Παρά την μεγαλύτερη οικονομική κάμψη από την εποχή της Μεγάλης Ύφεσης, ο δείκτης S&P 500 καταγράφει από την αρχή του έτους άνοδο 6,5%. H Apple έχει κεφαλαιοποίηση 2 τρισ. δολαρίων, η Facebook αξίζει 762 δισ. δολάρια και η Tesla αποτιμάται στα 394 δισ. δολάρια. Ακόμα και η Nikola, εταιρεία κατασκευής μπαταριών και φορτηγών υδρογόνου που ακόμα δεν έχει πουλήσει ούτε ένα όχημα, αποτιμήθηκε για ένα μικρό χρονικό διάστημα στα 34 δισ. δολάρια. Γνωρίζοντας την επερχόμενη καταστροφή που θα έπληττε την οικονομία, ελάχιστοι αναλυτές θα προέβλεπαν ένα τόσο εντυπωσιακό ράλι του αμερικανικού χρηματιστηρίου.
Υπάρχουν δυο τρόποι για να δει κανείς την άνοδο της αγοράς. Είναι κερδοσκοπική, παράλογη, μη βιώσιμη ή ψεύτικη κατά κάποιο τρόπο –και τροφοδοτήθηκε από μια μανία για τεχνολογικές μετοχές, από ένα κύμα νεαρών επενδυτών που διαπραγματεύονται μέσω των κινητών τους τηλεφώνων και από την παροχή ρευστότητας από τις κεντρικές τράπεζες ως αντίδραση στην Covid-19; Ή είναι μια ορθολογική, λογική αντίδραση σε ένα σοβαρό οικονομικό σοκ και την πιθανότητα διατήρησης των επιτοκίων σε χαμηλά επίπεδα για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα;
Αν και οι επενδυτές πάντα φοβούνται τις «φούσκες», ωστόσο η λογική εξήγηση είναι ακόμα πιο ανησυχητική. Τα χαμηλά επιτόκια μπορεί προσωρινά να δικαιολογήσουν τις υψηλότερες τιμές των μετοχών, διότι καθιστούν τα υφιστάμενα και τα μελλοντικά κέρδη των εταιρειών πιο πολύτιμα. Με επιτόκιο 5%, θέλεις 20 εκατ. δολάρια για να κερδίσεις 1 εκατ. δολάρια τον χρόνο, ενώ με επιτόκιο 1% θέλεις 100 εκατ. δολάρια. Ένα εκατομμύριο δολάρια τον χρόνο σε εταιρικά κέρδη είναι αντίστοιχα πιο πολύτιμα όταν τα επιτόκια πέφτουν. Ως εκ τούτου, ένα ανησυχητικό μήνυμα των υψηλών τιμών μετοχών, είναι πως οι αγορές περιμένουν χαμηλή ανάπτυξη και χαμηλά επιτόκια για το προβλέψιμο μέλλον.
Αλλά δεν τελειώνει εκεί το πράγμα. Τα πτωτικά επιτόκια μπορεί να οδηγήσουν σε μια προσωρινή αύξηση στις τιμές των μετοχών, αλλά θεωρητικά τουλάχιστον θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε περισσότερες επενδύσεις. Για παράδειγμα, αν μια εταιρεία έχτισε ένα εργοστάσιο με 20 εκατ. δολάρια, αλλά το χρηματιστήριο αποτιμά τώρα τα κέρδη της στα 100 εκατ. δολάρια, τότε θα έχει λογική είτε η εταιρεία ή οι ανταγωνιστές της να συγκεντρώσουν κεφάλαια και να χτίσουν περισσότερα εργοστάσια. Οι επενδύσεις θα πρέπει να συνεχίζονται μέχρι να μειωθεί η υπερβάλλουσα απόδοση των εταιρικών κεφαλαίων.
Αν οι επενδυτές, όμως, δώσουν υψηλότερη αξία στα κέρδη των εταιρειών αυτών, αυτό υποδηλώνει πως δεν περιμένουν πως θα τα διαβρώσουν οι αυξημένες επενδύσεις και ο ανταγωνισμός. Με άλλα λόγια, βλέπουν μια εταιρεία να απολαμβάνει κέρδη μονοπωλίου και περιμένουν πως αυτό θα συνεχιστεί.
Αυτή η πιθανότητα συνδέεται με μια σειρά προ-Covid ερευνών από οικονομολόγους όπως οι Germán Gutiérrez και Thomas Philippon, που υποστηρίζουν πως η αυξημένη συγκέντρωση και ο μειωμένος ανταγωνισμός έχουν οδηγήσει σε υψηλότερα εταιρικά κέρδη, αλλά χαμηλότερες επενδύσεις στις ΗΠΑ, ή ο David Autor και οι συν-συγγραφείς του, που μελετούν το πώς οι λεγόμενες εταιρείες superstar κυριαρχούν τώρα στις αγορές τους.
