Σε ένα μπαρ ξενοδοχείου στην Αντίς Αμπέμπα, ένα ζευγάρι από την Αιθιοπία παλεύει με το τηλεκοντρόλ, παίζοντας με τα κανάλια, από το CNN που δείχνει τα αποτελέσματα των αμερικανικών εκλογών, τις πολεμικές ανταποκρίσεις και τα τοπικά νέα, στην τουρκική σαπουνόπερα «Adi Mutluluk» («Λέγεται ευτυχία». Σ.τ.μ.: δεν έχει προβληθεί στην Ελλάδα).
Στο τέλος, επιλέγουν την τουρκική σαπουνόπερα, που είναι μεταγλωττισμένη στα αμαρικά (σ.τ.μ.: επίσημη γλώσσα της Αιθιοπίας). «Η αλήθεια είναι πως και στους δυο μας αρέσει αυτή η σειρά», λέει το ζευγάρι.
Η επιτυχία των τουρκικών τηλεοπτικών σειρών στην Αιθιοπία, την υπερδύναμη στο Κέρας της Αφρικής, αποτελεί μια μικρή αλλά ουσιαστική ένδειξη της αυξανόμενης επιρροής της Άγκυρας στην περιοχή που έχει γίνει μαγνήτης ξένων κεφαλαίων. Οι ενέργειες «ήπιας ισχύος», όπως λένε οι ειδήμονες, γίνονται ως αντίδραση στην αυξανόμενη επιρροή αντιπάλων της Τουρκίας από τον Κόλπο, όπως η Σαουδική Αραβία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, καθώς και οι ΗΠΑ, η Γαλλία, η Κίνα και η Ρωσία.
Το τουρκικό περιεχόμενο υπήρξε μια «συνεχής μεγάλη επιτυχία», σύμφωνα με τον Elias Schulze, συνιδρυτή με άλλους τρεις Αιθίοπες του ιδιωτικού δορυφορικού καναλιού Kana Television. Για την Άγκυρα, το εμπόριο, η αναπτυξιακή αρωγή και ακόμα και οι σαπουνόπερες παίζουν ουσιαστικό ρόλο στην εδραίωση της τουρκικής επιρροής στην αφρικανική ήπειρο. «Η Τουρκία έχει αυτά τα πλεονεκτήματα ήπιας δύναμης, τα οποία μπορεί να εκμεταλλευτεί», ανέφερε ο Michael Tanchum, ειδήμονας σε θέματα τουρκικής εξωτερικής πολιτικής στο ισπανικό Πανεπιστήμιο στη Ναβάρα.
Στροφή στην Αφρική
Τις δεκαετίες που επακολούθησαν της κατάρρευσης της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, η Τουρκία αγνόησε σε μεγάλο βαθμό την Αφρική, με τους ηγέτες της να επιλέγουν αντιθέτως να επικεντρωθούν στην Ευρώπη. Ωστόσο, τα τελευταία 15 χρόνια ο Τούρκος πρόεδρος Recep Tayyip Erdogan ηγήθηκε της αναβίωσης των δεσμών με την ήπειρο. Από το 2009, η Τουρκία έχει αυξήσει τον αριθμό των πρεσβειών της στην Αφρική από 12 σε 42 και ο κ. Erdogan υπήρξε συχνός επισκέπτης, έχοντας ταξιδέψει σε περισσότερες από 20 αφρικανικές πρωτεύουσες.
Οι Τούρκοι και οι Αφρικανοί «είναι γραφτό να είναι εταίροι», δήλωσε τον Οκτώβριο ο κ. Erdogan. Έθεσε στόχο για διπλασιασμό του όγκου εμπορίου της Τουρκίας με την Αφρική στα 50 δισ. δολάρια τα επόμενα χρόνια, περίπου δηλαδή όσο το ένα τρίτο του τρέχοντος εμπορίου με την ΕΕ.
Η προσοχή της Άγκυρας στις μεγάλες συμφωνίες κρατικών υποδομών και στις συμβάσεις σε όλη την Αφρική -από μια ολυμπιακή πισίνα στη Σενεγάλη μέχρι τη μεγαλύτερη στρατιωτική εγκατάστασή της στο εξωτερικό, στη Σομαλία, καθώς και το μεγάλο τζαμί στο Τζιμπουτί-, δείχνοντας την οικονομική και γεωπολιτική σημασία που δίνει στην ήπειρο.
Στη βόρεια Αφρική, η Τουρκία έχει εμπλακεί στρατιωτικά, παρέχοντας στήριξη στην αναγνωρισμένη από τον ΟΗΕ κυβέρνηση της Λιβύης. Πριν από ένα χρόνο, ο κ. Erdogan -που ονομάστηκε ως πρόσωπο της χρονιάς από σενεγαλέζικο μη κυβερνητικό φορέα που έχει επιρροή- επισκέφθηκε τη Σενεγάλη, εκνευρίζοντας τη Γαλλία, που ήταν πρώην αποικιακή δύναμη.
