Οι Κούρδοι, η Τουρκία και το νέο «ανατολικό» ζήτημα

Η κρίση στο Ιράκ φέρνει τους Κούρδους πιο κοντά στο όνειρο για ένα ανεξάρτητο κράτος. Οι κουρδικές στρατιωτικές δυνάμεις που είναι γνωστές ως Peshmerga («εκείνοι που αψηφούν τον θάνατο») καταλαμβάνουν θέσεις-κλειδιά στο βόρειο τμήμα της χώρας, που πλέον έχει εγκαταλειφθεί από τον εθνικό ιρακινό στρατό, διευρύνοντας σημαντικά τα εδάφη που βρίσκονται υπό άμεσο κουρδικό έλεγχο.

Παράλληλα έχουν ήδη κάνει ένα σημαντικό βήμα προς την οικονομική τους ανεξαρτησία, ενισχύοντας τη στρατηγική εταιρική τους σχέση με την τουρκική κυβέρνηση. Στα τέλη Μαΐου, άρχισαν να εξάγουν πετρέλαιο μέσω ενός αγωγού που διασχίζει την Τουρκία, τα έσοδα από τον οποίο θα κατευθύνονται σ' έναν τραπεζικό λογαριασμό που ανήκει σε Κούρδους και όχι στα ταμεία του ιρακινού θησαυροφυλακίου.

Αν και ο Ιρακινός πρωθυπουργός Νούρι Αλ Μαλίκι έχει απαντήσει στις κουρδικές πετρελαϊκές φιλοδοξίες, αφαιρώντας τη χρηματοδότηση των συγκεκριμένων περιοχών από τον εθνικό προϋπολογισμό και προσφεύγοντας στη διεθνή διαιτησία κατά της Τουρκίας (επειδή βοηθάει τις εξαγωγές της κουρδικής πλευράς), η Βαγδάτη σήμερα χρειάζεται τους Κούρδους αν θέλει να διατηρήσει την κρατική της οντότητα.

Οι Κούρδοι για την κυβέρνηση του Ιράκ είναι απαραίτητοι τόσο στρατιωτικά όσο και πολιτικά και τα μόνα που έχουν απομείνει στον Μαλίκι για να προσφέρει είναι οι πιο γενναιόδωρες πληρωμές προς τις κουρδικές ένοπλες δυνάμεις από τα ταμεία της κεντρικής κυβέρνησης καθώς και επώδυνοι συμβιβασμοί σχετικά με την ανεξαρτησία τού κουρδικού πετρελαϊκού τομέα.

Στο παζλ μπαίνει και ο αμερικάνικος παράγοντας. Για αρκετά χρόνια, οι Ηνωμένες Πολιτείες προσπάθησαν να διαπραγματευθούν συμφωνίες προκειμένου να έρθουν πιο κοντά με την Αρμπίλ και τη Βαγδάτη, αλλά οι προσπάθειες απέβησαν άκαρπες, καθώς τα δύο στρατόπεδα είχαν διαμετρικά αντίθετες βλέψεις για το μέλλον της χώρας.

Ενώ ο Μαλίκι αναζητά την ενίσχυση της κεντρικής διοίκησης του Ιράκ -κυρίως στις πετρελαιοπαραγωγικές περιοχές που αντιπροσωπεύουν το 95% των κρατικών εσόδων- οι Κούρδοι ζητούν να τους αναγνωριστεί η πλήρης αυτονομία των εδαφών τους στο ιρακινό Σύνταγμα. Σήμερα όμως με τους τζιχαντιστές να βρίσκονται εξω από τη Βαγδάτη τα πράγματα είναι εντελώς διαφορετικά αφού για τις ΗΠΑ το κεντρικό θέμα είναι η διάσωση της κρατικής οντότητας του Ιράκ, και αυτό σίγουρα ευνοεί τα σχέδια των Κούρδων.

