Η άρση των lockdowns εγείρει ένα επείγον ερώτημα για τους ανθρώπους που ξαναβγαίνουν επιφυλακτικά στην κοινωνία: πού κινδυνεύουν περισσότερο να κολλήσουν τον κορωνοϊό;
Οι κίνδυνοι ποικίλουν πολύ, αναλόγως της δραστηριότητας, και δεν είναι πάντα σαφές πως τα μέλη του κοινού, ή οι αρχές, μετρούν με ακρίβεια τους κινδύνους, λένε οι ειδικοί. Ενώ δεν υπάρχει ασφαλής τρόπος για να έρθεις σε επαφή με δυνητικά μολυσμένους ανθρώπους ή περιβάλλονται, οι έρευνες δείχνουν ορισμένες αρχές που θα πρέπει να έχουμε υπ’ όψιν.
Τρεις παράγοντες-κλειδιά καθορίζουν τον κίνδυνο της έκθεσης: η εγγύτητα σε άλλους ανθρώπους, η διάρκεια της έκθεσης και το πόσο περιορισμένο είναι το περιβάλλον. Ο μεγαλύτερος κίνδυνος είναι όταν οι τρεις αυτοί παράγοντες αλληλοεπικαλύπτονται.
«Ο μεγαλύτερος κίνδυνος είναι να βρίσκεσαι κοντά σε κάποιον σε εσωτερικό χώρο για παρατεταμένη χρονική περίοδο», ανέφερε ο Jeremy Rossman, επίτιμος λέκτορας ιολογίας του Πανεπιστημίου του Κεντ. Η αντίληψη του κινδύνου και ο πραγματικός επιστημονικός κίνδυνος ενίοτε αποκλίνουν, σημείωσε. «Δεν νομίζω πως αυτό έχει επικοινωνηθεί πολύ καθαρά».
Εσωτερικοί και εξωτερικοί χώροι
Οι εσωτερικοί χώροι είναι γενικά πιο επικίνδυνοι από τους εξωτερικούς, σύμφωνα με μελέτες και ειδικούς –και ίσως περισσότερο απ’ όσο καταλαβαίνει ο κόσμος. «Το περιβάλλον έχει μεγάλη σημασία», ανέφερε η Muge Cevik, κλινική γιατρός και ερευνήτρια ιολογίας στο Πανεπιστήμιο St. Andrews. «Αν κάνεις την ίδια συγκέντρωση σε εσωτερικό χώρο, όπως αυτήν στον εξωτερικό, η εκδοχή του εσωτερικού χώρου θα είναι πολύ υψηλότερου κινδύνου».
Σύμφωνα με ιαπωνική έρευνα, η οποία ιχνηλάτησε τις επαφές 110 ατόμων με Covid-19, η μόλυνση μεταδόθηκε μόνο από το 12,5% από αυτούς που είχαν επαφές με άλλους μόνο σε εξωτερικούς χώρους. Αλλά από αυτούς των οποίων οι επαφές γίνονταν σε εσωτερικό χώρο, σχεδόν το 75% μόλυνε άλλους.
Ο βασικός λόγος είναι προφανής: τα σταγονίδια της αναπνοής που θεωρείται πως μεταφέρουν τον ιό, έχουν πολύ μεγαλύτερες πιθανότητες να διαλυθούν αβλαβώς σε εξωτερικό χώρο, ιδιαίτερα εάν υπάρχει αεράκι για να τα διώξει. Άρα, αν και το να περάσεις δίπλα από κάποιον στον δρόμο μπορεί να σε φέρει σε απόσταση δυο μέτρων από το άλλο άτομο, ο κίνδυνος θεωρείται πολύ χαμηλός διότι ο χρόνος έκθεσης σε οποιοδήποτε νέφος ιού παράγεται από το άτομο αυτό, είναι ελάχιστος.
Τα ίδια επιχειρήματα, δείχνουν πως οι άνθρωποι δεν θα πρέπει να ανησυχούν ιδιαίτερα για τους ποδηλάτες και τους δρομείς που τους προσπερνούν. Αυτοί που αθλούνται μπορεί να βγάζουν εκπνέουν περισσότερο αέρα και πιο βίαια, όμως η ταχύτητα της κίνησής τους καθιστά τον χρόνο επαφής ακόμα μικρότερο –ενώ παράλληλα τα σταγονίδιά τους σκορπίζονται σε μεγαλύτερη έκταση. Θα πρέπει βέβαια και πάλι να τηρούν όσο το δυνατόν περισσότερο τις αποστάσεις.
