H ραγδαία επιτάχυνση της παγκόσμιας ανάπτυξης βρίσκεται στο επίκεντρο της ειδησεογραφίας. Η Ινδία ετοιμάζεται να γίνει «η ταχύτερα αναπτυσσόμενη μεγάλη οικονομία στον κόσμο» και η Γαλλία «εμφανίζει την ταχύτερη ανάπτυξη των τελευταίων 52 ετών».
Ο πρόεδρος των ΗΠΑ Τζο Μπάιντεν προβάλλει τα στοιχεία για την ανάπτυξη του τελευταίου τριμήνου ως ένδειξη ότι η αμερικανική οικονομία αναπτύσσεται «ταχύτερα από αυτήν της Κίνας» για πρώτη φορά τις δύο τελευταίες δεκαετίες και ότι «χτίζει επιτέλους μια αμερικανική οικονομία για τον 21ο αιώνα».
Αλλά το 2021 δείχνει τόσο καλό μόνο επειδή τόσες πολλές οικονομίες συρρικνώθηκαν απότομα την προηγούμενη χρονιά. Η ισχυρή ανάκαμψη δεν μας λέει τίποτα για τον 21ο αιώνα. To ζήτημα είναι πόσο γρήγορα μπορούν να αναπτυχθούν οι οικονομίες μετά την πανδημία, μόλις η επίδραση βάσης ξεθωριάσει και η τόνωση μετριαστεί. Οι τάσεις στο δημογραφικό και στην παραγωγικότητα υποδεικνύουν ότι η παγκόσμια οικονομία αναμένεται να αναπτυχθεί με ακόμα πιο αργό ρυθμό τη δεκαετία του 2020 σε σχέση με την προηγούμενη.
Μια σύντομη ιστορική αναδρομή εξηγεί το γιατί. Μετά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, η δημογραφική έκρηξη σχεδόν διπλασίασε την ανάπτυξη του πληθυσμού στο 2%, ένα ιστορικά υψηλό επίπεδο. Η ανάπτυξη της παραγωγικότητας τριπλασιάστηκε στο 2% περίπου, λαμβάνοντας ώθηση από τις νέες τεχνολογίες και την τεράστια αύξηση των επενδύσεων. Με περισσότερους εργαζόμενους, κάθε ένας από τους οποίους παρήγαγε περισσότερο, η ανάπτυξη του παγκόσμιου ΑΕΠ διπλασιάστηκε σε πρωτοφανή επίπεδα, στο 4%. Το μεταπολεμικό θαύμα ήταν σε πλήρη εξέλιξη ήδη από τις αρχές της δεκαετίας του 1950.
Τη δεκαετία του 1980, άρχισαν να εμφανίζονται οι πρώτες ρωγμές. Η ανάπτυξη του πληθυσμού επιβραδύνθηκε, καθώς υποχώρησαν τα ποσοστά γονιμότητας. Η ανάπτυξη της παραγωγικότητας άρχισε να κόβει ταχύτητα, για διάφορους πολυσυζητημένους λόγους. Αλλά νέες δυνάμεις εμφανίστηκαν που κράτησαν την εποχή του αναπτυξιακού θαύματος ζωντανή.
Πρώτον, μια εκρηκτική ανάπτυξη του χρέους. Με τον πληθωρισμό υπό έλεγχο, οι κεντρικές τράπεζες ήταν σε θέση να μειώσουν τα επιτόκια σε επίπεδα ρεκόρ, ενώ η απελευθέρωση των αγορών επέτρεψε να αυξηθούν κατά πολύ ο δανεισμός. Δεύτερον, μια νέα συναίνεση στις αρχές της ελεύθερης αγοράς άνοιξε τα σύνορα για την ελεύθερη μετακίνηση του εμπορίου, του χρήματος, των εργαζομένων και αργότερα των δεδομένων. Λαμβάνοντας στήριξη από το χρέος και την παγκοσμιοποίηση, το παγκόσμιο ΑΕΠ συνέχισε να αναπτύσσεται με ρυθμό περίπου 4%.
H χρηματοοικονομική κρίση του 2008 αποτέλεσε μια κρίσιμη καμπή. Οι ροές εμπορευμάτων επιβραδύνθηκαν. Οι ροές χρήματος κατέρρευσαν. Μόνο οι ροές δεδομένων συνέχισαν να αυξάνονται. Χτυπημένα από την κρίση, πολλά νοικοκυριά στον ανεπτυγμένο κόσμο περιόρισαν τον δανεισμό. Ενώ το συνολικό χρέος συνέχισε να αυξάνεται, με κινητήριο μοχλό της κυβερνήσεις και τις εταιρείες, το έκανε με πιο αργό ρυθμό, δίνοντας μικρότερη ώθηση στην ανάπτυξη.