«Οι πρώην γαλλικές αποικίες της Αφρικής αναζητούν εναλλακτικές έναντι της Γαλλίας. Δεν θέλουν από γαλλική νεο-αποικία να γίνουν κινεζική νεο-αποικία. Η Τουρκία παρέχει έναν τρίτο δρόμο», είπε ο κ. Tanchum. Στο Κέρας της Αφρικής, η Τουρκία και η σύμμαχός του, το Κατάρ, βρίσκονται αντιμέτωπες με τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, τη Σαουδική Αραβία και την Αίγυπτο, στο πλαίσιο μιας περιφερειακής μάχης για την εξουσία που επικεντρώνεται στο εμπόριο και στην επιρροή.
«Ο Erdogan θεωρεί πως ήρθε η ώρα η Τουρκία να προβάλει την εξουσία της πέραν των συνόρων της -και δεν υπάρχει καλύτερο μέρος από το Κέρας, όπου όλοι διεκδικούν κομμάτι», ανέφερε ο Abdullahi Halakhe, ειδήμων σε θέματα του Κέρατος της Αφρικής. «Και τα πάνε πολύ καλύτερα από τους υπόλοιπους, όταν πρέπει να αποδείξουν και στην πράξη αυτά που λένε».
«Πόρτα στην ήπειρο»
Η αφρικανική πολιτική της Τουρκίας επικεντρώνεται στην ιδέα πως «δεν δόθηκε αρκετή προσοχή» στην ήπειρο, «πως υπάρχει τεράστια προοπτική εδώ για ανθρωπιστικές και αναπτυξιακές ενέργειες, πρώτ’ απ’ όλα, και μετά επίσης για οικονομικούς δεσμούς βεβαίως», δήλωσε η Yaprak Alp, πρέσβης της Τουρκίας στην Αιθιοπία.
Η Αιθιοπία είναι η δεύτερη πολυπληθέστερη χώρα της Αφρικής και το μεγάλο «έπαθλο» για τις δυνάμεις που τσακώνονται στο Κέρας της Αφρικής, μια περιοχή στην οποία οι Οθωμανοί έστελναν τακτικά ναυτικές αποστολές κατά τον 16ο αιώνα. Είναι η «πόρτα στην ήπειρο», σύμφωνα με την κα Alp. Τις τελευταίες δυο δεκαετίες, η Τουρκία υπήρξε σημαντικός εταίρος της Αιθιοπίας, καθώς είναι ο τρίτος μεγαλύτερος επενδυτής λειτουργικού κεφαλαίου στην αφρικανική χώρα μετά την Κίνα και τη Σαουδική Αραβία, σύμφωνα με την Επενδυτική Επιτροπή της Αιθιοπίας.
Τούρκοι επενδυτές, δραπετεύοντας από τα οικονομικά προβλήματα στην Τουρκία, έχουν δελεαστεί από την οικονομική άνθιση της Αιθιοπίας, όπου ο ρυθμός ανάπτυξης ανερχόταν κατά μέσο όρο στο 10% από το 2005 μέχρι την πρόσφατη εμφάνιση των οικονομικών και πολιτικών προβλημάτων. Από τότε που ήρθε στην εξουσία το 2018 ο πρωθυπουργός της Αιθιοπίας Abiy Ahmed έχει επιδιώξει να προωθήσει φιλελεύθερες οικονομικές μεταρρυθμίσεις, περιλαμβανομένων των ιδιωτικοποιήσεων.
Από το σύνολο των 6 δισ. δολαρίων που έχουν ήδη επενδύσει τουρκικές εταιρείες στην Υυποσαχάρια Αφρική, τα 2,5 δισ. δολάρια έχουν πάει στην Αιθιοπία, σύμφωνα με Τούρκους αξιωματούχους. Το 2005, υπήρχαν μόλις τρεις τουρκικές εταιρείες στην Αιθιοπία. Σήμερα υπάρχουν 200 από διάφορους κλάδους, από σύρματα και υφάσματα μέχρι ποτά. Ούτε και το ξέσπασμα των συγκρούσεων στην περιοχή Τιγκράι δεν στάθηκε ικανό να αποτρέψει τους Τούρκους επενδυτές.
Ο Simge Yuksel Ozyigit, αντιπρόεδρος της εταιρείας κατασκευής καλωδίων από χάλυβα Demes Cable, που δημιούργησε νέο εργοστάσιο ύψους 45 εκατ. δολαρίων κοντά στην Αντίς Αμπέμπα πέρυσι, δήλωσε πως η παραγωγή ήταν «φυσιολογική» και δεν έχει επηρεαστεί από τις συγκρούσεις. Ο Cuneyt Coke, πρόεδρος του τουρκο-αιθιοπικού επιχειρηματικού συμβουλίου του τουρκικού εμπορικού οργανισμού DEIK, δήλωσε πως οι τουρκικές επιχειρήσεις παραμένουν έτοιμες να επενδύσουν στη γεωργία, την υγεία και την ενέργεια.
«Οποιος είναι καλά προετοιμασμένος θα ωφεληθεί», πρόσθεσε.