Εγγύτητα και χρόνος
Οι μεγάλες εξάρσεις στα πλοία, περιλαμβανομένων των κρουαζιερόπλοιων και των αμερικανικών και γαλλικών αεροπλανοφόρων έδειξαν το πόσο μεταδοτικός μπορεί να είναι ο κορωνοϊός κατά τη διάρκεια παρατεταμένης στενής έκθεσης σε συνθήκες στενότητας χώρου.
Η ελάχιστη φυσική απόσταση που απαιτείται μεταξύ ανθρώπων αποτελεί θέμα έντονης διαμάχης. Ορισμένες κυβερνήσεις έχουν μειώσει τις συστάσεις τους κάτω από τα δυο μέτρα, ή δέχονται πιέσεις να το κάνουν, προκειμένου να διευκολύνουν την επανέναρξη της οικονομίας. Μελέτη που εκδόθηκε στο περιοδικό The Lancet την περασμένη εβδομάδα, ανέφερε πως οι πολιτικές τήρησης απόστασης 1 μέτρου ή περισσότερο, φαίνεται πως «σχετίζονται σθεναρά με μια μεγάλη προστατευτική επίπτωση», ενώ οι αποστάσεις των 2 μέτρων «θα μπορούσαν να είναι πιο αποτελεσματικές».
Οι μελέτες της παρακολούθησης των αρχικών επαφών από την Κίνα και τη Γαλλία δείχνουν πως τα νοικοκυριά είναι το καθημερινό περιβάλλον με την μεγαλύτερη τάση για μόλυνση, και ακολουθούν οι δημόσιες μεταφορές και τα εστιατόρια –αν και χρειάζεται περισσότερη δουλειά πάνω στις μελέτες για να σιγουρευτούμε.
Σύμφωνα με τις μελέτες εκείνες, η μετάδοση είναι χαμηλότερη σε περιβάλλοντα όπως οι χώροι εργασίας, τα σχολεία και οι υγειονομικοί χώροι, όπου η εγγύτητα μεταξύ των ανθρώπων τείνει να είναι λιγότερη ή ο χρόνος επαφής συντομότερος. Ρόλο φαίνεται να παίζει και ο εξαερισμός, με την έλλειψη κυκλοφορίας αέρα από το εξωτερικό να αυξάνει τον κίνδυνο.
Ορισμένες αρχικές ενδείξεις δείχνουν πως τα συστήματα κλιματισμού μπορεί να παίξουν ρόλο την διάδοση της ασθένειας σε κλειστά περιβάλλοντα, μέσω της επανακυκλοφορίας μολυσμένου αέρα. Αν αυτό ισχύει, τότε τα καλοσυντηρημένα συστήματα που φέρνουν μέσα φρέσκο αέρα και έχουν υψηλής ποιότητας φίλτρα είναι πιο πιθανό να μειώσουν τον κίνδυνο μετάδοσης.
Ένα μάθημα είναι να μην παραμένουμε πολύ ώρα σε καταστήματα, ιδιαίτερα μικρά, ή σε άλλα περιορισμένα περιβάλλοντα για περισσότερο χρόνο απ’ όσο είναι απαραίτητο. Ένα άλλο μάθημα είναι πως αν θέλεις να πιεις ή να φας σε κάποιο μπαρ ή εστιατόριο που ξανάνοιξε, τότε είναι καλύτερα να καθίσεις έξω παρά μέσα –και αν πρέπει να είσαι μέσα, τότε κάτσε κοντά σε ανοικτό παράθυρο αν μπορείς.
Πολλά γραφεία μπορεί επίσης να ξανασχεδιαστούν, με απαγορεύσεις σε ορισμένες πρακτικές όπως η χρήση του ίδιου γραφείου από πολλά άτομα σε διαφορετικές ώρες –αλλά και η τοποθέτηση διαχωριστικών σε περιβάλλοντα όπου είναι δύσκολη η τήρηση αποστάσεων.
