Η δύσκολη «επόμενη μέρα» για τους Κούρδους στη Συρία

Η τυραννία του χάρτη στοιχειώνει τις Μονάδες Λαϊκής Προστασίας (YPG). Η τουρκική επίθεση στην Αφρίν, το βορειοδυτικό καντόνι που ελεγχόταν σε μεγάλο βαθμό από το YPG, υπενθυμίζει στους Κούρδους της Συρίας πως το ταξίδι τους προς την ανεξαρτησία ή ακόμα και την αυτονομία, πρέπει πάντα να προχωρά κάτω από τη γεωγραφική σκιά που ρίχνει η Άγκυρα στα βόρεια και η Δαμασκός στα νότια.

Οι χαοτικές συνθήκες του εμφυλίου πολέμου της Συρίας απέσπασαν την προσοχή των εχθρών των Κούρδων και διευκόλυναν το YPG να κερδίσει έδαφος από τότε που ξεκίνησε ο πόλεμος, το 2011. Βοήθησε όμως και το γεγονός πως το YPG ήταν χρήσιμο για κάποιες από τις μεγάλες δυνάμεις που μπήκαν στη μάχη, ιδιαίτερα για τις ΗΠΑ. Όμως η τρέχουσα τουρκική επιχείρηση στην Αφρίν αποκαλύπτει πολλά για την αδυναμία της θέσης του YPG.

Οι Κούρδοι ένοπλοι δεν μπορούν να περιμένουν τη μόνιμη προστασία των ΗΠΑ και της Ρωσίας, των δυο εξωτερικών δυνάμεων που έχουν τη δυνατότητα να υπερισχύσουν έναντι της Τουρκίας και να την αναγκάσουν να σταματήσει την εκστρατεία της. Και οι φιλοκυβερνητικές συριακές δυνάμεις, που μπήκαν στη μάχη για να στηρίξουν τους Κούρδους έναντι της Τουρκίας, είναι σχεδόν βέβαιο πως θα απαιτήσουν από το YPG να εγκαταλείψει τα στρατιωτικά και πολιτικά κέρδη του, με αντάλλαγμα την προστασία τους.

Η περίπτωση της Αφρίν

Η Αφρίν διαφέρει από τις υπόλοιπες περιοχές που ελέγχει το YPG στη βόρεια Συρία, κυρίως διότι δεν έχει την προστασία των ΗΠΑ. Ωστόσο, ακόμα και οι περιοχές που ελέγχει το YPG οι οποίες εμπίπτουν στην «ομπρέλα» των Συριακών Δημοκρατικών Δυνάμεων (SDF) που στηρίζουν οι ΗΠΑ, δέχονται διπλή απειλή από την Τουρκία και τις φιλοκυβερνητικές δυνάμεις.

Αν και το YPG έχει επιτύχει σημαντικά κέρδη, ωστόσο αυτό έχει γίνει ως ένα προσωρινά χρήσιμο εργαλείο των ΗΠΑ και της Ρωσίας, και όταν σταματήσει να έχει αξία για αυτές τις δυνάμεις, τότε κινδυνεύει να βρεθεί στο έλεος της γειτονιάς. Ούτε η Ρωσία ούτε οι ΗΠΑ θέλουν να αποκτήσει υπόσταση ένα συριακό Κουρδιστάν. Η Ρωσία ενδιαφέρεται περισσότερο να έχει μια παραγωγική σχέση με την Τουρκία, παρά για την προστασία του YPG και δεν θέλει να διαχειριστεί τις εσωτερικές διαμάχες της Συρίας, πέραν αυτού που είναι απαραίτητο για να διατηρήσει στην εξουσία τους συμμάχους της στη Δαμασκό. Εν τω μεταξύ, οι ΗΠΑ, ο εγγυητής της ασφάλειας του YPG στις περιοχές του SDF, θέλουν να φύγουν από τη Συρία όσο το δυνατόν συντομότερα.

Έτσι, η Τουρκία, η οποία θεωρεί απειλή το YPG, έχει τον χρόνο να περιμένει. Πάντα θα είναι ο βόρειος γείτονας. Για το YPG, αυτό σημαίνει πως μια μέρα θα πρέπει να αντιμετωπίσει μια Τουρκία που δεν θα περιορίζεται από τις ΗΠΑ.