Σκεφτείτε για παράδειγμα την Facebook. Αν αφαιρέσουμε το μετρητό, τους εμπορεύσιμους τίτλους και το goodwill, αλλά κεφαλαιοποιήσουμε τις δαπάνες της σε έρευνα και ανάπτυξη, το χρηματιστήριο την αποτιμά περίπου 10 φορές την επένδυση που χρειάζεται για να αναπαράγει τα assets της.
Κανένας δεν περιμένει να υπάρξουν νεοεισερχόμενοι που θα προκαλέσουν την Facebook. Ούτε θα αντλήσει η εταιρεία φρέσκα κεφάλαια για να τα επενδύσει –το κόστος προσθήκης επιπλέον χρηστών του Facebook είναι αμελητέο και η εταιρεία δυσκολεύεται να χρησιμοποιήσει τον πακτωλό του ρευστού που ήδη δημιουργεί. Οι χρήστες της θέλουν να βρίσκονται στον ίδιο εικονικό χώρο με τους φίλους τους, έτσι, ως το κυρίαρχο μέσο κοινωνικής δικτύωσης, η Facebook βγάζει ουσιαστικά μονοπωλιακά κέρδη.
Η αυξημένη αξία των κερδών εκείνων μέσα σε έναν κόσμο χαμηλών επιτοκίων, έχει δημιουργήσει μια ευχάριστη αύξηση στις τιμές των μετοχών για τους υπάρχοντες επενδυτές της Facebook και άλλων τεχνολογικών εταιρειών. Αλλά δημιουργεί ζοφερές προοπτικές για το μέλλον.
Η προσαρμογή της αγοράς στα χαμηλότερα επιτόκια θα πρέπει να είναι άπαξ, δεν σημαίνει πως οι τιμές των μετοχών θα συνεχίσουν να αυξάνονται. Επιπλέον, χάρη στη μονοπωλιακή τους θέση, αυτές οι κυρίαρχες εταιρείες θα συγκρατήσουν γενικότερα τις επενδύσεις. Είναι δύσκολο να βρεθούν κατάλληλες λύσεις, όμως η υπόθεση ανταγωνισμού, για παράδειγμα, που έφερε το υπουργείο Δικαιοσύνης των ΗΠΑ κατά της Google αυτήν την εβδομάδα, υποστηρίζοντας πως καταπνίγει τον ανταγωνισμό, έχουν λογική.
Υπάρχουν ενδείξεις μανίας, αλλά και ενδείξεις λογικής, στο αμερικανικό χρηματιστήριο. Η περίεργη συμπεριφορά των μετοχών εταιρειών όπως η Hertz φέτος –που προσπάθησε να πουλήσει νέες μετοχές ύψους 1 δισ. δολαρίων παρά το ο,τι είχε κηρύξει πτώχευση- επιβεβαιώνει τον ενθουσιασμό των μικροεπενδυτών. Η υψηλή αξία που δόθηκε στη Nikola, προτού ένας short-seller ισχυριστεί πως η τεχνολογία της δεν είναι αυτή που διατείνεται η εταιρεία πως είναι, ήταν τόσο εκθαμβωτική όσο και αυτές που σημειώνονταν την εποχή του dotcom.
Αλλά όσο το κερδοσκοπικό boom αφορά σε μετοχές και όχι ομόλογα, μπορεί να έχει θετικές επιπτώσεις στην κοινωνία. Σκεφτείτε την Tesla, η οποία αποτιμάται τώρα πιο πλούσια απ’ ότι η Facebook. Σε αντίθεση με την Facebook, όμως, η Tesla ανταγωνίζεται σε μια εξαιρετικά ανταγωνιστική αγορά εταιρείες όπως οι BMW, Mercedes και Toyota. Σε αντίθεση με την Facebook, δεν βγάζει πολλά λεφτά αυτή τη στιγμή. Επίσης σε αντίθεση με τη Facebook, θα χρειαστεί πολλά κεφάλαια για να χτίσει νέα εργοστάσια και να χρηματοδοτήσει αποθέματα αυτοκινήτων, αντλώντας τον Σεπτέμβριο 5 δισ. δολάρια από το χρηματιστήριο.
Αναμφίβολα, πολλοί επενδυτές της Tesla πιστεύουν πως η μπαταρία ή οι τεχνολογίες αυτόνομης οδήγησης της εταιρείας θα τους επιτρέψουν να βγάλουν μελλοντικά μονοπωλιακά κέρδη. Μπορεί να κάνουν λάθος, μπορεί και όχι. Αλλά οι αρχές ανταγωνισμού μπορούν να ανησυχήσουν για αυτό όταν συμβεί.
Στο μεταξύ, οι επενδυτές κατευθύνουν δισεκατομμύρια δολάρια προς την προσπάθεια του διευθύνοντος συμβούλου Elon Musk να αντιμετωπίσει τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου με τα ηλεκτρικά του αυτοκίνητα. Είτε η Tesla αποτελεί επενδυτικό θρίαμβο, είτε καταστροφή, όλοι οι υπόλοιποι θα βγουν κερδισμένοι από την προσπάθειά του.
Κάποιες φορές είναι η ημι-λογική πληθωρικότητα και όχι ο ψυχρός υπολογισμός που βοηθά τον κόσμο να προχωρήσει μπροστά.