Η κόντρα στη Μέση Ανατολή και το ναυάγιο του «αραβικού ΝΑΤΟ»

Οι μακροχρόνιες εντάσεις μεταξύ των μελών του Συμβουλίου Συνεργασίας του Κόλπου (GCC) που κλιμακώθηκαν τις τελευταίες δύο εβδομάδες, οδήγησαν στη διακοπή των σχέσεων αρκετών αραβικών κυβερνήσεων με το Κατάρ.

Η τρέχουσα κρίση έχει τις ρίζες της σε πολλούς τομείς, όπου τα κράτη του GCC δεν μπορούν να συμφωνήσουν, μεταξύ των οποίων η στάση τους έναντι του Ιράν, οι πολλαπλές διαφορετικές αντιλήψεις ως προς τη στήριξη πολιτικών ισλαμιστών, καθώς και ο βαθμός της οικονομικής και στρατηγικής μεταξύ τους αντιπαλότητας.

Στις 5 Ιουνίου, η Σαουδική Αραβία, η Αίγυπτος, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και το Μπαχρέιν ανακοίνωσαν πως αναστέλλουν τις διπλωματικές τους σχέσεις με το Κατάρ, το οποίο από καιρό αποκλίνει από τη σαουδαραβική γραμμή σε ό,τι αφορά στην καταδίκη του Ιράν και τη στήριξη ισλαμιστικών ομάδων όπως η Μουσουλμανική Αδελφότητα. Την ίδια απόφαση έλαβαν επίσης η κυβέρνηση της Βουλής των Αντιπροσώπων στη Λιβύη, η οποία έχει στενούς δεσμούς με τα ΗΑΕ και την Αίγυπτο, η κυβέρνηση της Υεμένης που στηρίζεται από τη Σαουδική Αραβία καθώς και ο Μαυρίκιος και οι Μαλδίβες, που έχουν στενούς δεσμούς με τη Σαουδική Αραβία και τα ΗΑΕ.

 

Οι χώρες αυτές δήλωσαν πως σταματούν και το θαλάσσιο εμπόριο με το Κατάρ. Η Σαουδική Αραβία -η μόνη χώρα που έχει σύνορα με το Κατάρ- έχει σταματήσει επίσης τις χερσαίες μεταφορές στα σύνορα αυτά.

Αρκετές περιφερειακές αεροπορικές γραμμές, όπως οι Emirates, Gulf Air, Flydubai και Etihad, ακύρωσαν πτήσεις προς το Κατάρ, ενώ η Qatar Airways ακύρωσε τις πτήσεις της προς τη Σαουδική Αραβία. Ομοίως, ο εναέριος χώρος του Συμβουλίου Συνεργασίας του Κόλπου έχει «κλείσει» για τις πτήσεις προς το Κατάρ.

Οι χώρες που διέκοψαν τις διπλωματικές τους σχέσεις με την Ντόχα έχουν δώσει στους πολίτες του Κατάρ που βρίσκονται στις χώρες τους διορία δύο εβδομάδων να αποχωρήσουν, ενώ το διπλωματικό προσωπικό έχει περιθώριο μέχρι σήμερα 7 Ιουνίου να αποχωρήσει. Λόγω της διακοπής των διπλωματικών σχέσεων, το Κατάρ έχει επίσης απομακρυνθεί από τον συνασπισμό του οποίου ηγείται η Σαουδική Αραβία στην Υεμένη, αν και το Κατάρ είχε συμβολικό μόνο ρόλο στη συγκεκριμένη επιχείρηση.

