Σύμφωνα με ορισμένες εκτιμήσεις, το φινάλε του κύκλου της πανδημίας πλησιάζει. Η Ομικρον φαίνεται να είναι μια λιγότερο σοβαρή παραλλαγή από τη Δέλτα. Εν μέρει αυτό θα εξαρτηθεί από την ανοσία που χτίζεται μέσω του εμβολιασμού και τις μολύνσεις· οι έρευνες υποδηλώνουν επίσης πως η παραλλαγή ευδοκιμεί περισσότερο στο άνω αναπνευστικό, παρά στους πνεύμονες. Αντίστοιχα, οι νοσηλείες είναι μικρότερης διάρκειας και λιγότεροι ασθενείς χρειάζονται εντατική θεραπεία.
Αυτό πλαισιώνει την πεποίθηση πως ο Sars-Cov-2, ο ιός που προκαλεί την Covid-19, αρχίζει να μπαίνει στο περιθώριο, μαζί με άλλους σχετικά ήπιους κορωνοϊούς που επιφέρουν κυρίως συμπτώματα του κοινού κρυολογήματος.
Η αίσθηση ενός επικείμενου τέλους ενισχύεται από την εικόνα μιας «ήπιας» παραλλαγής σε συνδυασμό με πολλές αναφορές για «ενδημικότητα» και για το ότι «μαθαίνουμε να ζούμε με τον ιό». Ο Nadhim Zahawi, πρώην υπουργός εμβολίων του Ηνωμένου Βασιλείου, είπε πρόσφατα πως ελπίζει η χώρα να είναι «μια από τις πρώτες μεγάλες οικονομίες που θα δείξουν στον κόσμο πώς να γίνει η μετάβαση από την πανδημία στην ενδημία».
Οι επιστήμονες λένε πως αυτή η πλαισίωση είναι εσφαλμένη. Ενώ το ακριβές νόημα της λέξης είναι συζητήσιμο, ωστόσο η «ενδημία» αναφέρεται σε μια ασθένεια που είναι συνεχώς παρούσα σε μια συγκεκριμένη περιοχή, ασχέτως της σοβαρότητάς της. Η ελονοσία για παράδειγμα είναι ενδημική σε τροπικές και υποτροπικές περιοχές και σκότωσε περισσότερους από 600.000 ανθρώπους του 2020, σύμφωνα με την Παγκόσμια Έκθεση για την Ελονοσία του 2021. Ο κόσμος ζει με αυτήν, όχι όμως ανώδυνα.
«Η ενδημικότητα δεν υποδηλώνει ήπια ασθένεια, και η ήπια ασθένεια δεν υποδηλώνει ενδημικότητα», λέει η Elizabeth Halloran, που διευθύνει το Centre for Inference and Dynamics of Infectious Diseases στο Σιατλ. «Η κίνηση προς την ενδημικότητα έχει να κάνει με την επίτευξη ενός δυναμικού ισοζυγίου όπου κατά μέσο όρο ένας άνθρωπος μολύνει έναν άλλον άνθρωπο. Αυτό θα μπορούσε να περιλαμβάνει την εποχικότητα ή άλλες διακυμάνσεις».
Η σχετικά σταθερή παρουσία μιας ενδημικής ασθένειας είναι μια τεράστια διαφορά σε σχέση με τις απρόβλεπτες εξάρσεις της τρέχουσας πανδημίας. Όπως έγραψε στο Twitter ο επιδημιολόγος του Harvard University, Bill Hanage, «για να μην υπάρχει αμφιβολία, η Ομικρον δεν είναι αυτή τη στιγμή ενδημική, κατά τον ίδιο τρόπο που το φεγγάρι δεν είναι χάμστερ».
Αν και τα εμβόλια θα βοηθήσουν, η Halloran σημειώνει πως «δεν υπάρχουν και πολλά που μπορούμε να κάνουμε επίτηδες οι άνθρωποι ώστε να κινηθούμε προς την ενδημικότητα… πολλά εξαρτώνται από το πώς εξελίσσεται ο ιός». Η ίδια δεν μπορεί να προβλέψει το επόμενο βήμα, πέραν του ότι οποιαδήποτε νέα παραλλαγή θα χρειαστεί να είναι είτε πιο μεταδοτική ή καλύτερη στο να ξεφεύγει της ανοσίας –ή και τα δύο- για να «νικήσει» την «Ομικρον».