Σε ένα τέτοιο κλίμα έντασης, η Ερμπίλ, πρωτεύουσα του Κουρδιστάν, δεν προτίθεται να παράσχει στρατιωτική υποστήριξη κανενός είδους στον Μαλίκι. Ήδη οι Peshmerga επιβεβαιώνουν ότι δεν έχουν προσπαθήσει να διώξουν τις δυνάμες του Ισλαμικού Κράτους του Ιράκ και του Λεβάντε (ΙΚΙΛ) από τα εδάφη που έχουν πάρει υπό τον έλεγχό τους.

Το κλίμα έχει ενταθεί πολύ το τελευταίο διάστημα και οι Κούρδοι ηγέτες έχουν προτείνει μεταξύ άλλων ότι θα διοργανώσουν δημοψήφισμα με αντικείμενο την ανεξαρτησία - όπου είναι βέβαιο ότι θα επικρατήσει το "ναι" στο πλαίσιο της αναβίωσης του κουρδικού εθνικισμού.

Το συμβολικό επίκεντρο αυτών των διαφορών είναι η πετρελαϊκή πόλη του Κιρκούκ, το οποίο ορισμένοι αποκαλούν Ιερουσαλήμ των Κούρδων. Στις 10 Ιουνίου, μετά την αποχώρηση του εθνικού ιρακινού στρατού, οι Κούρδοι ύψωσαν τις δικές τους σημαίες στις θέσεις εκείνων του Ιράκ και ο εκπρόσωπος των Peshmerga ανακοίνωσε ότι οι κουρδικές δυνάμεις ελέγχουν την πόλη Κιρκούκ και τη γύρω περιοχή. Κούρδοι αξιωματούχοι δήλωσαν επίσης ότι ακόμη και οι πετρελαϊκές εγκαταστάσεις του ιρακινού κράτους είναι πλέον υπό την επιτήρηση των κουρδικών δυνάμεων.

Η Τουρκία

Σε μια χρονική περίοδο κατά την οποία προσπαθούν να εδραιώσουν την επικράτειά τους, οι Κούρδοι, οι οποίοι δεν έχουν πρόσβαση στη θάλασσα, χρειάζονται οικονομική ενίσχυση και γι' αυτό έχουν στραφεί στην Τουρκία. Πέρυσι, έχτισαν έναν αγωγό -που τώρα βρίσκεται σε λειτουργία- στα τουρκικά σύνορα και υπέγραψαν συμφωνίες για τη διαχείριση των εξαγωγών πετρελαίου και φυσικού αερίου στη Μεσόγειο.

Η προθυμία της Τουρκίας να διευκολύνει την αυτονομία του ιρακινού Κουρδιστάν σηματοδοτεί μια δραματική στροφή του Τούρκου πρωθυπουργού Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, ο οποίος άλλοτε ανησυχούσε για το ενδεχόμενο ύπαρξης ενός ανεξάρτητου κουρδικού κρατιδίου, που θα μπορούσε να δώσει παρόμοιες ιδέες στην κουρδική μειονότητα της Τουρκίας. Ο Ερντογάν τελικά άλλαξε στάση, δεδομένης της σύγκλισης των συμφερόντων των δύο πλευρών, συμπεριλαμβανομένης της αυξανόμενης ζήτησης ενέργειας της Τουρκίας. Επιπλέον, το ιρακινό Κουρδιστάν σήμερα λειτουργεί ως ενδιάμεσος μεταξύ της Τουρκίας και της κατάστασης αναρχίας που επικρατεί στον νότο, την ίδια στιγμή που η ΙΚΙΛ ανεβαίνει στην εξουσία.

Πάντως αναλυτές επισημαίνουν ότι παρά την υποστήριξή της προς τους Κούρδους του Ιράκ η Τουρκία μάλλον δεν είναι έτοιμη να αναγνωρίσει ένα πλήρως ανεξάρτητο Κουρδιστάν.