Έρχονται αλλαγές στη Ρωσία. Για την ακρίβεια, έρχεται «η Μεγάλη Αλλαγή». Αυτό είναι το όνομα ενός κινήματος παιδιών και νέων που δημιουργεί το Κρεμλίνο, υπό τον προσωπικό έλεγχο του προέδρου Βλάντιμιρ Πούτιν.
Με πολλούς τρόπους, η πρωτοβουλία θυμίζει το ιδεολογικά εκπαιδευμένο κίνημα των Νεαρών Πιονιέρων, η συμμετοχή στο οποίο αποτελούσε την τελετουργία μύησης των νεαρών Σοβιετικών. Ένα προσχέδιο νόμου για την ίδρυση της «Μεγάλης Αλλαγής» εμφανίστηκε στις 19 Μαΐου, στην 100η επέτειο των Πιονιέρων. Απαγορεύει στο νέο κίνημα να συνεργάζεται με «ξένους παράγοντες» και «ανεπιθύμητες» οργανώσεις –δηλαδή δυτικούς και Ρώσους επικριτές του αυταρχισμού.
Το τραυματικό παρελθόν της Ρωσίας αντηχεί και με άλλους τρόπους, καθώς ο πόλεμος του Πούτιν κατά της Ουκρανίας μπαίνει στον πέμπτο του μήνα. Η Αλεξάνδρα Σκοσιλένκο, καλλιτέχνις από την Αγ. Πετρούπολη που αντιτίθεται στον πόλεμο, κλείστηκε σε ψυχιατρική κλινική –ένα μέτρο που εφαρμόζονταν στους αντιφρονούντες την κομμουνιστική περίοδο.
Ο Πουτινισμός, που βρίσκεται στην τρίτη δεκαετία του, χαρακτηρίζεται από την καταπίεση και χειραγώγηση των μυαλών στο εσωτερικό, όσο και από την επιθετικότητα στο εξωτερικό. Αυτός ο συνδυασμός είναι ένα σταθερό χαρακτηριστικό της ιστορίας της σύγχρονης Ρωσίας. Αντιθέτως, όταν η Ρωσία βιώνει μια φιλελεύθερη στιγμή στο εσωτερικό της –όπως υπό τον Μ. Γκορμπατσόφ, τον τελευταίο Σοβιετικό ηγέτη- η εξωτερική πολιτική της τείνει να χαλαρώνει τις διεθνείς εντάσεις.
Οποιαδήποτε φιλελεύθερη στροφή υπό τον Πούτιν είναι αδιανόητη. Ωστόσο, η ιστορία της Ρωσίας κάνει κύκλους: δικτατορία υπό τον Ζ. Στάλιν, μεταρρύθμιση υπό τον Ν. Χρουτσόφ, αυστηρότερες συνθήκες υπό τον Λ. Μπρέσνιεφ, φιλελευθερισμός υπό τον Γκορμπατσόφ και τον Μπόρις Γιέλτσιν, καταπίεση υπό τον Πούτιν. Αν και δεν ξέρουμε πότε, ωστόσο ο τροχός οπωσδήποτε θα γυρίσει και πάλι.
Ο πόλεμος μπορεί να παίξει ρόλο στο να έρθει η αλλαγή. Δυο προηγούμενοι πόλεμοι που πήγαν στραβά –ο Κριμαϊκός πόλεμος του 1853-1856 και η εισβολή στο Αφγανιστάν το 1979- έδωσαν το έναυσμα για τη μεταρρύθμιση, οδηγώντας αντίστοιχα στη χειραφέτηση των δουλοπάροικων και στην περεστρόικα του Γκορμπατσόφ. Από την άλλη πλευρά, μια νίκη της Ρωσίας στην Ουκρανία μπορεί να παρατείνει τον κύκλο της καταπίεσης, όπως συνέβη με τον θρίαμβο του Στάλιν επί της Ναζιστικής Γερμανίας.
Μεγάλο μέρος της δυτικής γνώμης θα ήθελε να πιστέψει πως κάτι καλύτερο αναδύεται στη Ρωσία, αλλά συχνά έχει ψευδαισθήσεις. Όταν ο πρώην επικεφαλής της KGB, Γιούρι Αντρόποφ διαδέχθηκε τον Μπρέσνιεφ το 1982, η φιλτραρισμένη πληροφορία που βγήκε από τη Μόσχα ήταν πως στον νέο ηγέτη άρεσε η jazz και κανένα ποτηράκι σκοτσέζικο ουίσκι. Να ήταν αυτό ενδειξη, ίσως, πως μια βελτιωμένη σχέση με τη Δύση ήταν στον ορίζοντα; Ούτε κατά διάνοια. Από όπου και αν έβγαιναν οι φήμες, οι αποδείξεις που τις υποστήριζαν ήταν ελάχιστες.
