Μέσα σε λιγότερο από έξι μήνες, η Covid-19 έχει μεταμορφώσει τον κόσμο. Όμως ποια μπορεί να είναι τελικά η επίπτωσή της; Η άγνοιά μας για το θέμα αυτό είναι κατανοητή. Όμως δεν είναι απόλυτη. Ας δούμε λοιπόν τι έχει συμβεί.
Πρέπει να θυμόμαστε πως ο κόσμος ήταν ήδη προβληματικός και πριν ξεσπάσει η πανδημία. Πριν από μόλις 12 χρόνια, η μεγαλύτερη χρηματοπιστωτική κρίση από τη δεκαετία του 1930 κλόνισε την παγκόσμια οικονομία. Επηρεασμένος από το πώς έγινε η διαχείριση της κρίσης αυτής, την επακόλουθη οικονομική δυσφορία και την αντίληψη πως ο καπιταλισμός περιχαρακώνονταν εναντίον του, ο λαός σε αρκετές χώρες υψηλού εισοδήματος οργίστηκε.
Αυτός ο θυμός αποκαλύφθηκε στο δημοψήφισμα του Ηνωμένου Βασιλείου για το Brexit και στην εκλογή του Ντόναλντ Τραμπ ως προέδρου των ΗΠΑ το 2016. Αυτό το τελευταίο, με τη σειρά του, έστρεψε τις ΗΠΑ προς τον προστατευτισμό. Αυτή η αλλαγή στην αμερικανική άποψη για τον κόσμο επιταχύνθηκε από την μεταμόρφωση της Κίνας σε μια δυναμική υπερδύναμη. Ξεκίνησε αυτό που πολλοί χαρακτήρισαν «νέο ψυχρό πόλεμο».
Μετά ξέσπασε η Covid-19. Τι γνωρίζουμε ήδη για την πανδημία; Πως βρισκόμαστε εν μέσω μιας από τις πιο βαθιές υφέσεις σε καιρό ειρήνης των τελευταίων 150 ετών. Όπως δείχνουν τα στοιχεία της Παγκόσμιας Τράπεζας και τα τελευταία στοιχεία από τον ΟΟΣΑ, η επίπτωση είναι καταστροφική σε όλον τον κόσμο.
Η επίπτωση, όμως, δεν ήταν ίση. Ορισμένες χώρες δέχθηκαν πολύ ισχυρότερο πλήγμα από άλλες από την Covid-19, είτε λόγω ανικανότητας, λόγω αδιαφορίας ή λόγω κακοτυχίας. Ορισμένες επιχειρήσεις και άνθρωποι έχουν επίσης πληγεί πολύ περισσότερο από άλλους, διότι οι δραστηριότητές τους εξαρτώνται από τη στενή φυσική επαφή ή λόγω της ηλικίας ή των δεξιοτήτων τους. Η κρίση δεν είναι ίδια για όλους.
Γνωρίζουμε τώρα πως οι πανδημίες μπορούν πράγματι να συμβούν. Γνωρίζουμε πως τα κράτη τουλάχιστον προσπαθούν να πάρουν τα ηνία, όταν ξεσπούν οι πανδημίες. Γνωρίζουμε, επίσης, πως η συντονισμένη και αποτελεσματική παγκόσμια αντίδραση είναι σχεδόν αδύνατη σε έναν κόσμο δημαγωγών και δυναστών με αυτοπεποίθηση.
Γνωρίζουμε, επίσης, πως θα υπάρχει οικονομικός φόβος, υπό τη μορφή επιχειρήσεων που έχουν καταρρεύσει, ξεπερασμένου κεφαλαίου και χαμένων δεξιοτήτων, και ως εκ τούτου μακροπρόθεσμες απώλειες στην παραγωγή και την παραγωγικότητα. Γνωρίζουμε και ότι πολλές χώρες θα αναδυθούν από την πανδημία με πολύ υψηλότερα ελλείμματα και χρέη απ’ όσο αναμένονταν προηγουμένως και πως οι κεντρικές τράπεζες θα κατέχουν τεράστια μερίδια του χρέους αυτού.
Ωστόσο, υπάρχουν επίσης πολλά που δεν γνωρίζουμε.
Δεν γνωρίζουμε πότε, πώς ή ακόμα και αν ένα εμβόλιο ή κάποια άλλη λύση θα θέσουν υπό πλήρη έλεγχο την πανδημία. Δεν γνωρίζουμε πώς θα μοιάζει ο δρόμος προς την οικονομική ανάκαμψη. Δεν γνωρίζουμε πόσο άσχημη θα είναι τελικά η επίπτωση της πανδημίας στο εμπόριο, στην εμπορική πολιτική και στις διεθνείς σχέσεις.
Πώς μπορεί να είναι ο κόσμος μετά την πανδημία; Επ’ αυτού γνωρίζουμε τα λιγότερα. Υπάρχουν όμως ορισμένα πράγματα που μοιάζουν ευλογοφανή.
