδειγμα τη Σερβία. Σε ένα αποκαλυπτικό σχόλιο, ο Petar Petkovic, άνθρωπος-κλειδί της σερβικής κυβέρνησης για τα ζητήματα του Κοσόβου, δήλωσε στους FT πως το Βελιγράδι επιδιώκει μια «ανεξάρτητη πολιτική εθνικής ασφάλειας, συνεργαζόμενο με ισορροπημένο τρόπο τόσο με την Ανατολή όσο και με τη Δύση».
Μήπως ακούτε την ηχώ του Josip Broz Tito, του μακαρίτη κομμουνιστή ηγέτη της Γιουγκοσλαβίας και αρχηγού του αδέσμευτου κινήματος κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου; Νομίζω πως την ακούτε.
Πράγματι, άλλα βαλκανικά κράτη έχουν λιγότερο συμφέρον από τη Σερβία να χρησιμοποιούν την ΕΕ και τις ΗΠΑ εναντίον της Ρωσίας και της Κίνας. Ωστόσο ορισμένοι έχουν άλλα -αλλά εξίσου ολισθηρά- θέματα να ασχοληθούν. Για παράδειγμα, διάφοροι Κοσοβάροι πολιτικοί, συμπεριλαμβανομένου του Kurti, παίζουν με την ιδέα της προώθησης της ενοποίησης της χώρας τους -που έχει εθνική αλβανική πλειονότητα και σερβική μειονότητα- με την Αλβανία. Μια τέτοια «Μεγάλη Αλβανία» μπορεί επίσης να περιλαμβάνει περιοχές της Βόρειας Μακεδονίας με αλβανικό πληθυσμό.
Δεν μπορώ να σκεφτώ κάποια καλύτερη συνταγή καταστροφής στα Βαλκάνια -εκτός και αν πρόκειται για μια σερβοβοσνιακή προσπάθεια να καταστραφεί η ειρηνευτική συμφωνία Ντέιτον στη Βοσνία - Ερζεγοβίνη, ώστε όλοι οι Σέρβοι να μπορέσουν να βρεθούν σε μια Μεγάλη Σερβία.
Μεταξύ των πολλών λόγων για τους οποίους η αλλαγή των συνόρων στα Βαλκάνια είναι μια απαίσια ιδέα, είναι πως θα δημιουργούσε ένα «νόστιμο» προηγούμενο για τη Ρωσία, που θέλει να κάνει ακριβώς το ίδιο πράγμα στην Ουκρανία, έχοντας ήδη προσαρτήσει την Κριμαία το 2014.
Δεν θα υπηρετούσαν καλύτερα τους λαούς τους οι Βαλκάνιοι ηγέτες, αν επικεντρώνονταν στα χρόνια οικονομικά και κοινωνικά προβλήματα της περιοχής, που επιδεινώνονται από την πανδημία και την επίθεση της Ρωσίας στην Ουκρανία; Αυτό το διάγραμμα της Παγκόσμιας Τράπεζας που δημιούργησε το Brookings δείχνει τις προκλήσεις.
Η διαμάχη Κοσόβου-Σερβίας είναι ένας από τους πολλούς λόγους γιατί κανένα από τα δύο κράτη δεν θα ενταχθεί στην ΕΕ στο κοντινό μέλλον. Ο κόσμος στο Κόσοβο το γνωρίζει αυτό και αυτός είναι ο λόγος για τον οποίον πιέζουν για τον προφανώς πιο επιτεύξιμο στόχο της εισόδου σε χώρες της ΕΕ χωρίς βίζα.
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή τάσσεται υπέρ του βήματος αυτού, αλλά κάποιες δυτικοευρωπαϊκές κυβερνήσεις αντιτίθενται, επικαλούμενες ανησυχίες για το κράτος δικαίου και το οργανωμένο έγκλημα.
Με τους ταξιδιωτικούς περιορισμούς να παραμένουν σε ισχύ, οι αρχές του Κοσόβου μπορεί να χάσουν τον ενθουσιασμό τους για τις νομικές, διοικητικές και οικονομικές μεταρρυθμίσεις που χρειάζονται για να υπάρξει οποιαδήποτε πιθανότητα ένταξης στην ΕΕ.
Ωστόσο, το Κόσοβο δεν θα ενταχθεί ποτέ στην ΕΕ, όσο πέντε από τα 27 κράτη της -η Κύπρος, η Ελλάδα, η Ρουμανία, η Σλοβακία και η Ισπανία- δεν αναγνωρίζουν την ανεξαρτησία του από τη Σερβία, που κηρύχθηκε το 2008.
Η αντίθεσή τους πηγάζει στις εδαφικές και εθνικές διαμάχες που υπάρχουν στις δικές τους χώρες: την τουρκική de facto διχοτόμηση της Κύπρου, των Ούγγρων στη Ρουμανία και στη Σλοβακία, και του καταλανικού αυτονομιστικού κινήματος στην Ισπανία. Για αυτά τα πέντε κράτη, ο διαχωρισμός του Κοσόβου από τη Σερβία μοιάζει με προβληματικό προηγούμενο.
Ένας διακανονισμός μεταξύ της Σερβίας και του Κοσόβου μπορεί να αντιμετωπίσει το πρόβλημα. Αλλά όπως έδειξαν οι συζητήσεις στις Βρυξέλλες την περασμένη εβδομάδα, μια τέτοια πρόοδος εξακολουθεί να απέχει πολύ.