Το 2008, όταν ο Πούτιν επέλεξε τον Ντ. Μεντβέντεφ να τον αντικαταστήσει για τέσσερα χρόνια ως Ρώσος πρόεδρος, οι δυτικοί πιάστηκαν από το πάθος του νέου άνδρα για το βρετανικό ροκ συγκρότημα Deep Purple. Να ένας μετακομμουνιστικός Ρώσος με τον οποίον μπορούμε να συνεννοηθούμε, έλεγαν. Ήταν μια ψεύτικη ελπίδα. Ο Medvedev είναι τώρα μεγάλος προπαγανδιστής στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, που αποκηρύσσει τους εχθρούς της Ρωσίας ως «μπάσταρδους και έκφυλους».
Η ακανόνιστη φύση των δομών εξουσίας του Putin κάνει δύσκολο τον εντοπισμό του ποιος θα μπορούσε να ενσαρκώσει την επόμενη στροφή του κύκλου. Πολλή δύναμη ανήκει στους στρατιωτικούς και τους άνδρες ασφαλείας, αλλά ορισμένες προσωπικότητες με επιρροή - όπως ο Γ. Πριγκόζιν, ένας επιχειρηματίας που ονομάζεται «σεφ του Putin» - δεν κατέχουν επίσημη κυβερνητική θέση. Πολύ διαφορετικές ήταν οι άκαμπτες ιεραρχίες του Σοβιετικού Κομμουνιστικού Κόμματος, των κυβερνητικών υπουργείων και των ερευνητικών ινστιτούτων. Τότε, δυτικοί εμπειρογνώμονες παρακολούθησαν τις σταδιοδρομίες των μεταρρυθμιστών που ανέβαιναν στις τάξεις. Ακόμη και πριν ξεκινήσει η περεστρόικα, είχαν ξεχωρίσει τον Γκορμπατσόφ, και κάποιους ακαδημαϊκούς.
Κατά τη διάρκεια των 22 χρόνων του Πούτν στην εξουσία, ίσως ο πιο αξιόπιστος μεταρρυθμιστής ηγέτης ήταν ο Μπόρις Νέμτσοβ, που κάποτε είχε διατελέσει αντιπρόεδρος της κυβέρνησης. Όμως δολοφονήθηκε κοντά στα τείχη του Κρεμλίνου το 2015. Μια άλλη πιθανότητα —αλλά αναμφισβήτητα υπερβολικά αντικαθεστωτική— είναι ο Αλεξέι Ναβάλνυ. Αυτός δηλητηριάστηκε το 2020 και τον πέταξαν στη φυλακή.
Μια άλλη διαφορά με το παρελθόν σχετίζεται με την αλλαγή γενεών. Στη δεκαετία του 1980, η ώθηση για μεταρρυθμίσεις συγκεντρώθηκε μεταξύ των «παιδιών της δεκαετίας του 1960», που είχαν μεγαλώσει στην πιο ελεύθερη εποχή του Χρούτσεφ. Για πολλούς Ρώσους σήμερα, ο φιλελευθερισμός έχει αμαυρωθεί από τη νεανική τους εμπειρία από την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης και την άτακτη δημοκρατία του Γιέλτσιν. Οι μεταρρυθμιστές μπορεί να χρειαστεί να προέλθουν από μια ακόμα νεότερη γενιά, που έχει μεγαλώσει υπό τον Πουτινισμό και ντρέπεται για αυτόν.
Ό,τι κι αν βρίσκεται μπροστά, η Δύση θα έκανε καλά να καταλάβει ότι η επιρροή της στην εσωτερική πολιτική κατεύθυνση της Ρωσίας είναι περιορισμένη. Μια χώρα απαλλαγμένη από αυτοκρατορικά ένστικτα και επικεντρωμένη στη βελτίωση της κατάστασης του λαού της θα ήταν φυσικά προς τα συμφέροντα της Δύσης.
Αλλά η Ρωσία, διαμορφωμένη από παλιές παραδόσεις διακυβέρνησης καθώς και από το πιο πρόσφατο παρελθόν της, στο τέλος θα κάνει τις δικές της επιλογές.