Η εκλογή του Joe Biden ως προέδρου των ΗΠΑ είναι η πρώτη καλή είδηση για τους πολιορκημένους πιστούς της φιλελεύθερης δημοκρατίας και της μεταπολεμικής πολυμερούς τάξης από το 2016. Είναι ένας αξιοπρεπής άνθρωπος, με μια ενστικτώδη αντίληψη των αξιών τις οποίες εκπροσώπησε η Αμερική στα καλύτερά της.
Υποθέτοντας πως η επίθεση του Donald Trump στην εκλογική διαδικασία θα αποτύχει, ο κ. Biden θα είναι πρόεδρος. Αυτό θα είναι μια τεράστια ανακούφιση. Αλλά είναι ανοησία να φαντάζεται κανείς πως ηττήθηκε ο τραμπιστικός διχασμός.
Ευρύτερα, η φιλελεύθερη δημοκρατία θα συνεχίσει να πολιορκείται, στις ΗΠΑ και αλλού. Δυστυχώς, οι αποδείξεις αυτής της πραγματικότητας είναι ξεκάθαρες. Μελέτη του Centre for the Future of Democracy στο Πανεπιστήμιο Cambridge δείχνει μια αύξηση της παγκόσμιας δυσαρέσκειας με τη δημοκρατία από λίγο πριν τη χρηματοπιστωτική κρίση του 2008. Η άνοδος της δυσαρέσκειας στις αγγλόφωνες δημοκρατίες, με «επικεφαλής» τις ΗΠΑ, είναι εντυπωσιακή. Το τρομακτικό είναι πως το 2020, το αξιοσέβαστο αμερικανικό think tank Freedom House κατέτασσε την ποιότητα της δημοκρατίας των ΗΠΑ στην 33η θέση παγκοσμίως στις χώρες με πληθυσμό άνω του 1 εκατ. κατοίκων, ανάμεσα στη Σλοβακία και την Αργεντινή. Δεδομένου του ιστορικού του κ. Trump, αυτό δεν αποτελεί έκπληξη. Επιπλέον, αυτό ήταν πριν αποπειραθεί να θέσει υπό αμφισβήτηση το εκλογικό σύστημα, τον πυρήνα της δημοκρατίας, με αστήρικτους ισχυρισμούς περί απάτης.
Η ικανότητα του κ. Biden να τα αντιστρέψει όλα αυτά πιθανότατα θα είναι περιορισμένη, αν και οπωσδήποτε θα ευχηθεί να το κάνει. Οπωσδήποτε θα αντιμετωπίσει ανυποχώρητη αντίσταση από τους Ρεπουμπλικάνους στο Κογκρέσο, που θα προσπαθήσουν να διασφαλίσουν πως ο ίδιος και η ομοσπονδιακή κυβέρνηση θα θεωρηθεί ότι αποτυγχάνουν, όπως ήταν και ο στόχος τους κατά την προεδρία του Barack Obama.
Επιπλέον, ο κ. Trump μπορεί να φεύγει (ή μπορεί και όχι), αλλά το «πάντρεμα» που έκανε μεταξύ των πλουτοκρατικών στόχων και του τοπικιστικού λαϊκισμού και η κοινωνική αντίδραση διασφαλίζουν πως κάποια μορφή τραμπισμού θα παραμείνει ως ιδεολογία του Ρεπουμπλικανικού κόμματος. Αυτή είναι η μόνη βιώσιμη στρατηγική για ένα κόμμα που είναι αφοσιωμένο στους χαμηλούς φόρους και τη λογική laissez faire μέσα σε μια ποικιλόμορφη δημοκρατία με υψηλή ανισότητα.
Κρίσιμης σημασίας για την επιτυχία του κόμματος αυτού είναι ένα Ανώτατο Δικαστήριο που θα είναι αφιερωμένο σε τέτοιους στόχους, υπό την παραπλανητική «σημαία» του «οριτζιναλισμού» (σ.τ.μ: πρόκειται για μια μορφή ερμηνείας ενός συντάγματος, ιδιαίτερα αυτού των ΗΠΑ, η οποία ανατρέχει στις προπαρασκευαστικές εργασίες για να εξακριβωθεί η αρχική βούληση του νομοθέτη).
Είναι άρα πιθανό πως τίποτα θεμελιώδες δεν θα αλλάξει στην αμερικανική πολιτική κατά τη διάρκεια μιας προεδρίας Biden. Επιπλέον, οι ισχυρισμοί περί κλεμμένων εκλογών θα έχουν απήχηση στη βάση του κ. Trump. Ιδιαίτερα αν η ηγεσία των Ρεπουμπλικάνων σταματήσει τον κ. Biden από το να πετύχει στην οικονομία, τότε οι πιθανότητες για επαναφορά του τραμπισμού, ακόμα και του ίδιου του κ. Trump, είναι καλές.
Αυτό δεν σημαίνει πως ο κ. Biden δεν θα μπορέσει να κάνει τίποτα. Αντιθέτως, οι εξουσίες της προεδρίας είναι τεράστιες, στο εξωτερικό και το εσωτερικό (μικρότερες εκεί), αν και το Ανώτατο Δικαστήριο μπορεί να αφαιρέσει ορισμένες από τις ρυθμιστικές εξουσίες που θεωρείται πως έχει ο πρόεδρος. Μια άμεση πρόκληση θα είναι η Covid-19. Εδώ ο κ. Biden μπορεί να σταθεί τυχερός. Αν υλοποιηθεί η υπόσχεση για ένα εμβόλιο, τότε μπορεί να χαρεί μια πρώιμη νίκη.