Μια πρώτη ενδεχόμενη εξέλιξη είναι μια στροφή από την παγκοσμιοποίηση των πραγμάτων, υπέρ της μεγαλύτερης (αν και αμφισβητούμενης) εικονικής παγκοσμιοποίησης. Η ολοκλήρωση των αλυσίδων προμήθειας έφθινε και πριν την πανδημία. Τώρα η πολιτική κινείται πιο δυναμικά προς αυτή την κατεύθυνση.
Μια δεύτερη είναι η επιταχυνόμενη υιοθέτηση τεχνολογιών που υπόσχονται αυξημένη ασφάλεια σε συνδυασμό με ευκαιρίες για μεγαλύτερο κοινωνικό έλεγχο. Η Κίνα ηγείται στο κομμάτι αυτό. Ομως και άλλα κράτη είναι πιθανό να αισθανθούν πως έχουν το δικαίωμα, ή ακόμα και πως αναμένεται, να ακολουθήσουν.
Μια τρίτη είναι η μεγαλύτερη πόλωση της πολιτικής. Η ήδη εδραιωμένη κόντρα μεταξύ της πιο εθνικιστικής και υπέρ του προστατευτισμού δεξιάς και της πιο σοσιαλιστικής και «προοδευτικής» αριστεράς, φαίνεται πιθανόν πως θα οξυνθεί, τουλάχιστον στις δημοκρατίες υψηλού εισοδήματος. Οι πλευρές αυτές θα συγκρουστούν ως προς το τι θα πρέπει να κάνει ένα πιο δυναμικό κράτος.
Μια τέταρτη πραγματικότητα είναι πως το δημόσιο χρέος και τα ελλείμματα θα είναι πολύ μεγαλύτερα. Επίσης, θα υπάρχει ελάχιστη ανοχή για έναν ακόμα γύρο «λιτότητας» ή μειώσεων στο επίπεδο της ανάπτυξης των δημοσίων δαπανών. Μεγαλύτερη πιθανότητα υπάρχει για υψηλότερους φόρους, ιδιαίτερα στους πιο εύπορους, και για επίμονα ελλείμματα, τα οποία θα χρηματοδοτούνται ξεκάθαρα ή σιωπηρά από τις κεντρικές τράπεζες.
Η τελευταία και σημαντικότερη πραγματικότητα αφορά την ένταση που τρομάζει στις διεθνείς σχέσεις. Η Κίνα πέρασε απροσδόκητα καλά την κρίση, δεδομένου ότι από εκεί ήταν που ξεκίνησε ο ιός. Όμως η Κίνα είναι επίσης μια ανοικτά απολυταρχική και διεθνώς δυναμική χώρα. Οι εντάσεις με τις διχασμένες και εξασθενημένες ΗΠΑ φαίνεται πως θα επιδεινωθούν για αόριστο χρόνο.
Σε άλλους τομείς, όμως, έχουμε σχετική άγνοια. Θα επιστρέψει ο κόσμος στη ζωή που είχε πριν, μόλις τεθεί υπό πλήρη έλεγχο η ασθένεια; Νομίζω πως θα επιστρέψουν στα εστιατόρια, τα καταστήματα, τα γραφεία και τα διεθνή ταξίδια, αλλά όχι ολοκληρωτικά. Έχουμε ζήσει τη δουλειά από το σπίτι και ορισμένες φορές είναι αποδοτική.
Ένα άλλο αναπάντητο ερώτημα είναι τι θα γίνει με τον ρόλο και την επιρροή των τεχνολογικών κολοσσών. Μαντεύω πως οι Facebook, Google, Amazon και οι παρόμοιες εταιρείες θα τεθούν υπό πολιτικό έλεγχο, καθώς τόση συγκέντρωση ιδιωτικής εξουσίας δεν αρέσει στα κράτη.
Και πόσο θα προχωρήσει η κατάρρευση των διεθνών σχέσεων; Θα υπάρξει διάχυτη και συστηματική έχθρα ή περιστασιακά συνεργατική σχέση μεταξύ της Κίνας και των ΗΠΑ; Η Ευρώπη πού χωράει;
Τέλος, κατά πόσο θα επιβιώσει η ολοκληρωμένη παγκόσμια οικονομία; Και θα επιταχύνει, θα επιβραδύνει ή θα αφήσει αμετάβλητη η κρίση την ανεπαρκή πρόοδο προς τη διαχείριση του κλίματος και άλλων παγκόσμιων περιβαλλοντικών προκλήσεων;
Η πανδημία δημιουργεί τεράστιες οικονομικές και πολιτικές αναταράξεις. Αν δεν υπάρξει γρήγορα μια θεραπεία, ο κόσμος που θα προκύψει φαίνεται πιθανό πως θα είναι διαφορετικός με σημαντικούς τρόπους, και ακόμα λιγότερο συνεργατικός και αποτελεσματικός από αυτόν που υπήρχε πριν την πανδημία. Ωστόσο, δεν είναι απαραίτητο να συμβεί αυτό.
Έχουμε επιλογές και μπορούμε πάντα να διαλέξουμε τις πιο ορθές.