Σερβία και Κόσοβο «δοκιμάζουν τα νερά» για ανταλλαγή εδαφών

Το 2008 το Κόσοβο κήρυξε την ανεξαρτησία του από τη Σερβία. Σερβία και Κόσοβο διαπραγματεύονται από το 2013 για να ομαλοποιήσουν τη σχέση τους, με την ενθάρρυνση της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Όμως, το αδιέξοδο στις διαπραγματεύσεις, σε συνδυασμό με τις αμφιλεγόμενες προτάσεις για ανταλλαγές εδαφών, θα μπορούσαν να αναζωπυρώσουν τις συγκρούσεις στα Δυτικά Βαλκάνια.

Την ίδια ώρα, η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν είναι έτοιμη να δεχθεί σύντομα νέα κράτη-μέλη, κάτι που θα μπορούσε να μειώσει, συν τω χρόνω, την επιρροή που έχει στην περιοχή.

Τι συνέβη

Δέκα χρόνια αφότου το Κόσοβο αποσχίστηκε μονομερώς από τη Σερβία, οι δυο χώρες απέχουν πολύ ακόμα από το να καταλήξουν σε συμφωνία για την εξομάλυνση των σχέσεών τους. Τις τελευταίες ημέρες, ωστόσο, επανήλθε μια παλιά ιδέα: μια αμοιβαία ανταλλαγή εδαφών, ώστε οι δυο χώρες να γίνουν εθνικά ποιο ομοιογενείς. Στις 6 Αυγούστου, ο πρόεδρος του Κοσόβου, Χασίμ Θάτσι, δήλωσε πως οι «προσαρμογές συνόρων» μεταξύ του Κοσόβου και της Σερβίας θα μπορούσαν να βελτιώσουν τις σχέσεις των δυο χωρών. μια ημέρα αργότερα, ο Σέρβος υπουργός Εξωτερικών Ίβιτσα Ντάτιτς,  δήλωσε πως ένας συμβιβασμός μεταξύ των δυο χωρών που θα περιλαμβάνει εδαφικές ανταλλαγές, είναι πιθανός.

Αν και κανείς τους δεν έδωσε λεπτομέρειες για την αντίστοιχη πρότασή του – σε συνέντευξη Τύπου στις 8 Αυγούστου ο κ. Θάτσι διευκρίνισε πως δεν τάσσεται υπέρ της διαίρεσης του Κοσόβου- ωστόσο μια πιθανή ανταλλαγή πιθανότατα θα αφορούσε σε δυο βασικές περιοχές: το Βόρειο Κόσοβο και την Κοιλάδα του Πρέσεβο.

Η Πρίστινα θα μπορούσε να εκχωρήσει την περιοχή του Βόρειου Κοσόβου (μια περιοχή στο βόρειο Κόσοβο όπου κατοικεί μεγάλος πληθυσμός Σέρβων) στο Βελιγράδι, παίρνοντας ως αντάλλαγμα την Κοιλάδα του Πρέσεβο (περιοχή της νότιας Σερβίας όπου κατοικεί μεγάλος πληθυσμός Αλβανών). Άλλες περιοχές στο Κόσοβο που έχουν μεγάλους σερβικούς πληθυσμούς ή σημαντικά Ορθόδοξα μοναστήρια θα μπορούσαν επίσης να αποκτήσουν ειδικό στάτους. Στο πλαίσιο της συμφωνίας, η Σερβία θα αναγνώριζε την ανεξαρτησία του Κοσόβου, που θα άνοιγε την πόρτα για την πλήρη ενοποίηση της Πρίστινα σε διεθνείς οργανισμούς.

Η ιδέα της ανταλλαγής εδαφών δεν είναι καινούρια, καθώς πολιτικοί και ακαδημαϊκοί έχουν προτείνει διαφορετικές εκδοχές για μια συμφωνία ανταλλαγής από τα τέλη της δεκαετίας του 1990, όμως η  όποια τέτοια συμφωνία θα εμφάνισε σημαντικά εμπόδια.

