Το 1946, η αυξανόμενη επιθετικότητα του Κρεμλίνου προβλημάτιζε την Ουάσινγκτον. Για να την εξηγήσει, ο George Kennan, ένας Αμερικανός διπλωμάτης στη Μόσχα, έγραψε ένα «Μακρύ Τηλεγράφημα» 5.400 λέξεων.
Έναν χρόνο μετά, παρέθεσε εκτενέστερες απόψεις σε ένα ανώνυμο άρθρο για το περιοδικό Foreign Affairs. Τα γραπτά του ενέπνευσαν την πολιτική της Δύσης για «περιορισμό» της ΕΣΣΔ, που ακολουθήθηκε καθ’ όλη τη διάρκεια του ψυχρού πολέμου, αν και ο Kennan συχνά αισθανόταν πως έγινε υπερβολικά επιθετική και στρατιωτικοποιημένη. Προς το τέλος της ζωής του (πέθανε σε ηλικία 101 ετών το 2005), τάχθηκε κατά της διεύρυνσης του ΝΑΤΟ στην ανατολική Ευρώπη.
Ο Kennan, ένας ρωσόφιλος που πάντα ήθελε να γράψει μια βιογραφία του Τσέχοφ, έβλεπε μακροπρόθεσμα τον ρωσικό τρόπο σκέψης. Σε ορισμένα σημεία, τα γραπτά του προβλέπουν με αλλόκοτο τρόπο τον Vladimir Putin, ο οποίος, ως αξιωματούχος καριέρας της KGB, είναι παιδί του σοβιετικού συστήματος. Ο Kennan μπορεί ακόμα να μας βοηθήσει να «διαβάσουμε» τη Ρωσία, στην τρέχουσα κρίση και πέραν αυτής.
Όπως εξηγούσε τότε, η βασική πεποίθηση του Κρεμλίνου ήταν πως μια εχθρική Δύση θα κατέρρεε υπό το βάρος των ίδιων της των αντιφάσεων. Οι Ρώσοι κυβερνώντες, έγραφε, έβλεπαν «τον έξω κόσμο σαν να έφερε εντός του μικρόβια μιας ασθένειας που εξαπλωνόταν και ήταν μοιραίο να διαλυθεί από τις αυξανόμενες εσωτερικές αναταραχές». Μια μέρα η ΕΣΣΔ θα έδινε στη Δύση «τη χαριστική βολή».
O Putin κληρονόμησε αυτή την κοσμοθεωρία και οι εμπειρίες της ζωής του την ενίσχυσαν με στρεβλό τρόπο. Το 1989, ενώ υπηρετούσε στη Δρέσδη, παρακολούθησε την κατάρρευση της Ανατολικής Γερμανίας υπό το βάρος των αντιφάσεών της. Το 1991 ακολούθησε το δικό του κράτος. Άρα εύκολα μπορεί να φανταστεί να καταρρέουν και οι δυτικές κοινωνίες.
Για να επιταχύνει την κατάρρευσή τους, προειδοποιούσε ο Kennan, η Ρωσία θα «παρότρυνε κάθε είδους διχόνοια» στη Δύση. «Φτωχοί εναντίον πλουσίων, μαύροι εναντίον λευκών, νέοι εναντίον ηλικιωμένων, νεοφερμένοι εναντίον παλαιών κατοίκων κ.λπ.». Μεγάλο μέρος αυτού θα υλοποιούνταν «υπογείως… από υπηρεσίες για τις οποίες η σοβιετική κυβέρνηση δεν παραδέχεται πως φέρει ευθύνη», έγραψε, προβλέποντας τα σημερινά ρωσικά troll farms.
O Kennan προειδοποίησε επίσης για τις απόπειρες του Κρεμλίνου να διασπάσει τις δυτικές συμμαχίες, κάτι που βοηθά να εξηγηθούν οι πεντάωρες συνομιλίες που είχε ο Putin με τον Γάλλο πρόεδρο Emmanuel Macron. Και είπε πως η Μόσχα ενθαρρύνει «δυτικά στοιχεία», κυρίως κομμουνιστές, οι απόψεις των οποίων συμπίπτουν με τα σοβιετικά συμφέροντα. Η σημερινή γενιά των φιλο-κρεμλινικών ή αντι-νατοϊκών συνοδοιπόρων περιλαμβάνει τους Donald Trump, Tucker Carlson, Gerhard Schröder, Marine Le Pen και Jeremy Corbyn.
Η Ρωσία πολεμά τη Δύση με μη-αλήθειες, προειδοποιούσε ο Kennan: «Η ηγεσία έχει την ελευθερία να φέρει για σκοπούς τακτικής οποιαδήποτε θέση θεωρεί πως είναι χρήσιμη για τον σκοπό οποιαδήποτε στιγμή». Έτσι οι Ρώσοι αξιωματούχοι σήμερα αρνούνται πως απειλούν την Ουκρανία, ενώ λένε πως οι «προκλήσεις» της Δύσης θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε εισβολή.
