Η δύσκολη απεξάρτηση της ΕΕ από τις ΗΠΑ

Στις 21 Αυγούστου, ο Γερμανός υπουργός Εξωτερικών Χάικο Μάας, έγραψε άρθρο  στην γερμανική εφημερίδα Handelsblatt με το οποίο ζητούσε από την Ευρώπη να επανεκτιμήσει την διατλαντική συνεργασία και να ενισχύσει την αυτονομία της ως απάντηση στην μονομέρεια των ΗΠΑ.

Ο Μάας, μέλος του Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος (εταίρου του κυβερνώντος συνασπισμού της Γερμανίας) απέρριψε τις πολιτικές «συνταγές» που απλά συμβουλεύουν την Ευρώπη να περιμένουν να τελειώσει η προεδρία του Ντόναλντ Τραμπ. Αντιθέτως, υποστήριξε ότι οι δυνάμεις που οδήγησαν στο χάσμα στη διατλαντική σχέση είχαν από καιρό αρχίσει να σχηματίζονται και πως απαιτείται μια πιο στρατηγική προσέγγιση για να υπάρξει νέα ισορροπία στη σχέση των δυο πλευρών.

Συγκεκριμένα, ο Μάας ζήτησε ένα σύστημα πληρωμών ξεχωριστό από το SWIFT (μια εταιρεία με έδρα τις Βρυξέλλες που διευκολύνει τις παγκόσμιες χρηματοοικονομικές συναλλαγές) που θα είναι προστατευμένο από τις δευτερογενείς ενέργειες των ΗΠΑ. πρότεινε επίσης ένα Ευρωπαϊκό Νομισματικό Ταμείο, καθώς και μια Ευρωπαϊκή Ένωση Ασφάλειας και Άμυνας –αφού τα ευρωπαϊκά μέλη του ΝΑΤΟ «δεν μπορούν να βασίζονται στην Ουάσινγκτον» όσο έκαναν κατά το παρελθόν.

Οι προτάσεις του Μάας έφεραν μια πιο επιφυλακτική και λεπτή «απάντηση» από το αφεντικό του, την Άγκελα Μέρκελ. Η Γερμανίδα καγκελάριος τόνισε την ανάγκη διατήρησης μιας καλής συνεργασίας σε θέματα ασφάλειας με τις ΗΠΑ καθώς και τη μεγάλη σημασία του SWIFT, αν και παραδέχθηκε τα προβλήματα που αντιμετωπίζει η Ευρωπαϊκή Ένωση με τις ΗΠΑ καθώς οι Βρυξέλλες επιδιώκουν να συνεχίσουν τις χρηματοοικονομικές συναλλαγές με το Ιράν.

Η επιφυλακτικότητα της Μέρκελ, όπως είναι κατανοητό, πηγάζει από την τεταμένη σχέση της με τον λευκό Οίκο και τις επερχόμενες εμπορικές διαπραγματεύσεις με την Ουάσινγκτον, κατά τις οποίες στόχος της θα είναι να εξουδετερώσει την απειλή των ΗΠΑ για επιβολή δασμών στα αυτοκίνητα της Ευρωπαϊκής Ένωσης –μια εξέλιξη που θα έβλαπτε ιδιαίτερα τη Γερμανία.

Ωστόσο, η καγκελάριος στήριξε το ευρύτερο μήνυμα του Μάας, περιγράφοντάς το ως «μια σημαντική συμβολή καθώς εκφράζει με άλλα λόγια αυτό που έχω πει, πως η διατλαντική σχέση αλλάζει, χρειάζεται να αναλάβουμε περισσότερη ευθύνη, η Ευρώπη πρέπει να πάρει τη μοίρα της στα χέρια της».

Η ευρωπαϊκή ώθηση για μεγαλύτερη αυτονομία ήταν δεδομένο πως θα προέκυπτε από το εντεινόμενο κύμα της αμερικανικής μονομέρειας στη δασμολογική πολιτική και τις δευτερογενείς κυρώσεις, καθώς και από τους τσακωμούς των ΗΠΑ με ευρωπαίους εταίρους για ζητήματα άμυνας και ενέργειας. Τον Μάιο, ο Γάλλος υπουργός Οικονομίας Μπρούνο Λεμέρ, υποστήριξε πως η Ευρώπη πρέπει να ανακτήσει την «οικονομική κυριαρχία» της, μετά την απόσυρση της Ουάσινγκτον από την πυρηνική συμφωνία του Ιράν. Η φωνή της Γερμανίας έρχεται να προστεθεί στο «οπλοστάσιο» αυτής της ευρύτερης έκκλησης.

