Όλοι γνωρίζουν τους «μαύρους κύκνους» -ακραία, μοναδικά γεγονότα που είναι αδύνατον να προβλεφθούν. Σκεφτείτε τη δολοφονία του Αρχιδούκα Φραγκίσκου Φερδινάνδου, που πυροδότησε τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο ή το κραχ του χρηματιστηρίου το 1987, με το ρεκόρ των ημερήσιων πτώσεων τιμών. Αλλά τι γίνεται με τους κινδύνους που βρίσκονται γύρω μας και κρύβονται σε κοινή θέα;
Εξέπληξε πράγματι κανέναν η επίθεση με ransomware στον αγωγό της Colonial; Ή η κατάρρευση του δικτύου PG&E; Ή ο Τυφώνας Κατρίνα, η μεγάλη χρηματοπιστωτική κρίση του 2008, η πυρηνική καταστροφή της Φουκουσίμα ή η πανδημία Covid-19;
Αυτοί είναι διάφοροι κίνδυνοι που πολλοί άνθρωποι, από υπεύθυνους χάραξης πολιτικής και επιχειρηματικά στελέχη, μέχρι ακτιβιστές και δημοσιογράφους, είχαν από πολύ καιρό δει να έρχονται. Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά αυτών των «γκρίζων κύκνων», όπως τους ονομάτισε η ασφαλιστική εταιρεία Aon, μπορεί να ήταν απρόβλεπτα. Αλλά τα γεγονότα τα ίδια δεν ήταν απρόβλεπτα.
Πράγματι, αντιπροσωπεύουν ένα διαφορετικό είδος απειλής, που απαιτεί έναν παντελώς νέο τρόπο διαχείρισης κινδύνου. Αν υπάρχει ένα πράγμα που κατέστησε σαφές η πανδημία, είναι πως φαινομενικά ετερόκλητα στοιχεία, περιλαμβανομένης της κλιματικής αλλαγής, της διατάραξης της αλυσίδας προμηθειών, του πληθωρισμού, της χρηματοπιστωτικής σταθερότητας, της ανισότητας και του εθνικισμού, στην πραγματικότητα είναι με έναν περίπλοκο τρόπο συνδεδεμένα.
Αν προσθέσετε σ’ αυτό την ψηφιακή συνδεσιμότητα, θα έχετε αυτό που οι θεωρητικοί της περιπλοκότητας θα ανέφεραν ως ένα πρόβλημα που τείνει στο άπειρο, αντί για μια σειρά πεπερασμένων προβλημάτων. Δεν πρόκειται για τύπους κινδύνου που μπορεί να αντιμετωπιστούν από μόνα τους ή οριστικά. Απαιτούν μια σημαντική αλλαγή στον τρόπο σκέψης αναφορικά με τη φύση του υποβόσκοντος προβλήματος και, τελικά, βαθιές αλλαγές στον τρόπο που ζούμε, εργαζόμαστε και κυβερνούμε.
Πάρτε, για παράδειγμα, τα ευάλωτα σημεία του αμερικανικού αγροτικού συστήματος που εξέθεσε η πανδημία. Υπήρχαν ουρές στα μανάβικα, την ώρα που οι αγρότες πετούσαν τις σοδειές τους, λόγω δυο «φρακαρισμένων» αλυσίδων προμήθειας. Η μία προμηθεύει εστιατόρια, η άλλη τα μανάβικα. Και οι δυο εμφανίζουν πολύ υψηλό βαθμό συγκέντρωσης.
Στην αλυσίδα προμήθειας κρέατος, που διαταράχθηκε σοβαρά από τον ιό, μόλις πέντε κομητείες προμηθεύουν το μεγαλύτερο μέρος της ζήτησης χώρας. Οι δυο μεγαλύτερες, η San Bernardino και η Riverside στην Καλιφόρνια, είναι κρίσιμης σημασίας για τα logistics των μεταφορών με φορτηγό σε όλους τους κλάδους. Στις περιοχές αυτές είναι επίσης κοινό φαινόμενο, οι φυσικές καταστροφές και η οικονομική ανισότητα (η περιοχή Inland Empire της Καλιφόρνια ήταν το «σημείο μηδέν» της στεγαστικής κρίσης). Βλέπει κανείς τους κόμβους ρίσκου;
Μια ανάλυση του κλάδου κρέατος που διενεργήθηκε από τη MITRE, μια μη κερδοσκοπική ερευνητική ομάδα δημοσίου συμφέροντος, αφήνει νύξεις για τις προκλήσεις που ενέχει η αντιμετώπιση ενός τόσο περίπλοκου ζητήματος. Πρέπει να σκεφτείς την αντιμονοπωλιακή πολιτική (γιατί έγιναν τόσο μεγάλοι τρεις εταιρικοί προμηθευτές;) και τις αγροτικές επιδοτήσεις. Γιατί πληρώνουμε αγρότες να καλλιεργούν σοδειές που κατευθύνονται κυρίως για ζωοτροφές, αν θέλουμε να μειώσουμε τις εκπομπές ρύπων;
Η εθνική ασφάλεια είναι ένα άλλο ζήτημα ανησυχίας -θα πρέπει η Κίνα να κατέχει τόσο μεγάλο μερίδιο αμερικανικών αναγκών σε χοιρινό; Το ίδιο και η υγειονομική φροντίδα σε ευάλωτους πληθυσμούς, το ίδιο και η τεχνολογία που είναι τόσο ανοικτή, ώστε να επιτρέπει την επικοινωνία μεταξύ διαφόρων συστημάτων, αλλά η οποία πρέπει να είναι ασφαλής.