Ανακοινώνοντας το διπλωματικό και ταξιδιωτικό «πάγωμα», οι χώρες επικαλέστηκαν την υποτιθέμενη στήριξη που δίνει το Κατάρ σε ομάδες που θεωρούν ότι είναι τρομοκρατικές, όπως η Μουσουλμανική Αδελφότητα, οι Ταλιμπάν, η Χαμάς, η Αλ Κάιντα και άλλες. Το Κατάρ φιλοξενεί σημαντικό αριθμό αντιπροσώπων ομάδων όπως η Χαμάς ή οι Ταλιμπάν και έχει μετατρέψει την Ντόχα σε «ουδέτερη ζώνη», που δίνει τη δυνατότητα διενέργειας διαπραγματεύσεων. Η προθυμία του Κατάρ να φιλοξενήσει αυτές τις οργανώσεις φυσικά έχει αντιμετωπιστεί με δυσαρέσκεια κατά το παρελθόν. Η Σαουδική Αραβία κατηγορεί επίσης το Κατάρ για στήριξη των Σιιτών μαχητών στην ανατολική Σαουδική Αραβία και στο Μπαχρέιν.

Εν τω μεταξύ, δημοσιεύματα ανέφεραν πως αφού το Κατάρ τούς κάλεσε να φύγουν από τη χώρα, αρκετοί ηγέτες της Χαμάς εγκαθίστανται τώρα στην Τουρκία, στη Μαλαισία και στον Λίβανο. Αυτό μοιάζει με τις κινήσεις που έκανε το Κατάρ προκειμένου να αποκλιμακώσαι μια παρόμοια κρίση το 2014. Ωστόσο, το Κατάρ δεν έχει δείξει ότι είναι πρόθυμο να περιορίσει τη στήριξη που δίνει στη Μουσουλμανική Αδελφότητα, στους Ταλιμπάν ή στη Χαμάς. Η στήριξη τέτοιων οργανώσεων έχει διευρύνει την περιφερειακή νομιμοποίηση του Κατάρ και έχει δώσει στην Ντόχα κάποιο διαπραγματευτικό χαρτί έναντι των ΗΠΑ και των άλλων χωρών που προσπαθούν να θέσουν υπό έλεγχο τη συμπεριφορά των ισλαμιστικών ομάδων.

Η σπίθα που προκάλεσε την κρίση

Η τρέχουσα επιδείνωση των σχέσεων μεταξύ των αραβικών κρατών και του Κατάρ πυροδοτήθηκε από κάποια σχόλια του Εμίρη του Κατάρ, Σεΐχη Ταμίμ μπιν Χαμάντ αλ Θανί, ο οποίος φέρεται να εξέφρασε στήριξη προς το Ιράν, τη Χαμάς και τη Μουσουλμανική Αδελφότητα στην ομιλία του σε τελετή στρατιωτικής αποφοίτησης στις 23 Μαΐου.

Οι δηλώσεις προκάλεσαν την αντίδραση άλλων χωρών του Κόλπου, που άρχισαν να απαγορεύουν διάφορα MME του Κατάρ, μεταξύ των οποίων και το Al Jazeera. Στη συνέχεια όλες οι πλευρές άρχισαν να εξαπολύουν εκατέρωθεν κατηγορίες μέσω των MME τους.

Η απόφαση ομάδας χάκερ που αυτοαποκαλείται GlobalLeaks να δημοσιοποιήσει email που υποτίθεται πως προέρχονταν από τον πρέσβη των ΗΑΕ στις ΗΠΑ, Γιουσέφ αλ Οτάιμπα, έδειξε επίσης πως ο ίδιος είχε ισχυρούς δεσμούς με ένα νεοσυντηρητικό φιλοϊσραηλινό think tank, κάτι που επίσης μπήκε στο στόχαστρο των MME. Οι «τοξικές» αλληλοκατηγορίες που δημιούργησαν τη δυναμική για την απομόνωση του Κατάρ θα μπορούσαν να υποδηλώνουν μια συντονισμένη κίνηση από το Ριάντ και το Άμπου Ντάμπι να πιέσουν την Ντόχα με το να της «ζωγραφίζουν» μια «κακή» εικόνα.

