Ο προστατευτισμός επέστρεψε στις ΗΠΑ. Οι κινητήριες δυνάμεις είναι η ξενοφοβία και η νοσταλγία. Μπορεί να υπάρξει επιχειρηματολογία για έναν βαθμό αυτάρκειας, για λόγους εθνικής ασφάλειας. Αλλά τα επιχειρήματα αυτά χρειάζονται ενδελεχή αξιολόγηση. Αυτό όμως δεν συμβαίνει και οπωσδήποτε δεν συνέβη υπό τον Donald Trump. Αλλά ενώ ο τόνος είναι διαφορετικός υπό τον Joe Biden, η πραγματικότητα δυστυχώς δεν είναι. Αντιθέτως, η προστασία έχει γίνει ένα από τα ελάχιστα ζητήματα όπου υπάρχει δικομματική ομοφωνία.
Το ανακοινωθέν που εξέδωσαν οι ηγέτες της G7 ανέφερε πως «Έχουμε συμφωνήσει να διασφαλίσουμε τη μελλοντική μας ευημερία, με το να προασπιζόμαστε ένα πιο ελεύθερο, πιο δίκαιο εμπόριο εντός ενός μεταρρυθμισμένου εμπορικού συστήματος». Αυτό κρύβει τις ρωγμές μεταξύ των ΗΠΑ, που εκφράζουν όλο και μεγαλύτερη αμφιβολία για το εμπόριο, και της Γερμανίας για παράδειγμα, η οποία εξαρτάται από το εμπόριο για την ευημερία της, όπως ισχύει και για όλες τις μικρότερες χώρες υψηλού εισοδήματος.
Δεν εκπλήσσει που μια μεγάλη χώρα με προηγμένη οικονομία και διαφοροποιημένους πόρους, όπως οι ΗΠΑ, τείνει να εμπορεύεται με λιγότερη ένταση απ’ ό,τι οι μικρότερες χώρες και άρα δεν ενδιαφέρεται και τόσο γι’ αυτό. Κερδίζει πολλά από τα οφέλη του εμπορίου μέσω της εσωτερικής εξειδίκευσης. Αλλά, όπως υποστηρίζει στο βιβλίο της με τίτλο «International Trade» η Anne Krueger, το εμπόριο ήταν η υπηρέτρια της οικονομικής ανάπτυξης, σε όλον τον κόσμο, μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο.
Επιπλέον, ακόμα και αν το εμπόριο είναι λιγότερο ζωτικής σημασίας για τις ΗΠΑ απ’ ό,τι για άλλα μέλη των G7, αυτό δεν σημαίνει πως οι ΗΠΑ είναι ένα άμοιρο θύμα των κακών πρακτικών του υπόλοιπου κόσμου, ιδιαίτερα της Κίνας. Αντιθέτως, η στροφή προς την προστασία είναι σαν να ψάχνεις για τα κλειδιά σου κάτω από ένα φως στον δρόμο, όχι επειδή τα έχασες, αλλά επειδή εκεί έχει το περισσότερο φως για να δεις.
Το πρόβλημα των ΗΠΑ είναι πως η προστασία -ένας φόρος επί της εγχώριας οικονομίας, κυρίως στους καταναλωτές, προς όφελος των παραγωγών- είναι ένα πολιτικά αποδεκτό αλλά αναποτελεσματικό υποκατάστατο ενός καλοσχεδιασμένου διχτυού κοινωνικής ασφάλειας. Οι Ευρωπαίοι έχουν πολλά να μάθουν από τις ΗΠΑ, ιδιαίτερα ως προς την καινοτομία. Αλλά ως προς το πώς συνδυάζεται το ανοικτό εμπόριο με την προσωπική οικονομική ασφάλεια και συνεπώς το πώς να προσαρμοστούν στο εμπόριο, βρίσκονται μακράν μπροστά.
Σε μια υπέροχη πρόσφατη πολεμική του, ο οικονομολόγος Adam Posen κάνει ολομέτωπη επίθεση στα επιχειρήματα των υπέρμαχων του προστατευτισμού. Συγκεκριμένα, σημειώνει, οι ΗΠΑ όχι μόνο δεν είναι εξαιρετικά ανοικτές στο εμπόριο, αλλά αντιθέτως είναι σχετικά κλειστές. Όχι μόνο δεν έχουν υποστεί έναν εξαιρετικό βαθμό ανοίγματος τις τελευταίες δύο δεκαετίες, αλλά υποχωρούν από την ανοικτότητα. Όχι μόνον δεν έχουν υποστεί εξαιρετικό πλήγμα από τις εισαγωγές από την Κίνα, αλλά για κάθε απώλεια έναντι του κινεζικού ανταγωνισμού περίπου 150 θέσεις εργασίας χάθηκαν από «σοκ παρόμοιας αίσθησης σε άλλους κλάδους». Και όχι μόνον δεν είναι ένα μοναδικό θύμα της μείωσης της απασχόλησης στη μεταποίηση, αλλά το ίδιο ακριβώς συμβαίνει σε όλες τις χώρες υψηλού εισοδήματος.
