Υπάρχουν δύο αντιδιαμετρικά αντίθετες ερμηνευτικές μέθοδοι για να εξηγήσουν τις παγκόσμιες ανισορροπίες ανάμεσα στις ΗΠΑ, τη χώρα με το μεγαλύτερο έλλειμμα εμπορικού ισοζυγίου, και την Κίνα, η οποία έχει το μεγαλύτερο εμπορικό πλεόνασμα.

Η πρώτη κατηγορεί την Κίνα ως τη βασική πηγή των ανισορροπιών, ενώ η άλλη αναζητά πιο θεσμικούς λόγους εντός του ίδιου του διεθνούς νομισματικού συστήματος. H δεύτερη αυτή θέση υποστηρίζει πως η οικονομία διεθνώς στηρίζεται στο αμερικανικό δολάριο, γεγονός που αυξάνει τις παγκόσμιες ανισορροπίες. Στην πράξη, αυτές οι απόψεις είναι οι δύο πλευρές του ίδιου νομίσματος. Από τη μια, το αμερικανικό νόμισμα ανέκαθεν θεωρούνταν το δημόσιο μέσο που προσέφερε δωρεάν κούρσα σε άλλες ισοτιμίες.

Το πλεονέκτημα του seigniorage

Πέρα από αυτήν καθεαυτήν την αξία που αποκομίζουν οι ΗΠΑ από την ευρεία χρήση του δολαρίου, μια τέτοια θέση στο διεθνές νομισματικό σύστημα δίνει και ένα προφανές οικονομικό πλεονέκτημα, γνωστό ως νομισματοκοπικό έσοδο ή, απλούστερα, seigniorage. Ως αντάλλαγμα για τη διοχέτευση ρευστότητας στο παγκόσμιο εμπόριο και στις επενδύσεις η αμερικανική κυβέρνηση έχει λάβει αγαθά και υπηρεσίες από άλλες χώρες. Το πλεονέκτημα του seigniorage μπορεί να γίνει ορατό αν συντρέχουν δύο προϋποθέσεις: πρώτον, αν το νόμισμα είναι διεθνές και, δεύτερον, αν ο εκδότης του έχει κορυφαία θέση στην εισαγωγική δραστηριότητα.

Τις τελευταίες έξι και πλέον δεκαετίες από την εμφάνιση του διεθνούς συστήματος Bretton Woods, είδαμε τις ΗΠΑ να παίζουν βασικό ρόλο καταλύτη στο μεταπολεμικό διεθνές εμπόριο και την οικονομία - γνώρισαν τότε τη μεγαλύτερη ανάπτυξη της Ιστορίας τους.

Καθώς περνούσε ο καιρός, ωστόσο, το αμερικανικό δολάριο διοχέτευε διαρκώς υπερβάλλουσα ρευστότητα στο παγκόσμιο οικονομικό σύστημα. Αποτέλεσμα αυτού ήταν στο τέλος οι ΗΠΑ να συγκεντρώσουν τεράστιο εμπορικό έλλειμμα έναντι διαφόρων χωρών, από τις οποίες η Κίνα και η Ιαπωνία έχουν το μεγαλύτερο μερίδιο.

Οι ΗΠΑ εκπλήρωσαν τις δύο προαναφερθείσες προϋποθέσεις για το seigniorage, παρά τον εγγενή κίνδυνο αντίθεσης ανάμεσα στους εθνικούς και στους διεθνείς οικονομικούς στόχους - το αποκαλούμενο και Δίλημμα του Triffin. Ο καθηγητής Triffin, στο τέλος της δεκαετίας του 1950, υποστήριξε ότι η κυριαρχία του δολαρίου και η αυξημένη ζήτηση για ρευστότητα θα οδηγήσουν σε αύξηση του εμπορικού ελλείμματος των ΗΠΑ. 

Ττο 2009, ο διοικητής της Λαϊκής Τράπεζας της Κίνας έθεσε το ερώτημα κατά πόσον ο κόσμος θα ήταν ωφελημένος από ένα παγκόσμιο υπερεθνικό νόμισμα ώστε να απαλλαγεί από το Δίλημμα του Triffin. Ωστόσο, δεν είναι βέβαιο ότι αυτό το τεχνητά δημιουργημένο υπερνόμισμα θα γίνει ποτέ πράξη, οπότε το ερώτημα στο οποίο καλείται να απαντήσει ο κόσμος θα είναι: αν ο δημιουργός μιας παγκόσμιας ισοτιμίας δεν μπορεί να εξαφανίσει το Δίλημμα του Triffin, μήπως μπορεί το βάρος να μοιραστεί σε άλλες αναδυόμενες ισοτιμίες όπως το κινεζικό ρεμνίμπι, το βραζιλιάνικο ρεάλ και η ινδική ρουπία ώστε η παγκόσμια οικονομία να γίνει πιο ισορροπημένη;

