Πρέπει να αφήσουμε το παρελθόν στην ησυχία του στην όλη συζήτηση για τη διακυβέρνηση της ευρωζώνης; Έχει σημασία που η Άγκελα Μέρκελ υιοθετεί σήμερα διαφορετική στάση στα ζητήματα που αφορούν την ευρωζώνη από ό,τι έκανε κατά τη διάρκεια της κρίσης κρατικού χρέους;
Η απάντησή μου στα δύο αυτά ερωτήματα είναι όχι και ναι, αντίστοιχα. Όχι, δεν θα έπρεπε επ’ ουδενί να ξεχάσουμε τον ρόλο της στην τελευταία κρίση. Και ναι, η στροφή έχει σημασία.
Η κα Μέρκελ έχει το δικό της μερίδιο ευθύνης για μια κατάσταση που άφησε την ευρωζώνη στο χείλος του γκρεμού. Ήταν η κυβέρνηση της αυτή που αποφάσισε το 2008, αμέσως μετά την κατάρρευση της Lehman Brothers, να αρνηθεί κοινές ευρωπαϊκές διασώσεις τραπεζών. Την επόμενη χρονιά πέρασε συνταγματική τροπολογία για ισοσκελισμένους προϋπολογισμούς, γνωστή και ως «φρένο χρέους». Αυτή η μονομερής ενέργεια δημοσιονομικής περιστολής ακολουθήθηκε από χρόνια λιτότητας στη Γερμανία και στην ευρωζώνη.
Κατά τη διάρκεια της περιόδου αυτής, η ευρωζώνη παρήγαγε μη βιώσιμες ανισορροπίες -τόσο εσωτερικά όσο και προς τον υπόλοιπο κόσμο.
Στην ιστορική συνάντηση των ηγετών της Ε.Ε. τον Ιούνιο του 2012, η κα Μέρκελ απέρριψε τις προτάσεις για βαθύτερη πολιτική και οικονομική ενοποίηση. Η αποτυχία αυτή οδήγησε αργότερα τον Μάριο Ντράγκι, τον πρώην πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, να αναλάβει προσωπικά τη σωτηρία του ευρώ -μία αναγκαία απόφαση, αλλά και μία απόφαση η οποία προκάλεσε τα δικά της προβλήματα, μεταξύ των οποίων και διαδοχικές νομικές προκλήσεις από τη Γερμανία.
Ο Τζορτζ Σόρος είχε επισημάνει κάποτε ότι η κα Μέρκελ κάνει για την ευρωζώνη μόνο όσα είναι αναγκαία για την επιβίωσή της. Πιστεύω ότι είμαστε ακόμα σε αυτή την κατάσταση. Το γαλλο-γερμανικό σχέδιο ανάκαμψης από τον κορωνοϊό συγκροτήθηκε με αυτόν τον στόχο. Νομικά, βασίζεται στις ρήτρες έκτακτης ανάγκης που περιλαμβάνονται στις ευρωπαϊκές συνθήκες. Οπότε μη βιαστείτε να κρίνετε ότι δημιουργείται κάποιο προηγούμενο: το σχέδιο ανάκαμψης είναι εφικτό μόνο επειδή έχει έκτακτο χαρακτήρα.
Η γαλλο-γερμανική πρόταση και η κάπως πιο γενναιόδωρη εκδοχή από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή είναι σημαντικές από την άποψη ότι αποβλέπουν στην αποτροπή μιας καταστροφικής οικονομικής κατάρρευσης. Αλλά το κίνητρο πίσω από τη δημιουργία του Ταμείου είναι το ίδιο με το κίνητρο πίσω από τη δημιουργία του ESM, του μηχανισμού διάσωσης που δημιουργήθηκε το 2012. Πηγαίνουμε ακόμα από τη μία κρίση στην άλλη, απλώς παίρνουμε όλο και περισσότερα φάρμακα.
Το Ταμείο Ανάκαμψης είναι σίγουρα καλό φάρμακο για την αντιμετώπιση των επιπτώσεων της πανδημίας. Και η Ε.Ε. θα επιδείκνυε ασυνέπεια, αν μείωνε τη δόση του. Αλλά θα ήταν ιστορικό λάθος να υπερεκτιμήσει κανείς τη σημασία του.