Το κλείσιμο των χερσαίων συνόρων και η αναστολή της εναέριας και θαλάσσιας κίνησης έχει στόχο να πιέσει οικονομικά το Κατάρ. Το 40-50% των εισαγωγών τροφίμων του, περιλαμβανομένων των φρέσκων γαλακτοκομικών, λαχανικών, φρούτων και επεξεργασμένων δημητριακών, μεταφέρονται από ξηράς από τη Σαουδική Αραβία. Όμως αν εξεταστούν συνολικά οι εισαγωγές, τότε το «μπλόκο» δεν θα έχει και τόση μεγάλη επίπτωση στο Κατάρ, καθώς λαμβάνει μόνο των 8,8% των εισαγόμενων αγαθών του (περιλαμβανομένων των δομικών υλικών) από τα ΗΑΕ και μόλις 4,3% από τη Σαουδική Αραβία.

Η απαγόρευση αεροπορικών ταξιδίων θα προσθέσει κι άλλα προβλήματα στην ήδη προβληματική Qatar Airways, η οποία έχασε αμέσως το δικαίωμά της να εξυπηρετεί 19 προορισμούς στις χώρες που εξέδωσαν τις απαγορεύσεις. Η κρατική αεροπορική αντιμετώπιζε ήδη σοβαρό πρόβλημα καθώς τον τελευταίο χρόνο έχει χάσει το 38% της αξίας της (που τώρα ανέρχεται σε 2,2 δισ. δολάρια). Αν το εμπορικό και ταξιδιωτικό «μπλόκο» συνεχιστεί, τότε το Κατάρ μπορεί να βιώσει πληθωρισμό στις τιμές των τροφίμων, αν και η βοήθεια σε τρόφιμα που έχει υποσχεθεί το Ιράν θα μπορούσε να μετριάσει την επίπτωση.

Στους εξαιρετικά ανταγωνιστικούς κλάδους των τραπεζών και των χρηματοοικονομικών υπηρεσιών, οι παρατεταμένες οικονομικές κυρώσεις θα μπορούσαν να υπονομεύσουν την ανταγωνιστικότητα του Κατάρ έναντι άλλων χωρών του Συμβουλίου Συνεργασίας του Κόλπου.

 

Μεγαλύτερη πίεση από τη Σαουδική Αραβία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα ένιωσαν και κάποια μέσα ενημέρωσης του Κατάρ. Οι Σαουδάραβες έχουν ήδη απαγορεύσει το Al Jazeera και το Κατάρ θα πιεστεί να κλείσει και άλλα μικρότερα κανάλια όπως το Al Araby Al Jadded. Αυτά τα ΜΜΕ, που συνήθως αντιτίθενται στις θέσεις του GCC (που επηρεάζονται σε πολύ μεγάλο βαθμό από τη Σαουδική Αραβία), είχαν δώσει τη δυνατότητα στο Κατάρ να έχει μια υπερμεγέθη επιρροή στις συζητήσεις για θέματα πολιτικής.

Παραλληλισμοί με το 2014

Τα περιστατικά της περασμένης εβδομάδας μπορούν να παραλληλιστούν με τη σύγκρουση του 2014, που έφερε τα ΗΑΕ και τη Σαουδική Αραβία σε αντιπαράθεση με το Κατάρ. Η σύγκρουση εκείνη προέκυψε από τη συνεχιζόμενη στήριξη της Ντόχα σε περιφερειακές ισλαμιστικές ομάδες που το Ριάντ και το Άμπου Ντάμπι θεωρούσαν απειλή, ιδιαίτερα τη Μουσουλμανική Αδελφότητα. Και οι δύο διαμάχες έχουν την ίδια ρίζα: το Κατάρ δεν έχει τη δημογραφική και σεκταριστική ποικιλομορφία που έχουν άλλες χώρες του Συμβουλίου Συνεργασίας του Κόλπου, με αποτέλεσμα η Ντόχα να είναι ελεύθερη να στηρίξει τις περιφερειακές ομάδες που τη βοηθούν να διευρύνει την επιρροή της, χωρίς να προκαλούνται προβλήματα στο εσωτερικό της χώρας.

Ωστόσο, οι διπλωματικοί και εμπορικοί περιορισμοί της τρέχουσας κρίσης είναι πρωτοφανείς. Καθώς διαβρώνονται οι δεσμοί με τις άμεσα γειτονικές χώρες, η Ντόχα μπορεί να στραφεί στο Ιράν, στην Τουρκία και στο Ιράκ για βοήθεια.