Μια τέτοια "δεύτερη καλύτερη επιλογή" θα πρέπει να βασίζεται κυρίως στις οικονομικές και δημογραφικές σταθμίσεις των βασικών μελών του διεθνούς νομισματικού συστήματος. Για παράδειγμα, το μερίδιο των ΗΠΑ στην παγκόσμια οικονομία είναι στο 23%, αλλά το αμερικανικό δολάριο χρησιμοποιείται στο 70% των διεθνών εμπορικών συναλλαγών και αποτελεί το 67% των παγκόσμιων ισοτιμιακών αποθεμάτων. Το ευρώ αποτελεί το 26% των ισοτιμιακών αποθεμάτων, ενώ η δύναμη ψήφου της Ε.Ε. στο ΔΝΤ είναι μεγαλύτερη από εκείνη των ΗΠΑ.

Η Κίνα τώρα είναι η δεύτερη μεγαλύτερη οικονομία και ο κορυφαίος εξαγωγέας, αλλά η δύναμη ψήφου της στο ΔΝΤ μόλις και ξεπερνά το 4%. Είναι προφανές: τo διεθνές νομισματικό σύστημα χρειάζεται αναδιοργάνωση.

Ισορροπία

Στην άλλη πλευρά του νομίσματος, η Κίνα χρειάζεται επίσης να αναδιοργανώσει την οικονομία της και να μετακινηθεί από την αμιγώς εξαγωγική στρατηγική σε περισσότερο καταναλωτικά μοντέλα, παρά την τεράστια συγκέντρωση ξένου συναλλάγματος που διαθέτει, το οποίο αποτελείται κυρίως από δολάρια. Προκειμένου να διαχειρίζεται καλύτερα τα συναλλαγματικά της διαθέσιμα, θα πρέπει να εισαγάγει περισσότερο και να βρει ελκυστικότερους τρόπους για εκτός συνόρων επενδύσεις, από την αγορά τίτλων αμερικανικού δημοσίου.

Αυτές οι μέθοδοι είναι οπωσδήποτε αποτελεσματικές για να θεραπευτούν οι ανισορροπίες που έχουν συγκεντρωθεί με τα χρόνια, αλλά αυτό δεν διευθετεί τις μελλοντικές ροές. Το εθνικό νόμισμα της Κίνας αργά ή γρήγορα θα πρέπει να διαδραματίσει διεθνή ρόλο τόσο στους παγκόσμιους εμπορικούς διακανονισμούς όσο και στα αποθέματα των κεντρικών τραπεζών, ακολουθώντας την οικονομία της χώρας που παγκοσμιοποιείται.

Αυτό μοιάζει με λύση στο Δίλημμα του Triffin: αν δεν μπορεί να εξαλειφθεί εντελώς, μπορεί τουλάχιστον να μοιραστεί σε τόσα μέρη ώστε να αποκατασταθούν οι ανισορροπίες. Φέτος τον Μάρτιο, οι κεντρικοί τραπεζίτες του G20, κορυφαίοι αναλυτές και προσωπικότητες από την οικονομία συγκεντρώθηκαν στην Κίνα για να αναζητήσουν λύση στο συγκεκριμένο ζήτημα.

Ο πρώην γενικός διευθυντής του ΔΝΤ, κ. Michel Camdessus, σχημάτισε μια ελίτ από 18 κορυφαίους οικονομολόγους, για να αντιμετωπίσει το Δίλημμα. Ο νομπελίστας Καναδός καθηγητής οικονομικών, κ. Robert Mundell, πρότεινε να φτιαχτεί μια παγκόσμια κεντρική τράπεζα με ένα σύστημα σταθερών ισοτιμιών.

Ωστόσο, έως τώρα δεν διαφαίνεται ομοφωνία επί των αλλαγών που πρέπει να γίνουν στο διεθνές νομισματικό σύστημα. Ζούμε και θα ζούμε ακόμη για πολύ σε μια κυριαρχούμενη από το δολάριο παγκόσμια οικονομία, που προκαλεί ανισορροπίες στο εμπόριο.

* O κ. Niu Tiehang είναι ερευνητής στο κινεζικό Center for International Economic Exchanges στο Πεκίνο.