Αναμφίβολα η αμερικανική οικονομία έχει πληγεί από την υψηλή και αυξανόμενη ανισότητα και από τις φτωχές επιδόσεις του εργατικού δυναμικού, με την απασχόληση ενηλίκων ηλικίας 24-54 ετών να υστερεί όλο και περισσότερο έναντι αυτής στα περισσότερα μέλη των G7. Αλλά αυτά τα φαινόμενα δεν μπορεί να οφείλονται στο εμπόριο, αφού οι ΗΠΑ είναι λιγότερο ανοιχτές απ’ ό,τι άλλες χώρες, ακόμα και η Ιαπωνία. Οι πραγματικές εξηγήσεις περιλαμβάνουν την ανάδυση νέων περιουσιών από καινοτόμους κλάδους, αλλά και μια προσοδοθηρική συμπεριφορά σε όλη την οικονομία και, τέλος, μια απουσία στήριξης για τα εισοδήματα και την εργασία (κυρίως το δεύτερο, για τις μητέρες).
Γιατί έχουν γίνει ένα τόσο πολιτικά εξέχον ζήτημα οι απώλειες θέσεων εργασίας στη βιομηχανία; Ένα μέρος της απάντησης είναι πως ήταν θέσεις κυρίως λευκών και ανδρών εργατών. Είναι όμως επίσης επειδή στις ΗΠΑ η απουσία καθολικής ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης και σχεδόν μηδενική στήριξη για την επανεκπαίδευση και την αναζήτηση εργασίας κάνουν την απώλεια μιας θέσης εργασίας να σημαίνει επίσης την απώλεια βασικής ασφάλειας. Μια σύγχρονη οικονομία γίνεται πιο ευέλικτη, όχι λιγότερο, με το να διαχωρίζει την ασφάλεια από μια συγκεκριμένη δουλειά.
Απουσία αυτού που οι Δανοί αποκαλούν «flexicurity», ο προστατευτισμός μπορεί να φαίνεται αναπόφευκτος. Αλλά τίποτα δεν θα φέρει πίσω τις παλιές θέσεις εργασίας στη βιομηχανία. Τα ρομπότ θα αντικαταστήσουν τους εργαζόμενους στις γραμμές παραγωγής παντού. Η μεταποίηση θα καταλήξει να μοιάζει με τη γεωργία -φανταστικά παραγωγική, χωρίς ουσιαστικά κανέναν εργαζόμενο στην παραγωγή. Όπως επισημαίνει ο Posen, η νοσταλγία απλά δεν είναι μια λογική πολιτική.
Πέραν της νοσταλγίας και της αναζήτησης για ασφάλεια σε λάθος σημείο, υπάρχει και η ξενοφοβία. Αλλά οι μέρες που η Κίνα ήταν η συντριπτική δύναμη στην προμήθεια φθηνής μεταποίησης έχουν περάσει ανεπιστρεπτί. Η συζήτηση τώρα επικεντρώνεται όλο και περισσότερο στην εθνική ασφάλεια.
Υπάρχει μια άποψη, για παράδειγμα, πως η πανδημία απέδειξε τους κινδύνους των εκτεταμένων αλυσίδων προμήθειας. Το αντίθετο ισχύει. Μετά τις αρχικές ελλείψεις, επειδή η ζήτηση ήταν τόσο απρόσμενα μεγάλη, η προμήθεια εκτινάχθηκε. Η εξάρτηση μιας χώρας από την παραγωγή της δεν θα έλυνε το πρόβλημα. Υπάρχει ένα πρόβλημα σήμερα με την προμήθεια των εμβολίων, αλλά αυτό οφείλεται στην παγκόσμια έλλειψη παραγωγικής δυνατότητας και στη δύναμη της ζήτησης από τους πλούσιους.
Ναι, υπάρχει επιχειρηματολογία για τη διατήρηση της τεχνολογικής ηγεσίας σε ψηφιακούς κλάδους και για την ασφάλεια της προμήθειας ουσιωδών προϊόντων. Αλλά οι ανησυχίες αυτές πρέπει να καθορίζονται και να διευθετούνται με ακρίβεια. Πάνω απ’ όλα, στον οικονομικό ανταγωνισμό με την Κίνα, η δημοκρατική σταθερότητα και οι επενδύσεις στους ανθρώπους, στις υποδομές και στην καινοτομία θα είναι οι αποφασιστικοί παράγοντες.
Εν τω μεταξύ, η συνέχιση του εμπορίου σε όλο τον κόσμο όχι απλώς θα παγιώσει την αμοιβαία αλληλεξάρτηση αλλά θα στηρίξει την ευημερία, ιδιαίτερα για τις φτωχότερες χώρες, όπως τονίζει η εξαιρετική έκθεση World Development Report 2020 της Παγκόσμιας Τράπεζας για τις αλυσίδες προμήθειας και την ανάπτυξη. Αυτό είναι επίσης συμβατό με την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, υπό τις σωστές παγκοσμίως συμφωνημένες πολιτικές.
Οι G7 έχουν δίκιο πως το παγκόσμιο εμπορικό σύστημα χρειάζεται μεταρρύθμιση. Αλλά αυτό δεν πρέπει να σημαίνει καταστροφή. Δεν θα πρέπει να πετάξουμε το φιλελεύθερο εμπόριο για τους λάθος λόγους και με τον λάθος τρόπο.