Η ανάπτυξη της παραγωγικότητας υποχώρησε προς το 1%, παρά το διάδοση της ψηφιακής τεχνολογίας. Με μια προβλεπόμενη καθυστέρηση, η πτώση των γεννήσεων άρχισε να επιβραδύνει την ανάπτυξη του οικονομικά ενεργού πληθυσμού (ηλικίας 16 ως 64 ετών), η οποία υποχώρησε από το 1,5% στο 1% περίπου.
Αυτός ήταν ο λόγος που η παγκόσμια οικονομία αναπτύχθηκε με ρυθμό λίγο πάνω από 2,5% τον χρόνο τη δεκαετία του 2010 – η χειρότερη δεκαετία μεταπολεμικά. O αποπληθυσμός, η μείωση της παραγωγικότητας, η αποπαγκοσμιοποίηση και το χρέος έπληξαν την ανάπτυξη. Η πανδημία έχει εντείνει την επίδραση αυτών των παραγόντων.
Ο ιος πυροδότησε κατάρρευση στις γεννήσεις, κατάρρευση στη μετανάστευση και ένα κύμα μετανάστευσης και παραιτήσεων που αυξάνει την πίεση του αποπληθυσμού στην ανάπτυξη. Αν και συνήθως η παραγωγικότητα αυξάνεται στην πρώτη φάση μιας ανάκαμψης, αυτή τη φορά συνέχισε να σέρνεται σε πολλές οικονομίες. Μεγάλες δυνάμεις, από τις ΗΠΑ ώς την Κίνα στρέφονται ακόμα περισσότερο προς τα μέσα, δίνοντας μεγαλύτερη βαρύτητα στην «αυτάρκεια» από την παγκοσμιοποίηση.
Καθώς οι κυβερνήσεις εκτόξευσαν τις δαπάνες τους για να αντιμετωπίσουν τα πανεθνικά λοκντάουν, τα κρατικά χρέη ανήλθαν σε νέα επίπεδα ρεκόρ. Αλλά τώρα, καθώς τα επιτόκια κινούνται υψηλότερα, οι δανειστές θα είναι διστακτικοί να αντλήσουν περισσότερο χρέος για να δώσουν ώθηση στην ανάπτυξη. Ο ολοένα μεγαλύτερος αντίκτυπος των τεσσάρων προαναφερθέντων παραγόντων υποδηλώνει ότι η τάση προς χαμηλότερη ανάπτυξη θα συνεχιστεί.
Καμία χώρα δεν είναι νησί, απομονωμένη από αυτές τις παγκόσμιες τάσεις. Όλοι πρέπει να επανεξετάσουν πόσο γρήγορα μπορούν να αναπτυχθούν στη νέα εποχή. Οι χώρες υψηλού εισοδήματος όπως οι ΗΠΑ που στοχεύουν σε ετήσια ανάπτυξη 3% θα είναι τυχερές αν ξεπεράσουν συνολικά το 10% αυτή τη δεκαετία. Οι χώρες χαμηλότερου εισοδήματος όπως η Ινδία πρέπει να χαμηλώσουν τον πήχη από το 7% στο 5%.
Αυτό που περιπλέκει τα πράγματα είναι ότι έχει επιστρέψει ο πληθωρισμός, λόγω των προσωρινών διαταραχών στις εφοδιαστικές αλυσίδες και της άπλετης τόνωσης και πιθανότατα θα διατηρηθεί εξαιτίας των ελλείψεων στο εργατικό δυναμικό και των μισθολογικών αυξήσεων. Με την επιστροφή του πληθωρισμού, οι φορείς άσκησης πολιτικής δεν θα έχουν πλέον τη δυνατότητα να κρατούν την ανάπτυξη ζωντανή με διαρκή μέτρα τόνωσης. Οι επενδυτές, οι οποίοι έχουν συνηθίσει να στηρίζουν οι κεντρικές τράπεζες τις αγορές με την πρώτη δυσκολία, θα πρέπει να μάθουν να ζουν χωρίς την άνεση της διαρκούς κρατικής στήριξης.
Αντί να εστιάζουμε σε μια προσωρινή άνοδο της ανάπτυξης, έχει έρθει η ώρα να αναγνωρίσουμε ότι ο μεταπανδημικός κόσμος που διαμορφώνουν οι τέσσερις προαναφερθέντες παράγοντες αναμένει να οδηγήσει σε ακόμα πιο χαμηλή ανάπτυξη και υψηλότερο πληθωρισμό.
* Πρόεδρος του Rockefeller International