Ο Kennan ήταν πολύ πιο ζεστός για τον «ρωσικό λαό», που περιέγραφε «σε γενικές γραμμές φιλικό προς τον έξω κόσμο… πρόθυμο να αναμετρηθεί με τα ταλέντα που ήξερε πως έχει, πρόθυμος πάνω απ’ όλα να ζήσει ειρηνικά». Μέχρι το 1946, πρόσθετε, οι απλοί Ρώσοι είχαν αρχίσει να απογοητεύονται. «Ποτέ μετά το τέλος του εμφυλίου πολέμου δεν ήταν οι Ρώσοι πιο συναισθηματικά απομακρυσμένοι από τα δόγματα του Κομμουνιστικού Κόμματος».
Οι σημερινοί Ρώσοι είναι ομοίως δυσαρεστημένοι. Kάποτε τον Putin δεν μπορούσε να τον αγγίξει κανείς. Από το 1999 μέχρι το 2013, το ρωσικό κατά κεφαλήν ΑΕΠ δωδεκαπλασιάστηκε στις 15.974 δολάρια, όπως εκτιμά η Παγκόσμια Τράπεζα. Μετά ήρθε η λαοφιλής προσάρτηση της Κριμαίας. Αλλά από το 2014 έως το 2020, το κατά κεφαλήν ΑΕΠ μειώθηκε κατά 37%, ενώ η διαφθορά έγινε ακόμα πιο ωμή. Τώρα ο Putin έχει διαχειριστεί λάθος την πανδημία. Η μείωση του πληθυσμού της Ρωσίας κατά περισσότερο από 1 εκατομμύριο πέρυσι ήταν η χειρότερη από τότε που κατέρρευσε η ΕΣΣΔ.
Όπως οι Σοβιετικοί κυβερνώντες της εποχής του Kennan, έτσι και ο Putin κινητοποιεί τη λαϊκή υποστήριξη, προειδοποιώντας ενάντια στη δυτική εισβολή. Αλλά η ξένη απειλή είναι ψευδαίσθηση. Καμία δυτική δημοκρατία δεν έχει επιτεθεί στη Ρωσία ή στους γείτονές της εδώ και έναν αιώνα. Η Ρωσία, μοναδικός δράστης εισβολών στην περιοχή της από το 1945, ενδύεται τον μανδύα του θύματος.
Τι θα κάνει ο Putin στην Ουκρανία; Ο Kennan τόνιζε πως οι Ρώσοι κυβερνώντες ήταν επιφυλακτικοί. Δεν βιάζονταν να φέρουν γρηγορότερα την αναπόφευκτη κατάρρευση της Δύσης. Αυτό σήμαινε πως οι δυτικές δυνάμεις θα μπορούσαν να τους αποτρέψουν μέσω ενός είδους πολέμου «σθεναρού περιορισμού». Υποθέτω πως ο Kennan θα έβλεπε τον εξοπλισμό της Ουκρανίας από τη Δύση ως έναν πονηρό τρόπο για να αυξηθεί το κόστος μιας ρωσικής εισβολής. Η ανάλυσή του υποδηλώνει πως ο Putin μπορεί να «δαγκώσει» άλλο ένα «κομμάτι» της Ουκρανίας, αλλά δεν θα επιχειρήσει μακροχρόνια κατοχή.
O Kennan προειδοποίησε την Ουάσινγκτον να μην επιδιώξει να εξευτελίσει το Κρεμλίνο. Η Δύση θα πρέπει να μπορεί να μείνει ανυποχώρητη, έγραφε. Άλλωστε, το μερίδιό της στην ΕΣΣΔ είναι «αξιοσημείωτα μικρό. Δεν έχουμε εδώ επενδύσεις να διαφυλάξουμε και εμπόριο να χάσουμε».
Αυτό δεν ισχύει τόσο σήμερα. Η γερμανική εξάρτηση από τους ρωσικούς αγωγούς αερίου και ο ρόλος του Λονδίνου ως «πλυντηρίου» χρήματος της ελίτ των πουτινικών δημιουργούν ρωγμές στη συμμαχία της Δύσης.
Τούτου λεχθέντος, η βασική διαβεβαίωση του Kennan εξακολουθεί να ισχύει: «Σε σύγκριση με τον Δυτικό Κόσμο συνολικά, οι Σοβιετικοί εξακολουθούν να είναι μακράν η πιο αδύναμη δύναμη». Σημείωσε επίσης τη δυσκολία μιας μεταφοράς εξουσίας από έναν εδραιωμένο από καιρό αυταρχικό ηγέτη -τότε τον Στάλιν.
Ο Kennan ανέτρεψε την κοσμοθεωρία του Κρεμλίνου. Συμφωνούσε πως μια κοινωνία θα κατέρρεε, αλλά αυτή δεν θα ήταν της Δύσης.