Ο δρόμος του χωρισμού

Πρακτικά, η μεγαλύτερη ευρωπαϊκή αυτονομία μπορεί να έχει διάφορες μορφές. Σε θέματα άμυνας, η Γαλλία ήδη ηγείται με τις προσπάθειές της να ενισχύσει τη στρατηγική αυτονομία της Ευρώπης μέσω συμφωνιών αμυντικής συνεργασίας. Τέτοιες πρωτοβουλίες περιλαμβάνουν την συμφωνία Μόνιμης Δομημένης Συνεργασίας (PESCO) για την ανάπτυξη κοινών αμυντικών δυνατοτήτων, καθώς και την Ευρωπαϊκή Πρωτοβουλία Παρέμβασης, που έχει σχεδιαστεί για να αυξήσει την ικανότητα της Ευρώπης να αναπτύσσει δυνάμεις στο εξωτερικό από κοινού με κράτη μη-μέλη, καθώς και μη-μέλη του ΝΑΤΟ.

Αν και οι πρωτοβουλίες αυτές προϋπάρχουν της προεδρίας Τραμπ και αφορούν στη διευθέτηση μακροχρόνιων προκλήσεων για τη συγκέντρωση των ευρωπαϊκών πόρων και την αύξηση της αποτελεσματικότητας στους στρατούς του μπλοκ, οι προτάσεις της Γαλλίας έχουν κερδίσει δυναμική χάρη στους ανοικτούς τσακωμούς του Τραμπ με τη συμμαχία του ΝΑΤΟ.

Σε οικονομικά ζητήματα, η κρίση της Ελλάδας ώθησε την Ευρωπαϊκή Ένωση να μειώσει την εξάρτησή της από το ΔΝΤ, στο οποίο οι ΗΠΑ έχουν σημαντική επιρροή. Αντιθέτως, η Ευρώπη επιδιώκει να αναπτύξει τον δικό της μηχανισμό διασώσεων μέσω του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Σταθερότητας.

Το Παρίσι επιθυμεί το ζήτημα να πάει ένα βήμα παραπέρα, με τη δημιουργία μιας νέας οντότητας που θα δίνει στο μπλοκ μεγαλύτερη οικονομική «δύναμη πυρός» και περισσότερη ευχέρεια στον σχεδιασμό προγραμμάτων βοήθειας για χώρες που αντιμετωπίζουν σοβαρό πρόβλημα. Όμως η πρόταση για ένα Ευρωπαϊκό Νομισματικό Ταμείο έχει φέρει σε δύσκολη θέση τις πιο δημοσιονομικά αυστηρές χώρες, όπως η Γερμανία –μια χώρα που ανησυχεί μήπως δημιουργηθεί μια «ενωση μεταφορών» στην οποία θα υπάρξουν μεγάλες δημοσιονομικές μεταφορές από τον βορρά προς το Νότο. Αντιθέτως, το Βερολίνο επιθυμεί να διασφαλίσει πως το οποιοδήποτε τέτοιο ταμείο θα έχει ισχυρούς τεχνοκρατικούς μηχανισμούς επιβολής.

Η γαλλογερμανική διαφωνία ως προς τη διακυβέρνηση του Ευρωπαϊκού Νομισματικού Ταμείου αποτελεί υπενθύμιση των εσωτερικών διχασμών που αντιμετωπίζει ακόμα η Ευρωπαϊκή Ένωση, παρά το ότι αισθάνεται πιο ενθαρρυμένη να ενωθεί για να αψηφίσει τις ΗΠΑ.

Επιχειρώντας να διατηρήσει τους οικονομικούς της δεσμούς με το Ιράν παρά την απειλή δευτερογενών κυρώσεων από τις ΗΠΑ, η ΕΕ έφερε στις 7 Αυγούστου νομοθέτημα που απαγορεύει στις εταιρείες της ΕΕ να συμμορφωθούν με τις απαιτήσει των ΗΠΑ να διακόψουν τις σχέσεις τους με το Ιράν. Ο Λεμέρ ζήτησε επίσης τη δημιουργία μιας ευρωπαϊκής υπηρεσίας που θα «αντιγράφει» τις λειτουργίες του αμερικανικού Γραφείου Ελέγχου Ξένων Περιουσιακών Στοιχείων για να παρακολουθεί ανεξάρτητα αν οι ευρωπαϊκές επιχειρήσεις συμμορφώνονται με τις κυρώσεις.