Εντούτοις, οι Δημοκρατικοί φαίνεται απίθανο να μπορέσουν να «σπάσουν» την επιτυχία της πλουτο-λαϊκιστικής στρατηγικής, εν μέρει επειδή και οι ίδιοι βρίσκονται σε μια κατάσταση που δεν διαφέρει και τόσο πολύ. Και αυτοί εξαρτώνται από δωρεές από τους πλούσιους, που γενικά δεν ενθουσιάζονται με τους υψηλότερους φόρους ή τις επιθετικές ρυθμίσεις. Το υπόλοιπο ενεργό εκλογικό σώμα των Δημοκρατικών -οι επικριτικοί «αφυπνισμένοι» και οι εθνικές μειονότητες- είναι πιθανό να κρατήσουν ενωμένο μέσα στην οργή του το μεγαλύτερο μέρος του συνασπισμού των ευαγγελιστών και χωρίς ανώτερη εκπαίδευση λευκών.
Ο ρόλος του χρήματος στην αμερικανική πολιτική είναι θεμελιώδης. Μια πρόσφατη επικαιροποίηση παλαιότερης έρευνας, που δημοσιοποίησε το Institute for New Economic Thinking, επιβεβαιώνει πως οι απόψεις του ανώτατου δεκατημόριου του πληθυσμού είναι αυτό που σε μεγάλο βαθμό καθορίζει την πολιτική. Οι αναπόφευκτες απογοητεύσεις των υπολοίπων δίνουν στα κόμματα τα ένθερμα εκλογικά τους μπλοκ.
Μια επιτυχημένη δημοκρατία είναι πολλά περισσότερα από μια σειρά θεσμών. Το κράτος πρέπει να θεωρηθεί πως εξυπηρετεί τα συμφέροντα των περισσότερων πολιτών. Αυτοί θα πρέπει επίσης να μοιράζονται το αίσθημα πατριωτισμού -μια αγάπη για τη χώρα που ξεπερνά τις διαφορές της κοινωνικής θέσης, των πολιτικών πεποιθήσεων και των οικονομικών συμφερόντων. Ο κ. Biden τάσσεται υπέρ αυτού. Μπορούν τα άκρα να νιώσουν το ίδιο για τους αντιπάλους τους;
Αν είναι παράλογο να περιμένουμε οποιαδήποτε μεταμόρφωση του μοτίβου της εσωτερικής πολιτικής, τότε τι γίνεται με τον ρόλο των ΗΠΑ στον κόσμο; Εδώ οι πιθανότητες μπορεί να είναι καλύτερες. Περιμένω μια προεδρία Biden να προσπαθήσει να αναβιώσει μια συμμαχία συμφερόντων και αξιών με τις άλλες προηγμένες δημοκρατίες υψηλού εισοδήματος, ιδιαίτερα την Ευρώπη. Περιμένω πως θα ξεκαθαρίσει ορθά-κοφτά στον Βρετανό πρωθυπουργό το πόσο σοφό είναι να υπάρχουν φιλικές σχέσεις με την ΕΕ. Περιμένω πως θα ξαναβάλει τον Ρώσο πρόεδρο και τους ιδεολογικούς του ακόλουθους στην κεντρική και ανατολική Ευρώπη πίσω στο «κουτί» που φέρει τη σήμανση «εχθρικό».
Περιμένω, επίσης, πως ο κ. Biden θα κάνει μια προσπάθεια να δημιουργήσει μια συμμετοχική αλλά απαιτητική σχέση με την Κίνα, στο πλαίσιο της ρεαλιστικής πολυμέρειας. Δεν είμαι τόσο σίγουρος πως θα μπορέσει να διαχειριστεί τις κρίσιμες σχέσεις των υπερδυνάμεων χωρίς σοβαρό κίνδυνο σύγκρουσης, κατά κάποιον τρόπο, οι ΗΠΑ και η Κίνα πρέπει να μάθουν πώς να αντιμετωπίζουν η μία την άλλη, πώς να ανταγωνίζονται και πώς να συνεργάζονται ταυτόχρονα.
Ιδιαίτερα σημαντική θα είναι μια συμφωνία για το κλίμα. Υπό τον κ. Trump, άλλες χώρες, ιδιαίτερα η Κίνα, τη «σκαπουλάρισαν», καθώς υποσχέθηκαν καθαρότητα από τον άνθρακα μετά από πολλές δεκαετίες, ενώ σήμερα κατασκευάζουν με φρενήρεις ρυθμούς μονάδες με καύσιμο τον άνθρακα. Αλλά αυτό θα απαιτήσει από τις ΗΠΑ να επιταχύνουν τη δική τους «πράσινη» μεταμόρφωση. Η ευκαιρία υπάρχει. Αλλά αυτό είναι επίσης πιθανό να απαιτήσει κάποια συνεργασία από το Κογκρέσο. Όπως έχουν σήμερα τα πράγματα, αυτό φαίνεται πολύ απίθανο.
Η σωστή αντίδραση στην εκλογή του κ. Biden είναι να υπάρχει ελπίδα χωρίς αφέλεια. Ο κ. Trump έχει δοκιμάσει μέχρι καταστροφής την ιδέα πως μια «σολιψιστική» υπερδύναμη, αποφασισμένη να διαταράξει την παγκόσμια τάξη, θα κάνει πολλά περισσότερα από το να καταστρέψει τη φήμη της μόνο. Ο κ. Biden μπορεί να τα πάει καλύτερα, αλλά οι βαθιές συγκρούσεις θα συνεχιστούν, στο εσωτερικό και το εξωτερικό.
Η προεδρία του μπορεί να καταλήξει ένα απογοητευτικό «διάλειμμα». Ελπίζω πραγματικά να μη συμβεί αυτό. Αλλά η χώρα του είναι βαθύτατα διχασμένη και οι προκλήσεις είναι τεράστιες.