Η λίστα είναι πολύ μεγάλη. Και αυτό είναι ένα μόνο μέρος του αγροτικού τομέα. Αν μια τέτοιου είδους ανάλυση εφαρμοστεί για τον τομέα του ύδατος, της ενέργειας, του finance ή του διαδικτύου, το θέμα γίνεται όλο και πιο περίπλοκο.
Υπάρχουν πολλοί άνθρωποι που θέλουν οι σκέψεις για τέτοια περίπλοκα συστήματα να έρθουν στον μετά-Covid κόσμο. Πρόσφατα συμμετείχα στην εκδήλωση Νέες Προσεγγίσεις στις Οικονομικές Προκλήσεις που οργάνωσε ο ΟΟΣΑ, στην οποία διερευνήθηκε αν οι βραχυπρόθεσμες εθνικές απαντήσεις στην πανδημία δημιουργούν μεγαλύτερη ανθεκτικότητα ή απλώς επιδεινώνουν τις υφιστάμενες αποτυχίες του συστήματος. Κλαδικοί ειδήμονες από σημεία όπως η Darpa, ο βραχίονας καινοτομίας του υπουργείου Άμυνας των ΗΠΑ, επίσης σκέφτονται πολύ το πώς θα δημιουργήσουν πιο ανθεκτικά συστήματα.
Ο τρόπος σκέψης της κυβέρνησης Biden τείνει περισσότερο προς τα εκεί, απ’ ό,τι οποιαδήποτε άλλη αμερικανική κυβέρνηση που μπορώ να θυμηθώ. Αλλά οι ΗΠΑ μπορούν και πρέπει να κάνουν περισσότερα για να αντιμετωπίσουν τους «γκρίζους κύκνους».
Ένας πολύτιμος οδηγός για τα θέματα αυτά είναι μια μακροσκελής έκθεση με τίτλο «Προνοητική Διακυβέρνηση», που πρότεινε τρόπους για να βοηθηθεί ο εκτελεστικός κλάδος να αντιμετωπίσει την «αυξανόμενη ταχύτητα και περιπλοκότητα μεγάλων προκλήσεων». Γράφτηκε τον Οκτώβριο του 2012 από τον Leon Fuerth, έναν βετεράνο αξιωματούχο του υπουργείου Εξωτερικών που είχε διατελέσει σύμβουλος εθνικής ασφάλειας του αντιπροέδρου του Bill Clinton, Al Gore.
Όπως σημειώνει ο Fuerth, «αν θέλουμε να παραμείνουμε μια δημοκρατία που λειτουργεί καλά και ένα έθνος που ευημερεί, τότε η αμερικανική κυβέρνηση δεν μπορεί να βασίζεται επ’ αόριστον στη διαχείριση κρίσεων, όσο επιδέξια και αν είναι. Πρέπει να βγούμε μπροστά από τα γεγονότα, διαφορετικά κινδυνεύουμε να μας ξεπεράσουν… η κυβέρνησή μας του 19ου αιώνα απλά δεν είναι φτιαγμένη έτσι ώστε να αντιμετωπίσει τη φύση των προκλήσεων του 21ου αιώνα».
Η έκθεση προσφέρει αρκετές έξυπνες προτάσεις. Ορίστε και μια δική μου. Οι ΗΠΑ χρειάζονται έναν τσάρο ανθεκτικότητας στον Λευκό Οίκο, κάποιον που να δίνει αναφορά κατευθείαν στον πρόεδρο και που να μπορεί να διαπεράσει τη γραφειοκρατία του δημόσιου τομέα, να σκέφτεται διυπηρεσιακά και να αρχίσει να συγκεντρώνει την προσοχή της κυβέρνησης ακόμα πιο έντονα σε αυτό που ήδη κάνει, δηλαδή να αναμορφώσει την αμερικανική οικονομία με τέτοιον τρόπο, ώστε να είναι διαρθρωτικά διαφορετική από πριν.
Ένας τέτοιος άνθρωπος θα πρέπει να προέλθει από τον αμυντικό τομέα, όπου ο συγχρονισμός περίπλοκων συστημάτων, από τις υποδομές και τα logistics μέχρι την τεχνολογία και τους ανθρώπους, είναι η καθημερινότητα.
Αυτό μπορεί να δημιουργήσει μια πρόκληση δόγματος για τις ΗΠΑ, που συνήθως κρατούσε τον στρατό μακριά από τα ζητήματα που λαμβάνουν χώρα εντός των εθνικών συνόρων. Αυτή είναι μια ακόμα συστημική πρόκληση, η οποία θα πρέπει να συζητηθεί σε μια μελλοντική στήλη.