Το νομοθέτημα, ωστόσο, είναι περισσότερο συμβολικό, διότι τα όποια πρόστιμα επιβάλουν οι ΗΠΑ σε ευρωπαϊκές εταιρείες για συναλλαγές με το Ιράν, πιθανότατα θα ξεπερνούν τις ποινές που προβλέπει το νομοθέτημα. Οι περισσότερες ιδιωτικές εταιρείες, ως εκ τούτου, θα περιορίσουν τις συναλλαγές τους με το Ιράν και θα βασιστούν σε «παραθυράκια» της νομοθεσίας της ΕΕ για να προστατευθούν από τα τιμωρητικά μέτρα τόσο των ΗΠΑ, όσο και της ΕΕ.

Η εναλλακτική του blockchain

Ίσως το σημαντικότερο είναι η πρόταση του Μάας για ένα ανεξάρτητο σύστημα πληρωμών προκειμένου να προστατευθεί η Ευρώπη από τις δευτερογενείς κυρώσεις των ΗΠΑ. Η Ουάσινγκτον έχει απειλήσει να παραγκωνίσει το Ιράν από το SWIFT στο πλαίσιο της τακτικής μέγιστης πίεσης για απομόνωση της Τεχεράνης από το παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα. Το SWIFT, ωστόσο, είναι μια ιδιωτική εταιρεία με έδρα το Βέλγιο, που υπόκειται στην ευρωπαϊκή νομοθεσία, και οι σημερινοί ηγέτες της Ευρώπης σε μεγάλο βαθμό αντιτίθενται στις όποιες νέες ενέργειες κατά των τραπεζών της Ισλαμικής δημοκρατίας, σε αντίθεση με την απόφασή τους να συμμετέχουν στις κυρώσεις κατά της Τεχεράνης προ εξαετίας.

Οι ΗΠΑ θα μπορούσαν ακόμα να προσπαθήσουν να επιβάλουν κυρώσεις σε μεμονωμένα μέλη του ΔΣ του SWIFT προκειμένου να τιμωρήσουν την εταιρεία για τη μη συμμόρφωση, όμως αυτό θα μπορούσε να βλάψει μια κρίσιμη αρτηρία του παγκόσμιου χρηματοπιστωτικού συστήματος –για να μην αναφέρουμε ότι θα πυροδοτούσε μια σοβαρή διπλωματική κρίση με την Ευρωπαϊκή Ένωση.

Όμως, απλώς και μόνο η απειλή από τις ΗΠΑ, θα μπορούσε να ωθήσει το μπλοκ να επεκτείνει το εύρος υφιστάμενων ευρωπαιοκεντρικών συστημάτων πληρωμών και διακανονισμών, όπως το TARGET2 για να διατηρήσει τους οικονομικούς του δεσμούς με χώρες όπως το Ιράν.

Πολύ μεγαλύτερες επιπτώσεις μακροπρόθεσμα θα είχε μια ευρωπαϊκή κίνηση να συνεργαστεί με άλλες μεγάλες δυνάμεις, όπως η Κίνα και η Ρωσία, σε προτάσεις παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής μεταρρύθμισης που θα περιλαμβάνουν την υιοθέτηση παγκόσμιων χρηματοπιστωτικών συστημάτων πληρωμών που θα βασίζονται στο blockchain.

Οι ιδιωτικές τράπεζες ανά τον κόσμο ήδη πειραματίζονται με την τεχνολογία αυτή για να βελτιώσουν την αποδοτικότητά τους, να ενισχύσουν την ασφάλεια και να μειώσουν το κόστος των χρεώσεων για τις διασυνοριακές συναλλαγές. Μεταξύ των πολλών επιπτώσεων που έχουν αυτά τα συστήματα, είναι η ελαχιστοποιημένη ικανότητα οποιουδήποτε μεμονωμένου «παίκτη», όπως οι ΗΠΑ, να απομονώσει οικονομικά μια χώρα μέσω δευτερογενών κυρώσεων. Η υπεροχή του δολαρίου ως αποθετικού νομίσματος θα μπορούσε να περιοριστεί σταδιακά σε ένα τέτοιο σύστημα, κάτι που θα διευκόλυνε σημαντικά το trading άλλων νομισμάτων.

Βεβαίως, θα χρειάζονταν πολλά χρόνια για να μπορέσει να ένα τέτοιο παγκόσμιο σύστημα πληρωμών να γίνει βιώσιμο και, ακόμα και τότε, θα υπήρχε ένας δύσκολος ρυθμιστικός λαβύρινθος. Ωστόσο, οι πιο βραχυπρόθεσμοι γεωπολιτικοί καταλύτες οδηγούν έναν σημαντικό παγκόσμιο πυλώνα όπως η Ευρώπη προς την διεκδίκηση της οικονομικής κυριαρχίας του, κάτι που θα μπορούσε να παίξει σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση μιας νέας –και πολύ πιο διασπαστικής- πραγματικότητας για το διεθνές σύστημα.