Όμως, ακόμα και αν το YPG ελπίζει να ενώσει τις δυνάμεις του με τη Δαμασκό για να εμποδίσει τις τουρκικές επιθέσεις εναντίον του, το τίμημα σχεδόν σίγουρα θα είναι η ανεξαρτησία και η αυτονομία του. Όπως η Τουρκία πάντα θα είναι ο βόρειος γείτονας του YPG, έτσι και η Δαμασκός θα προσπαθεί πάντα να αποκαταστήσει τον πλήρη έλεγχό της επί ολόκληρης της Συρίας. Αυτό αφήνει μικρό περιθώριο για στρατιωτικά και πολιτικά κέρδη για το YPG.

Δράττοντας ευκαιρίες

Το YPG έχει σημειώσει σημαντική επιτυχία, ενεργώντας οποτουρνιστικά καθ’ όλη τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου στη Συρία. Πρώτα εκμεταλλεύτηκε τον αποπροσανατολισμό που προκάλεσε το αρχικό κύμα ανταρσίας κατά της κεντρικής κυβέρνησης. Στη συνέχεια βρήκε στήριξη από την αμερικανική εκστρατεία κατά του Ισλαμικού Κράτους για να ελέγξει περισσότερα εδάφη και να αποκτήσει μεγαλύτερη επιρροή στη βόρεια Συρία. Όμως, η επιτυχία του θορύβησε την Τουρκία, που είδε μια στρατηγική απειλή να αναπτύσσεται στα σύνορά της.

Η στρατιωτική πίεση κατά των φιλοκυβερνητικών δυνάμεων στη Χομς, στο Χαλέπι, στην Νταραά και άλλες στρατηγικές περιοχές, ανάγκασαν τη Δαμασκό να αποσύρει σταθερά στρατιώτες από τα κουρδικά βόρεια. Μέχρι τα μέσα του 2012, οι φιλοκυβερνητικές δυνάμεις έμειναν μόνο σε μικρούς θύλακες στα βορειοανατολικά και κυρίως απέφευγαν τις συγκρούσεις με τις κουρδικές δυνάμεις που είχαν καλύψει ταχύτατα το κενό. Έτσι, το YPG βρέθηκε σε καλή θέση για την επόμενη φάση του πολέμου: τη μάχη κατά του Ισλαμικού Κράτους.

Καθώς το Ισλαμικό Κράτος αναδυόταν κατά μήκος του Ευφράτη Ποταμού, στην κεντρική Συρία και στο μεγαλύτερο μέρος του Σουνιτικού Ιράκ και εξελισσόταν σε σημαντική απειλή για τις Δυτικές δυνάμεις, το YPG τοποθετήθηκε ως ένας απολύτως αναγκαίος σύμμαχος για τις ΗΠΑ. Αισθανόμενο ασφάλεια, το YPG ήταν μεταξύ αυτών που ηγήθηκαν της κήρυξης ανεξαρτησίας το 2016 της Ροζάβα, της ελεγχόμενης από τους Κούρδους περιοχής της βόρειας Συρίας που αποτελείται από τις πόλεις Αφρίν, Τζαζίρα και Κομπάνι.

Την ίδια ώρα, οι ΗΠΑ βασίζονταν όλο και περισσότερο στο YPG στη μάχη τους κατά του Ισλαμικού Κράτους και η στρατιωτική επιτυχία του YPG απλώς αύξησε την αμερικανική στήριξη προς την ομάδα. Με το YPG να αποκτά όλο και πιο προηγμένα όπλα, η τουρκική κυβέρνηση ανησύχησε πως το YPG θα μοίραζε τα όπλα του στο PKK στην Τουρκία. Με την Επιχείρηση Ασπίδα του Ευφράτη το 2016, η Τουρκία άρχισε να κάνει άμεσα βήματα για να ανατρέψει τα κέρδη του YPG.

Όμως η Τουρκία δεν μπορούσε να διακινδυνεύσει μια ολομέτωπη επίθεση κατά του YPG. Αμερικανοί στρατιώτες και αμερικανικός εξοπλισμός έκαναν την εμφάνισή τους δίπλα στο YPG εντός του SDF, αλλάζοντας σημαντικά τη δυναμική. Ούτε οι Τούρκοι, ούτε οι φιλοκυβερνητικές δυνάμεις της Συρίας μπορούσαν να επιτεθούν στο SDF, χωρίς να ρισκάρουν να πολεμήσουν κατά Αμερικανών στρατιωτών, που είχαν αναπτυχθεί για να πολεμήσουν το Ισλαμικό Κράτος, όμως είχαν επίσης βρεθεί να εμποδίζουν την Τουρκία και τους αντιπροσώπους της, ιδιαίτερα στη Μανμπίζ, δυτικά του Ευφράτη.

