Στα 21 του χρόνια, ο Alfie ήδη γνωρίζει αρκετά πράγματα για τον εργασιακό βίο στα κατώτερα στρώματα της βρετανικής οικονομίας.
Έχει εργαστεί σε εργοστάσιο που κατασκευάζει ζώνες ασφαλείας («είσαι απλώς εκεί βασικά για να προσέχεις τα μηχανήματα»), σε ένα εργοστάσιο που κατασκευάζει χαρτί υγείας, καθώς και σε μια δημοφιλή αλυσίδα καφέ. Αλλά ποτέ δεν σκέφτηκε να ενταχθεί σε κάποιο εργατικό συνδικάτο, μέχρι που ξέσπασε η πανδημία.
Ανησυχώντας για τις πολιτικές της καφετέριας για τον έλεγχο της μόλυνσης, για την αναστολή της σύμβασης εργασίας και για το επίδομα ασθενείας, ο Alfie και μια ομάδα άλλων εργαζομένων άρχισαν να μοιράζονται ιστορίες στο Facebook. Δημιούργησαν μια αίτηση σε ψηφιακή πλατφόρμα που συνδέει εργαζόμενους και που τους βοηθά να πραγματοποιούν καμπάνιες. Έχει πλέον συγκεντρώσει περισσότερες από 37.000 υπογραφές. Ο Alfie εντάχθηκε στην ένωση Bakers, Food and Allied Workers Union, που τον βοήθησαν με την εκστρατεία του.
«Χάρη στην πανδημία νομίζω πως θα υπάρξει μια τεράστια επανεμφάνιση της ιδέας των ενώσεων επειδή τόσοι πολλοί άνθρωποι, ιδιαίτερα νέοι, έχουν καταλάβει τώρα πόσο ευάλωτοι είναι στα καπρίτσια των εργοδοτών τους», δηλώνει. «Αισθάνονται πως δεν έχουν καμία δύναμη».
Αν έχει δίκιο, αυτό θα σημαίνει την αντιστροφή μιας τάσης που έχει διαρκέσει περισσότερο από τριάντα χρόνια και έχει επεκταθεί στο μεγαλύτερο μέρος του αναπτυγμένου κόσμου. Από το 1985, η ένταξη σε εργατικά συνδικάτα έχει μειωθεί στο ήμισυ κατά μέσο όρο στις χώρες του ΟΟΣΑ, ενώ η κάλυψη των συλλογικών συμβάσεων που υπογράφονται σε εθνικό, κλαδικό ή εταιρικό επίπεδο έχει μειωθεί κατά ένα τρίτο.
Εξακολουθεί να υπάρχει τεράστια διαφοροποίηση μεταξύ των χωρών σε ό,τι αφορά τη σημασία και τη δημοφιλία των ενώσεων (στην Εσθονία μέλη ενώσεων είναι το 4,7% των υπαλλήλων, ενώ στην Ισλανδία το αντίστοιχο ποσοστό ανέρχεται σε 93%). Αλλά στα περισσότερα μέρη υπάρχει μείωση. Πουθενά αλλού δεν είναι πιο εμφανές αυτό απ’ ότι στους νέους. Το 1995, ένας στους πέντε 20άρηδες με 25άρηδες στο Ηνωμένο Βασίλειο ήταν μέλη ένωσης, ενώ τώρα είναι μέλη περίπου ο ένας στους δέκα.
Υπάρχουν πλέον λόγοι οι συνδικαλιστές να είναι αισιόδοξοι. Όταν ο πρωθυπουργός του Ηνωμένου Βασιλείου Boris Johnson, είπε στον κόσμο να επιστρέψει στη δουλειά μετά το πρώτο lockdown, η ιστοσελίδα που βοηθά ανθρώπους να βρουν εργατικό συνδικάτο για να ενταχθούν είχε περισσότερα κλικ από ποτέ. Η πλατφόρμα εκστρατείας εργαζομένων Organise είχε λιγότερα από 100.000 μέλη πέρυσι τέτοια περίοδο, και τώρα τα μέλη της ξεπερνούν το ένα εκατομμύριο.
Εν τω μεταξύ, σε μια αποθήκη της Amazon στην Αλαμπάμα, σχεδόν 6.000 εργαζόμενοι ψηφίζουν αυτόν τον μήνα για το αν θα συνδικαλιστούν. Η κινητήριος δύναμη έχει λιγότερο να κάνει με τον μισθό και περισσότερο με τον τρόπο που τα ρομπότ καθορίζουν τον ρυθμό εργασίας και που οι αλγόριθμοι παρακολουθούν τους εργαζόμενους. Πρόκειται για μια τοτεμική μάχη για τα κλονισμένα εργατικά συνδικάτα των ΗΠΑ, που θέλουν να δείξουν πως έχουν ρόλο στην οικονομία του 21ου αιώνα.