Η σοβαρότητα του ιού μελλοντικά παραμένει ένας μεγάλος άγνωστος παράγοντας. Δεν υπάρχει νόμος που να υπαγορεύει πως ένας ιός πρέπει να γίνει με την πάροδο του χρόνου πιο ήπιος. «Είναι πολύ δύσκολο να προβλεφθεί η εξέλιξη της λοιμογόνου ικανότητας» λέει ο Eddie Holmes, βιολόγος που βοήθησε επιστήμονες στην Κίνα να δημοσιεύσουν την ακολουθία γονιδιώματος της Sars-Cov-2 τον Ιανουάριο του 2020. «Μπορεί να αυξηθεί, να μειωθεί ή να παραμείνει η ίδια. Οπωσδήποτε εξακολουθεί να είναι πιθανό να προκύψει μελλοντικά μια παραλλαγή με μεγαλύτερη λοιμογόνο ικανότητα».
Η συνεχιζόμενη μετάδοση βοηθά στη δημιουργία νέων παραλλαγών· ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας πρόσθεσε τον αριθμό ρεκόρ των 15 εκατ. νέων κρουσμάτων στον πίνακά του την περασμένη εβδομάδα.
Η Ομικρον έχει αυξήσει τις νοσηλείες, δείχνοντας πως ο αριθμός και μόνον των ανθρώπων που μολύνθηκαν μπορεί να εξαλείψει το οποιοδήποτε όφελος από τη μείωση της σοβαρότητας της νόσου. Ένας διευθυντής δημόσιας υγείας στη βορειοδυτική Αγγλία πρότεινε στο British Medical Journal πως η εκτίναξη της Ομικρον μπορεί να προκαλέσει περισσότερους θανάτους εκτός Covid, απ’ ότι θανάτους λόγω Covid, λόγω των πιέσεων που δέχεται το Εθνικό Σύστημα Υγείας, και αυτός ο κίνδυνος δεν έχει επικοινωνηθεί ξεκάθαρα.
Υπάρχουν και άλλες πιθανότητες που θα πρέπει να επικοινωνηθούν. Υπάρχουν γενικά τέσσερις μακροπρόθεσμες επιλογές για έναν παθογόνο οργανισμό: η εξαφάνιση, όπως θεωρείται πως συνέβη στον λιγότερο μεταδοτικό κορωνοϊό που προκάλεσε την επιδημία Sars-1 το 2022-2003, χάρη στις συντονισμένες προσπάθειες για τη δημόσια υγεία· η παγκόσμια εξάλειψη, όπως έγινε με την ευλογία μέσω του εμβολιασμού· η περιφερειακή η τοπική εξάλειψη, όπως προσπαθεί να κάνει η Κίνα με την πολιτική της για μηδενική Covid· και η ενδημικότητα, όπου η ασθένεια είναι μονίμως παρούσα.
Ο πανδημικός κορωνοϊός, που είναι μεταδοτικός προτού εμφανιστούν συμπτώματα, είναι τόσο ικανός να βρίσκει νέους ανθρώπους να μολύνει, περιλαμβανομένων αυτών που έχει ήδη μολύνει, που η εξαφάνιση και παγκόσμια εξάλειψή του φαίνονται απίθανες. Η εξάλειψη σε τοπικό επίπεδο απαιτεί περιοριστικές πολιτικές και ελέγχους στα σύνορα που πολλοί βρίσκουν υπερβολικά δρακόντεια.
Έτσι, μένει η ενδημικότητα. Η προηγούμενη ανοσία από τον εμβολιασμό και την μόλυνση αμβλύνουν το υγειονομικό βάρος, αλλά η ενδημικότητα δεν σημαίνει και ηπιότητα· δεν σημαίνει πως ο ιός έχει σταματήσει να εξελίσσεται· και, όπως συμβαίνει και με τα δίχτυα προστασίας για την ελονοσία, δεν σημαίνει πώς θα μπουν στην άκρη μόνιμα τα κατασταλτικά μέτρα όπως ο εμβολιασμός, οι μάσκες και ο αερισμός.
Όσο δελεαστικό και αν είναι, πρέπει να προσέχουμε να μην θεωρήσουμε πως η ενδημικότητα θα σημαίνει και το τέλος του παιχνιδιού.
* Η συγγραφέας είναι σχολιάστρια επιστημονικών θεμάτων