Σε συνάντηση που πραγματοποιήθηκε χθες στη Βαγδάτη μεταξύ Τουρκίας, Ιράν και Ιράκ, κατόπιν αιτήματος του επικεφαλής του Συμβουλίου Προσανατολισμού του Ιράν, τονίστηκε αυτή η πιθανότητα. Το Κατάρ και η Τουρκία έχουν δημιουργήσει στενούς και διαρκώς αναπτυσσόμενους δεσμούς, και ο ισχυρός Σουνίτης κοινοβουλευτικός εκπρόσωπος του Ιράκ συναντήθηκε στις 4 Ιουνίου με τον Αλ Θανί, κάτι που δείχνει τις θετικές σχέσεις των δύο χωρών.

Αν και καμία από τις χώρες αυτές δεν θα μπορούσε να υποκαταστήσει τη στήριξη που λάμβανε για δεκαετίες το Κατάρ από το δίκτυο του Συμβουλίου Συνεργασίας του Κόλπου ή από τις ΗΠΑ, οι προσπάθειες της Σαουδικής Αραβίας να τιμωρήσει το Κατάρ θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε βαθύτερη συνεργασία του Κατάρ με άλλες χώρες που δεν είναι μέλη του Συμβουλίου Συνεργασίας του Κόλπου.

Οι ενέργειες των ΗΑΕ, της Σαουδικής Αραβίας και άλλων, αποτελούν μέρος μιας συντονισμένης προσπάθειας να πιεστεί το Κατάρ, ώστε να ευθυγραμμιστεί με τις σαουδαραβικές θέσεις για τη Μουσουλμανική Αδελφότητα και το Ιράν. Η ισχυρή στήριξη των ΗΠΑ στον συνασπισμό του οποίου ηγείται η Σαουδική Αραβία πιθανότατα αύξησε την αυτοπεποίθηση των χωρών αυτών στην απόφασή τους να απομονώσουν την Ντόχα σε τέτοιον βαθμό.

Ωστόσο, αυτή η διένεξη περιπλέκει και την αποστολή των ΗΠΑ, αφού βασίζεται στον σουνιτικό συνασπισμό προκειμένου να διαχειριστεί τις περιφερειακές απειλές όπως το Ισλαμικό Κράτος. Ακόμα και αν το Ριάντ προσπαθεί να υπονομεύσει την εμπιστοσύνη που δείχνει η Ουάσινγκτον στην Ντόχα, αυτό δεν θα είναι εύκολο καθώς το Κατάρ φιλοξενεί τη δεύτερη μεγαλύτερη αμερικανική στρατιωτική παρουσία στην περιοχή, περιλαμβανομένου του αμερικανικού κέντρου διοίκησης που συντονίζει τον πόλεμο κατά του Ισλαμικού Κράτους. Επιπλέον, σημαντικό ποσοστό των αεροπορικών επιδρομών ξεκινούν από την αεροπορική βάση al-Udeid του Κατάρ.

Από την πλευρά του, ο αμερικανικός στρατός ανακοίνωσε πως δεν σχεδιάζει να προσαρμόσει τη θέση του, ως απάντηση στη διπλωματική διένεξη, κάτι που παρέχει διασφαλίσεις στην Ντόχα ότι είναι εξασφαλισμένη η βασική στήριξη προς τη χώρα και αυξάνει τη δυνατότητα του Κατάρ να αντέξει στις πιέσεις του Συμβουλίου Συνεργασίας του Κόλπου.

Εν τω μεταξύ, αν και οι ΗΠΑ τακτικά διατηρούν στρατιωτικές σχέσεις με χώρες που έχουν αντιπαλότητα, ωστόσο η σοβαρότητα του ρήγματος εντός του GCC αυτή τη φορά απλώς τονίζει την αδυναμία της προσπάθειας των ΗΠΑ να υποστηρίξουν ένα βιώσιμο «αραβικό ΝΑΤΟ».