Ωστόσο, η Αφρίν ήταν πέραν της εντολής των ΗΠΑ, αφού το Ισλαμικό Κράτος δεν βρισκόταν κάπου κοντά. Για κάποιο διάστημα, η Ρωσία κάλυψε το κενό. Από τον Αύγουστο του 2017, ρωσικές δυνάμεις απέτρεπαν μια τουρκική επίθεση, καθώς η Μόσχα προσπαθούσε να αποκτήσει πλεονέκτημα τόσο έναντι της Τουρκίας -εταίρου στις ειρηνευτικές συνομιλίες που φιλοξένησε η Ρωσία στο Σότσι- όσο και έναντι των ΗΠΑ. Η Ρωσία ήθελε να «παγώσει» τη σύγκρουση αντί να την κερδίσει και οι ειρηνευτικές διασκέψεις ήταν κεντρικής σημασίας για τη στρατηγική της Μόσχας στη Συρία.

Όμως στις αρχές του τρέχοντος έτους, έγινε εμφανές πως το πλεονέκτημα της Ρωσίας έφτασε στα όριά του. Η Τουρκία ξεκαθάρισε πως είναι απόλυτα σοβαρή σε ό,τι αφορά μια στρατιωτική επίθεση κατά του YPG στην Αφρίν. Δεν συνέφερε τους Ρώσους να χάσουν τη σχέση τους με τους Τούρκους, αφού τους χρειάζονται για να διατηρήσουν τις ζώνες αποκλιμάκωσης στα βόρεια, που αποτελούσαν και τον ακρογωνιαίο λίθο της ρωσικής στρατηγικής για το «πάγωμα» του εμφυλίου πολέμου στη Συρία. Ετσι, η Ρωσία απέσυρε τις περισσότερες δυνάμεις της από την Αφρίν και ξεκίνησε η τουρκική εκστρατεία.

Αστατες μεγάλες δυνάμεις

Η Ρωσία άφησε «ξεκρέμαστο» το YPG, όταν είδε πως η ομάδα αποτελούσε εμπόδιο στα σχέδιά της. Παρόμοιος κίνδυνος υπάρχει για το YPG και στις σχέσεις του με τις ΗΠΑ, που δεν ενδιαφέρονται να παραμείνουν στη Συρία για πάντα. Σε αντίθεση με τη Ρωσία, οι ΗΠΑ δεν έχουν ισχυρό συμφέρον για απόκτηση μόνιμων δικαιωμάτων βάσεων στη Συρία, αφού μπορούν να συνεχίσουν να βασίζονται στην χρήση της τουρκικής αεροπορικής βάσης Ιντσιρλίκ, καθώς και στους συμμάχους του Κόλπου, για να προβάλλουν τη δύναμή τους σε όλη την περιοχή.

Ούτε θέλουν η Ρωσία και οι ΗΠΑ να δουν να υλοποιείται ένα ελεύθερο Κουρδιστάν, όπως έδειξε η συμπεριφορά τους μετά το δημοψήφισμα του Σεπτεμβρίου στο Ιρακινό Κουρδιστάν. Ακόμα και αν υπάρξει κάποια ειρηνευτική συμφωνία που θα επιτρέπει στο YPG να διατηρήσει αυτά που κέρδισε στη βόρεια Συρία, οι ΗΠΑ δεν είναι σίγουρο πως θα βρίσκονται εκεί για να επιβάλουν κάτι τέτοιο.

Έτσι, μη έχοντας άλλη επιλογή, το YPG επέτρεψε στη Δαμασκό να επιστρέψει στη Ροζάβα. Αφού η οργάνωση κατέλαβε σε μεγάλο βαθμό αναίμακτα τα βορειοανατολικά το 2012, υπήρχαν λιγότερα ιστορικά προβλήματα για να κάνει κάτι τέτοιο, ενώ και οι φιλοκυβερνητικές δυνάμεις ήδη βρίσκονταν στα βορειοανατολικά. Με τους φιλοκυβερνητικούς στρατιώτες στο πλευρό του YPG, η Τουρκία ίσως να μην προχωρούσε σε περαιτέρω επιθέσεις.