Κατ’ αρχάς, οι κυβερνήσεις της Σερβίας και του Κοσόβου είναι διχασμένες στο εσωτερικό τους για το θέμα. Λίγο αφότου ο Ντάτσιτς άφησε να εννοηθεί πως η Σερβία θα μπορούσε να συμφωνήσει σε μια ανταλλαγή εδαφών, η πρωθυπουργός της χώρας, Αννα Μπρνάμπιτς, είπε πως οι δηλώσεις του υπουργού Εξωτερικών δεν αντιπροσωπεύουν την επίσημη θέση του Βελιγραδίου. Εν τω μεταξύ, ο πρωθυπουργός του Κοσόβου, Ραμους Χαραντινάι, έχει επανειλημμένως πει πως μια ανταλλαγή εδαφών θα ήταν επικίνδυνη και θα μπορούσε να πυροδοτήσει έναν πόλεμο.

Γιατί έχει σημασία

Ακόμα και αν οι δυο πλευρές καταλήξουν σε συμφωνία, η οροθεσία των νέων συνόρων θα είχε πολλές δυσκολίες, καθώς Βελιγράδι και Πρίστινα θα έπρεπε να αποφασίσουν ακριβώς ποιες περιοχές να ανταλλάξουν, αν οι εκτάσεις γης που θα ανταλλαγούν θα έχουν το ίδιο μέγεθος, καθώς και ποια θα είναι η τύχη σημαντικών υποδομών και φυσικών πόρων στις περιοχές αυτές. Οι μετακινήσεις πληθυσμών και η αποζημίωση ανθρώπων που χάνουν την περιουσία τους επίσης θα μπορούσε να αποδειχθεί προβληματική. Επιπλέον, η όποια συμφωνία μεταξύ της Σερβίας και του Κοσόβου θα έπρεπε να βρει υποστήριξη από ξένους «παίκτες» που έχουν παρουσία στην περιοχή, κυρίως τις ΗΠΑ, τη Ρωσία και την Ευρωπαϊκή Ένωση.

Το σημαντικότερο, μια ανταλλαγή εδαφών με βάση την εθνότητα θα μπορούσε να ανοίξει την πόρτα για νέες συγκρούσεις στα Δυτικά Βαλκάνια –μια περιοχή που υπάρχει ασυμφωνία μεταξύ των πολιτικών και των εθνοτικών συνορων. Για παράδειγμα, οι εθνοτικοί Σέρβοι στην Σερβική Δημοκρατία της Βοσνίας (μια από της οντότητες που απαρτίζουν τη Βοσνία και Ερζεγοβίνη) θα μπορούσε να απαιτήσει την ανεξαρτησία της από την ή την προσάρτησή της στην Σερβία, ενώ οι εθνοτικοί Αλβανοί στην ΠΓΔΜ θα μπορούσαν να απαιτήσουν την ανεξαρτησία τους ή την ένταξή τους στην Αλβανία.

Με άλλα λόγια, μια ανταλλαγή εδαφών μεταξύ της Σερβίας και του Κοσόβου με εθνοτικά κριτήρια θα μπορούσε να στείλει μήνυμα στην ευρύτερη περιοχή πως η ιδέα των πολυεθνικών κρατών στα Δυτικά Βαλκάνια, έχει αποτύχει.

Τι ακολουθεί

Υπό την αιγίδα της ΕΕ, η Σερβία και το Κόσοβο συμφώνησαν το 2013 να ομαλοποιήσουν προοδευτικά τη σχέση τους. Οι συζητήσεις κινούνται με αργούς ρυθμούς, καθώς Βελιγράδι και Πρίστινα εξακολουθούν να έχουν αντίθετες απόψεις σε ζητήματα όπως η δημιουργία μιας Κοινότητας Σερβικών Δήμων, που θα έδινε αυτονομία σε δήμους στο Κόσοβο όπου οι Σέρβοι είναι η πλειοψηφία. Ωστόσο, η υπόσχεση της ένταξης στην ΕΕ και τα προενταξιακά κονδύλια που σχετίζονται με αυτήν, έχουν δώσει στις Βρυξέλλες κάποια επιρροή στο Βελιγράδι και στην Πρίστινα, που έχει συμβάλει στην ειρήνευση στην περιοχή.

Η Σερβία και το Κόσοβο θα ξανακαθίσουν για τον επόμενο γύρο συνομιλιών τους τον Σεπτέμβριο, όταν θα είναι πιο ξεκάθαρο αν η ιδέα των εδαφικών ανταλλαγών έχει αποκτήσει αρκετή δυναμική για να συζητηθεί επισήμως –ή αν οι διαπραγματευτές θα βάλουν την ιδέα «στο συρτάρι» για να μην ανοίξουν το Κουτί της Πανδώρας στην περιοχή.