Η πολιτική έχει αλλάξει και σε ορισμένες χώρες. Ο πρόεδρος των ΗΠΑ Joe Biden, έχει προειδοποιήσει την Amazon να μην εκφοβίζει τους εργαζόμενους στην Αλαμπάμα και έχει ήδη ωθήσει θεσμούς όπως το National Labor Relations Board προς μια πιο φιλοσυνδικαλιστική κατεύθυνση. Η Νέα Ζηλανδία, που απορρύθμισε και από-συνδικάλισε την αγορά εργασίας της τη δεκαετία του 1990, σχεδιάζει τώρα ένα σύστημα όπου οι εργαζόμενοι και οι εργοδότες θα διαπραγματεύονται για να θέτουν κατώτατο όριο στους μισθούς και όρους σε ορισμένους κλάδους ή επαγγέλματα.
Αυτό αντανακλά μια σιωπηρή αλλαγή στην οικονομική ορθοδοξία. Όπως δηλώνει ο Alan Manning, καθηγητής οικονομικών του London School of Economics, «είναι απίστευτα δημοφιλές στους νέους οικονομολόγους τώρα να σκέφτονται πως η ισορροπία δυνάμεων μεταξύ της εργασίας και του κεφαλαίου έχει παρατραβηχτεί».
Ο ΟΟΣΑ, που μόνο σοσιαλιστικός δεν είναι, υποστηρίζει πως οι συλλογικές διαπραγματεύσεις «πρέπει να κινητοποιηθούν για να βοηθήσουν τους εργαζόμενους και τις εταιρείες να αντιμετωπίσουν τη μετάβαση και να διασφαλίσουν ένα χωρίς αποκλεισμούς και ευδόκιμο εργασιακό μέλλον». Ο οργανισμός εξηγεί πως ενώ είναι σημαντικοί, οι νόμοι και οι κανονισμοί δεν ανταποκρίνονται τόσο καλά όσο οι κλαδικές σχέσεις, ιδιαίτερα σε ό,τι αφορά τη χρήση του αυτοματισμού ή της ηλεκτρονικής παρακολούθησης.
Το ερώτημα είναι αν οι ενώσεις οι ίδιες είναι κατάλληλες για το μέλλον. Ορισμένες έχουν προσαρμοστεί καλά στις μεταβαλλόμενες ανάγκες των εργαζομένων. Η IG Metall της Γερμανίας, για παράδειγμα, έχει ανοίξει για αυτοαπασχολούμενα μέλη και έχει συνεργαστεί με το σουηδικό συνδικάτο υπαλλήλων γραφείου Unionmen για να βοηθήσει τους εργαζόμενους μέσω πλατφορμών «crowd labour». Αλλά άλλες ενώσεις είναι προσκολλημένες στο παρελθόν, και κυριαρχούνται από δομές και εργασιακές κουλτούρες της δεκαετίας του 1970 που τις αφήνουν χωρίς πλεονέκτημα για να επικρίνουν τους εργοδότες του ιδιωτικού τομέα.
Η GMB, μια από τις μεγάλες ενώσεις του Ηνωμένου Βασιλείου, παρήγγειλε πέρυσι σε νομικό να ερευνήσει υπόθεση σεξουαλικής παρενόχλησης. Η αναφορά έγραφε πως «το bullying, ο μισογυνισμός, η ευνοιοκρατία και η σεξουαλική παρενόχληση είναι ενδημικά» στην ένωση, η οποία διοικείται σαν να πρόκειται για μια σειρά «φέουδων». Η GMB, που δημοσιοποίησε την πλήρη έρευνα, είπε πως θα «αντιμετωπίσει» τα προβλήματα.
Πλατφόρμες όπως η Organise και νέες start-up ενώσεις όπως η Independent Workers Union of Great Britain, ελεύθερες από τις παλαιές δομές, έχουν βρει τρόπους να φτάνουν σε ανθρώπους τους οποίους οι παραδοσιακές ενώσεις δυσκολεύονται να επιστρατεύσουν, όπως οι οδηγοί της Deliveroo και άλλοι εργαζόμενοι της οικονομίας gig. Η IWGB έχει κερδίσει μερικές μεγάλες νομικές μάχες, αλλά οι καθημερινές δραστηριότητες της αφορούν στο να βοηθά εργαζόμενους σε εφαρμογές με πρακτικά προβλήματα, όπως για παράδειγμα να «απενεργοποιούνται» χωρίς εξήγηση. Ενώ κάποια παραδοσιακά συνδικάτα έχουν επιδιώξει να συνεργαστούν και να μάθουν από αυτές τις νέες αφίξεις, άλλα τις αντιμετωπίζουν με καχυποψία ή άρνηση. «Απλώς θα μας φάνε όπως η Netflix έφαγε την Blockbuster αν δεν κουνηθούμε», ανέφερε ένας συνδικαλιστής.
Η πανδημία έχει ωθήσει εργαζόμενους όπως ο Alfie να υψώσουν τη φωνή τους αλλά και τις βλέψεις τους. Αυτό σημαίνει πως οι ενώσεις έχουν την καλύτερη ευκαιρία των τελευταίων δεκαετιών να ανανεωθούν και να ανανεώσουν τη θέση τους στην οικονομία.
Το αν αδράξουν αυτή την ευκαιρία, εξαρτάται από τις ίδιες.