Εντάσεις
Για την Άγκυρα, το γεγονός πως η Αντίς Αμπέμπα είναι η έδρα της Αφρικανικής Ένωσης έχει σημασία. «Έχει συμβολική αξία», ανέφερε ο κ. Halakhe. Επιπλέον, η Τουρκία είναι απρόθυμη να χάσει έναν ακόμα περιφερειακό εταίρο μετά την αποπομπή του Σουδανού ηγέτη Omar al-Bashir το 2019, ο οποίος βρισκόταν κοντά στην Άγκυρα.
Αλλά ο κ. Abiy απολαμβάνει τη στήριξη των αντιπάλων της Τουρκίας, των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων και της Σαουδικής Αραβίας και τη βοήθησαν να διαπραγματευτεί την ειρήνη με την Ερυθραία. Και υπάρχουν εντάσεις μεταξύ του κ. Abiy και του κ. Erdogan, δυο ισχυρογνώμονες ηγέτες με ξεκάθαρα οράματα, σύμφωνα με πρώην διπλωμάτη.
Ωστόσο, η στήριξη που παρείχε η Τουρκία στην Αιθιοπία, στη διαμάχη της με την Αίγυπτο αναφορικά με το «Μεγάλο Φράγμα για την Αναγέννηση της Αιθιοπίας», έδωσε ώθηση στη φιλία των δύο χωρών. Τον περασμένο Οκτώβριο, η Αντίς Αμπέμπα κατηγόρησε τον Donald Trump για «υποκίνηση πολέμου» μεταξύ της Αιθιοπίας και της Αιγύπτου, όταν ο πρόεδρος των ΗΠΑ δήλωσε πως η Αίγυπτος θα «ανατινάξει» το φράγμα.
«Θέλουμε αφρικανικές λύσεις για αφρικανικά προβλήματα», δήλωσε Αιθίοπας αξιωματούχος, προσθέτοντας πως η Τουρκία, σε αντίθεση με άλλες δυνάμεις, «το κατανοεί» αυτό.
Η Τουρκία διατηρεί επίσης παρουσία στη Σομαλία, όπου έχει χτίσει δρόμους και έχει δημιουργήσει ένα μεγάλο στρατόπεδο εκπαίδευσης. Το περασμένο έτος, τουρκική εταιρεία υπέγραψε 14ετές συμβόλαιο για ανακαίνιση και λειτουργία λιμανιού στο Μογκαντίσου.
Η Άγκυρα υπήρξε σημαντική πηγή αρωγής προς τη χώρα, προσφέροντας περισσότερα από 1 δισ. δολάρια από το 2011 και, στις αρχές Νοεμβρίου, αποπλήρωσε χρέος ύψους 2,4 εκατ. δολαρίων της Σομαλίας προς το ΔΝΤ. Έχει χτίσει νοσοκομεία, σχολεία και έχει δώσει υποτροφίες. Τέτοια ήταν η γαλαντομία, που ορισμένοι γονείς ονόμασαν τα αγόρια τους Erdogan. Ο υπουργός Δικαιοσύνης της Σομαλίας Abdulkadir Mohamed Nur πρόσφερε την «εγκάρδια ευγνωμοσύνη» του στον κ. Erdogan «για τη συνεχιζόμενη στήριξή του προς τη Σομαλία».
«Η Τουρκία είναι ξεκάθαρα ένας μεγάλος παίκτης στη Σομαλία, αλλά κυρίως είναι ένας πολύ σημαντικός εμπορικός παίκτης στην Αιθιοπία», σύμφωνα με τον Rashid Abdi, ανεξάρτητο ειδικό σε θέματα του Κέρατος της Αφρικής. «Η Αιθιοπία είναι μια τεράστια, τεράστια, ευκαιρία για την Τουρκία, διότι είναι μια μεγάλη αγορά, μια ζωντανή οικονομία. Άρα, αυτή είναι η σωστή περιοχή για τον Ερντογάν. Είναι ξεκάθαρα στόχος των Τούρκων να κερδίσουν την Αιθιοπία».
Οι ηθοποιοί του Adi Mutluluk που προβάλλουν από τις οθόνες συνεχίζουν να κερδίζουν τις καρδιές των Αιθιόπων στο μπαρ του ξενοδοχείου της Αντίς Αμπέμπα -με τις καμαριέρες να έρχονται τώρα και αυτές να παρακολουθήσουν τη σειρά. «Είναι εθιστικές. Νομίζω πως έχουμε μάθει πώς να τις κάνουμε εθιστικές», είπε η κα Alp, η πρέσβειρα της Τουρκίας στην Αντίς Αμπέμπα, αναφερόμενη στις τουρκικές δραματικές σειρές.
«Αυτό ισχύει και για τους Αιθίοπες, που μου λένε πως μοιάζουμε τόσο πολύ, που βλέπουν τον εαυτό τους στους ηθοποιούς πολιτισμικά».
Το άρθρο αυτό είναι το τέταρτο και τελευταίο του αφιερώματος των Financial Times για τις γεωπολιτικές φιλοδοξίες της Τουρκίας. Διαβάστε τα τρία προηγούμενα εδώ, εδώ και εδώ.