Όμως η επίθεση στην Αφρίν αποκαλύπτει πως ούτε η Δαμασκός μπορεί να προστατεύσει το YPG. Οι φιλοκυβερνητικές δυνάμεις επέτρεψαν στο YPG να στείλει μαχητές στις περιοχές τους, ενώ στέλνουν παράλληλα φιλοκυβερνητικούς ενόπλους για να ενισχύσουν τις τάξεις του YPG στην Αφρίν. Η Δαμασκός δεν θέλει να δει την Τουρκία να καταλαμβάνει και άλλο συριακό έδαφος· γνωρίζει πως η Τουρκία μπορεί να μείνει και να πολεμήσει για πολύ περισσότερο χρονικό διάστημα απ’ ό,τι η Ρωσία ή οι ΗΠΑ.

Οι φιλοκυβερνητικές δυνάμεις δεν έχουν τη στρατιωτική ισχύ να αποτρέψουν τον τουρκικό στρατό. Επιπλέον, συνεχίζουν να πολεμούν σε πολλές περιοχές της χώρας και δεν αντέχουν μια αναμέτρηση με τον τουρκικό στρατό. Γνωρίζοντάς το αυτό, η κυβέρνηση της Συρίας αρνήθηκε να στείλει μονάδες του τακτικού στρατού στην Αφρίν, προτιμώντας να τις κρατήσει σε άλλες περιοχές, που θα μπορούν να νικήσουν τους αντάρτες.

Παρά την απόφαση της κυβέρνησης της Συρίας να μη στείλει στρατό στην Αφρίν, το YPG έχει πιθανότατα ανοίξει την κερκόπορτα. Η Δαμασκός δεν θέλει να προστατεύσει την Αφρίν ως ίσος με το YPG. Για τους φιλοκυβερνητικούς, η επιστροφή στην Αφρίν στοχεύει στην αποκατάσταση του status quo πριν τον εμφύλιο πόλεμο. Κατά την άποψή τους, δεν μπορεί να επιτραπεί στο YPG να αποκτήσει αυτονομία, όπλα ή πολιτικές θέσεις που θα μπορούσαν να υπονομεύσουν ένα αποκαταστημένο φιλοκυβερνητικό κράτος.

Οι φιλοκυβερνητικοί μπορεί να παραχωρήσουν πολιτισμικά και μικρής κλίμακας πολιτικά δικαιώματα, όπως για παράδειγμα να μειώσουν τους περιορισμούς στην Κουρδική γλώσσα ή να δώσουν ιθαγένεια στον κουρδικό πληθυσμό της Αφρίν, όμως τέτοιες παραχωρήσεις απέχουν πολύ από την αναγνώριση της αυτονομίας που το YPG πίστευε πως απέκτησε στη Ροζάβα.  

Πέραν της Αφρίν, οι προοπτικές για τη Ροζάβα δεν φαίνονται καλές. Κάποια στιγμή στο μέλλον, τα συμφέροντα της Τουρκίας και της κυβέρνησης της Συρίας θα μπορούσαν να συγκλίνουν, καθώς καταλαγιάζουν άλλες πτυχές του εμφυλίου πολέμου. Μπορεί να συνεργαστούν για να συντρίψουν μαζί το YPG στη Ροζάβα. Ή μπορεί να αφήσουν άλλους να το κάνουν αυτό. Όπως και να έχει, παγιδευμένοι μεταξύ των φιλοκυβερνητικών και της Τουρκίας, το YPG δεν θα έχει πολλές βιώσιμες επιλογές με την πάροδο των ετών.

Οι συνθήκες που έφεραν τα κέρδη στο YPG δεν είναι μόνιμες. Η γεωγραφίας της Τουρκίας όμως είναι μόνιμη, όπως είναι και το συμφέρον της Δαμασκού να αποκαταστήσει τον έλεγχό της σε όλη τη Συρία. Καθώς θα αποκαθίσταται η ηρεμία μετά τον εμφύλιο πόλεμο της Συρίας, η ελεγχόμενη από το YPG Ροζάβα θα απειληθεί.