Ο βασικός στόχος της γερμανικής προεδρίας θα είναι να υπάρξει συμφωνία στο Ταμείο Ανάκαμψης -μαζί με τον προϋπολογισμό της Ε.Ε. για την περίοδο 2021-27, του οποίου είναι κομμάτι. Αυτό μπορεί να συμβεί κατά τη διάρκεια της επόμενης Συνόδου της Ε.Ε., στις 17 Ιουλίου. Η συμφωνία θα περιλαμβάνει κάποιους πολύπλοκους συμβιβασμούς. Η Ολλανδία, η Δανία, η Σουηδία και η Αυστρία συνεχίζουν να αντιτίθενται στη χρηματοδότηση με τη μορφή επιδοτήσεων. Η παρασκηνιακή διπλωματία της κας Μέρκελ είναι αποτελεσματική και είμαι συγκρατημένα αισιόδοξος ότι μπορεί να υπάρξει συμφωνία, είτε αυτόν τον μήνα είτε μετά τις καλοκαιρινές διακοπές. Εφόσον υπάρξει συμφωνία, θα είναι άξια επαίνου.
Αλλά θα ήταν επιπόλαιο και βολικό να χαλαρώσει την κριτική του διάθεση απέναντι στην κα Μέρκελ και τη γερμανική προεδρία για την έγκριση του σχεδίου ανάκαμψης, το οποίο θα πρέπει να ακολουθηθεί από μια στρατηγική διαδικασία για τη μεταρρύθμιση της διακυβέρνησης της ευρωζώνης.
Πράγματι, χωρίς το lockdown η Ε.Ε. θα είχε ήδη ξεκινήσει μια σύσκεψη για το μέλλον της Ευρώπης, ένα πρώτο βήμα προς την αλλαγή των ευρωπαϊκών συνθηκών, για να διασφαλιστεί ότι η ευρωζώνη έχει τα εργαλεία που χρειάζεται να κυβερνηθεί αποτελεσματικά. Αν η Γαλλία και η Γερμανία συμφωνούσαν σε μια κοινή θέση για το μέλλον της ευρωζώνης, αυτό θα ήταν πράγματι κάτι σπουδαίο.
H αίσθησή μου από τη συζήτηση στην Ολλανδία είναι πως δεν υπάρχει πλειοψηφία στον ορίζοντα για μια τέτοια αλλαγή. Ούτε και ο Μαρκ Ρούτε, ο Ολλανδός πρωθυπουργός, δείχνει ότι επενδύει το αναγκαίο πολιτικό κεφάλαιο για να αλλάξει κάτι.
Η κατάσταση στη Γερμανία είναι πιο περίπλοκη, αλλά εντέλει όχι και τόσο διαφορετική. Οι Γερμανοί τάσσονται υπέρ μιας έκτακτης πράξης αλληλεγγύης, απέναντι στην Ιταλία συγκεκριμένα. Οι τρομακτικές εικόνες από το Μπέργκαμο, από την πρώτη περίοδο της πανδημίας, είχαν μεγάλο αντίκτυπο. Αλλά μόλις αρχίσει να λειτουργεί το Ταμείο Ανάκαμψης, αμφιβάλλω αν κάποιο πολιτικό κόμμα, με την εξαίρεση των Πρασίνων, θα έχει ως κεντρικό σύνθημα στις γενικές εκλογές του 2021 την υπόσχεση για περισσότερη Ευρώπη.
Η κα Μέρκελ είναι μια αποτελεσματική πολιτικός. Αλλά δεν έχει να επιδείξει στιγμές πραγματικής ηγετικής συμπεριφοράς στην Ευρώπη. Όταν το έκανε, για παράδειγμα με το άνοιγμα των συνόρων στους Σύρους πρόσφυγες, πήρε την απόφαση μονομερώς. Η αλλαγή στη διακυβέρνηση της ευρωζώνης απαιτεί διαρκή προσπάθεια και συναίνεση.
Η κα Μέρκελ έχει επανειλημμένα επιβεβαιώσει ότι θα αποχωρήσει από την πολιτική μετά τις εκλογές του 2021. Η ώθηση για τη μετάβαση της Ε.Ε. και της Ευρωζώνης στο επόμενο επίπεδο θα πρέπει να δοθεί από κάποιον άλλο.