«Οθόνες που θα βρίσκονται ψηλότερα από το ύψος του στόματος πιθανότατα θα βοηθούσαν σε ένα γραφείο ανοικτού σχεδιασμού», σημείωσε ο επίτιμος καθηγητής επιδημιολογίας του Πανεπιστημίου του Nottingham, Keith Neal. «Το μεγαλύτερο ερώτημα είναι: γιατί να βρίσκεσαι σε ένα γραφείο;»
Μάσκες και άλλα μέτρα
Πολλές ευρωπαϊκές χώρες έχουν ακολουθήσει τις ασιατικές, αποφασίζοντας πως οι μάσκες μπορεί να είναι χρήσιμες. Είναι πιθανό να έχουν περισσότερη αξία σε υψηλού κινδύνου εσωτερικά περιβάλλοντα, όπου μπορεί να εμποδίσουν τη διασπορά των σταγονιδίων από τη μύτη και το στόμα αυτού που φορά τη μάσκα.
Οι επιστήμονες λένε πως το να φορά κανείς μάσκα για να περπατά γύρω στην πόλη είναι λιγότερο βοηθητικό, επειδή ο κίνδυνος μόλυνσης είναι χαμηλός. Μπορεί μάλιστα να είναι ακόμα και αντιπαραγωγικό σε πόλεις όπως οι Βρυξέλλες, όπου οι μάσκες είναι υποχρεωτικές σε ορισμένους δρόμους αλλά όχι σε άλλους, καθώς οι χρήστες τις φορούν και τις βγάζουν επανειλημμένως και κινδυνεύουν κάθε φορά να μεταφέρουν τον ιό στα χέρια τους.
Οι υγειονομικές αρχές γενικά δεν συστήνουν να φοράμε γάντια. Όμως οι ειδικοί επικαλούνται δυο άλλες καλές πρακτικές που παραμένουν σχετικές από τις πρώτες μέρες της πανδημίας: μην αγγίζετε για περισσότερο απ’ όσο χρειάζεται κοινές επιφάνειες (όπως στα λεωφορεία και τα τρένα) και φροντίστε να πλένετε τα χέρια σας πριν και μετά αν μπορείτε.
Μαζικές συγκεντρώσεις
Οι αυξανόμενες ενδείξεις πως οι λεγόμενοι «superspreaders» μπορεί να αποτελούν σημαντικό στοιχείο της εξάπλωσης της πανδημίας της Covid-19, δίνει τροφή για σκέψη στους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής. Εξηγεί το γιατί πολλές αρχές έχουν πει πως οι εκδηλώσεις στις οποίες συγκεντρώνονται μεγάλα πλήθη, όπως συναυλίες και φεστιβάλ, θα είναι από τις τελευταίες που θα ξαναξεκινήσουν –αλλά και γιατί θα πρέπει να τις προσεγγίζουμε με προσοχή όταν επιτραπεί να αρχίσουν και πάλι.
H γερμανική Bundesliga ξαναξεκίνησε χωρίς τα πλήθη και αναμένεται πως την επόμενη εβδομάδα θα ανοίξει και πάλι και το Αγγλικό ποδόσφαιρο. Μεγάλες εκδηλώσεις όπως το βρετανικό φεστιβάλ Glastonbury στα τέλη Ιουνίου και το Oktoberfest του Μονάχου, έχουν ακυρωθεί.
Οι αναφορές για κρούσματα υποδηλώνουν πως μεμονωμένα άτομα μπορούν να μεταδώσουν σημαντικά την μόλυνση. Έρευνες του Χονγκ Κονγκ και της Κίνας σε άτομα που είχαν μολυνθεί, έδειξαν πως το ένα πέμπτο εξ αυτών ήταν υπεύθυνα για τα τέσσερα πέμπτα των συνολικών περαιτέρω κρουσμάτων.
Η επίπτωση της μετάδοσης μπορεί να είναι έντονη σε εκδηλώσεις όπου συγκεντρώνονται μεγάλα πλήξη. Μετά από μια πρόβα 2,5 ωρών που έκανε μια χορωδία στην πολιτεία Ουάσινγκτον τον Μάρτιο, στην οποία συμμετείχε ένα άτομο με συμπτώματα, τα 52 από τα υπόλοιπα 60 άτομα που συμμετείχαν ανέπτυξαν επιβεβαιωμένα ή πιθανά συμπτώματα Covid-19.
«Όλοι συγκεντρωνόμαστε μαζί - αυτή είναι η ανθρώπινη φύση», λέει η. Cevik του St Andrews. «Και αυτό είναι το καλύτερο περιβάλλον για εξάπλωση τέτοιου είδους ιών».