George Friedman: Οι 16 διάδοχοι της Κίνας

Η Kίνα έχει γίνει σχήμα λόγου. Όταν μιλάμε γι' αυτήν εννοούμε μια συγκεκριμένη φάση οικονομικής ανάπτυξης που στηρίζεται σε χαμηλούς μισθούς, ξένες επενδύσεις και μια χαοτική και ανοργάνωτη επέκταση, που είναι μεν μεγαλειώδης σε κλίμακα, έχει δε ουκ ολίγα ελαττώματα. Το μεγαλείο γέννησε τα ελαττώματα και τα ελαττώματα βοηθούν να υπάρχει το μεγαλείο.

Όπως τα βέλη, έτσι και τα κράτη υψώνονται και μετά πέφτουν με διαφορετικό τρόπο και έχοντας διανύσει διάφορες διαδρομές. Η περίπτωση της Κίνας έχει διαρκέσει περισσότερα από 30 χρόνια. Η χώρα θα συνεχίσει να υπάρχει και ίσως να ευημερεί, αλλά αυτή η εποχή της κινεζικής ανάπτυξης -που βασίζεται στους χαμηλούς μισθούς ώστε να κατακτηθούν οι παγκόσμιες αγορές- τελειώνει γιατί απλούστατα τώρα υπάρχουν άλλα κράτη με ακόμη χαμηλότερους μισθούς και περισσότερα πλεονεκτήματα.

Από τώρα και στο εξής, η Κίνα θα πρέπει να αλλάξει κατεύθυνση. Έτσι, άλλες χώρες προορίζονται να πάρουν τη θέση της.

Ανασχηματίζοντας τη διεθνή τάξη

Από τη βιομηχανική επανάσταση και μετά, υπήρχαν πάντα χώρες των οποίων το ανταγωνιστικό πλεονέκτημα στις διεθνείς συναλλαγές βασιζόταν στους χαμηλούς μισθούς και στη μεγάλη εργατική δύναμη. Αν αυτές οι χώρες μπορούν να κεφαλαιοποιήσουν το πλεονέκτημά τους μπορούν να μετασχηματιστούν με εκπληκτικό τρόπο. Αυτοί οι μετασχηματισμοί είναι που με τη σειρά τους αλλάζουν τις δομές της παγκόσμιας ισχύος. Όταν δεν υπάρχει κάποιος πόλεμος, τον ρόλο των απαιτούμενων πόνων τοκετού για να γεννηθεί μια νέα κατάσταση τον αναλαμβάνει το εμπόριο.

Μετά τον Β΄Παγκόσμιο Πόλεμο, η Γερμανία και η Ιαπωνία βγήκαν από τη δεινή θέση χρησιμοποιώντας το καταρτισμένο και χαμηλού κόστους εργατικό τους δυναμικό έτσι ώστε όχι μόνο να χτίσουν την οικονομία τους, αλλά για να καταστούν μεγάλες εξαγωγικές δυνάμεις.

Όταν ήμουν παιδί, στη δεκαετία του 1950, το made in Japan ήταν συνώνυμο των φθηνών και κακοφτιαγμένων προϊόντων. Έως το 1990, η Ιαπωνία είχε φτάσει στο σημείο η οικονομική της ισχύς να μη βασίζεται σε χαμηλού επιπέδου αγαθά και μηδαμινά μεροκάματα, αλλά στην τεχνολογία αιχμής. Έπρεπε να αφήσει την τροχιά της υψηλής ανάπτυξης για να ακολουθήσει άλλα μονοπάτια. Η Κίνα τώρα είναι αντιμέτωπη με μια παρόμοια μετάβαση.

Η διαδικασία αυτή είναι γεμάτη με προκλήσεις. Στην αρχή αυτής, εκείνο που οι συγκεκριμένες χώρες έχουν για πούλημα είναι λίγο-πολύ η σχετική τους φτώχεια. Το χαμηλό επίπεδο διαβίωσης τους επιτρέπει να πουλάνε φθηνή εργασία. Αν η διαδικασία επιτύχει και οι εργαζόμενοι είναι πειθαρχημένοι, οι επενδύσεις έρχονται για να εκμεταλλευτούν τις ευκαιρίες. Όπως όμως οι επενδυτές, έτσι και οι εγχώριοι επιχειρηματίες πλουτίζουν εις βάρος των εργαζομένων, των οποίων η ζωή είναι σκληρή και βάναυση.

Δεν είναι μόνο η ίδια η εργασία. Είναι και ο τρόπος ζωής. Καθώς οι εργάτες πηγαίνουν στα εργοστάσια ο κοινωνικός ιστός διαλύεται. Αλλά αυτή η πτώση του επιπέδου διαβίωσης ανοίγει την πόρτα σε μία πιο ευέλικτη εργατική δύναμη ικανή να εκμεταλλευτεί νέες ευκαιρίες. Η παραδοσιακή διαβίωση εξαφανίζεται και τη θέση της παίρνουν τα αγαθά του καπιταλισμού.

Παρ' όλα αυτά, οι εργάτες είναι πρόθυμοι, γνωρίζοντας ότι όσο δύσκολη και αν είναι η θέση τους είναι καλύτερη από ό,τι προηγουμένως. Η αμερικανική μετανάστευση βασίστηκε σε αυτήν τη γνώση. Οι εργάτες έδειξαν προθυμία να εργαστούν για πολλές ώρες και έναντι χαμηλής αμοιβής. Ήξεραν ότι η ζωή ήταν σκληρή, αλλά καλύτερη από ό,τι ήταν στην πατρίδα. Αυτό θα ίσχυε για τα παιδιά τους και, με λίγη τύχη, και για τους ίδιους.

Καθώς η διαδικασία προχωρά, οι χαμηλοί μισθοί αυξάνονται -το να παράγεις απλά προϊόντα δεν είναι τόσο επικερδές όσο το να παράγεις περίπλοκα- και οι ρυθμοί ανάπτυξης μειώνονται υπέρ περισσότερο προβλέψιμων κερδών από περισσότερο σύνθετα προϊόντα και υπηρεσίες. Όλα τα κράτη περνούν από αυτήν τη διαδικασία και η Κίνα δεν είναι εξαίρεση. Αυτή είναι πάντα μια επικίνδυνη εποχή για μια χώρα. Η Ιαπωνία τη διαχειρίστηκε καλά.

Η Κίνα έχει περισσότερο σύνθετες προκλήσεις να αντιμετωπίσει.

Το PC16

Πράγματι, η Κίνα είναι στο τέλος της εποχής των χαμηλών μισθών και της υψηλής ανάπτυξης και άλλες χώρες ετοιμάζονται να την αντικαταστήσουν. Το διεθνές σύστημα ανοίγει τις πύλες του σε χώρες με χαμηλό εργατικό κόστος, οι οποίες έχουν ταυτόχρονα την κατάλληλη υποδομή, καθώς και επαρκή τάξη ώστε να μπουν στο παιχνίδι. Οι χώρες όπου οι μισθοί είναι χαμηλοί αρπάζουν την ευκαιρία και σκαρφαλώνουν την κλίμακα του διεθνούς συστήματος. Μαζί τους έρχεται η πολιτική και η οικονομική ελίτ και οι φτωχοί, για τους οποίους ακόμη και η βαναυσότητα της πρώιμης εκβιομηχάνισης αποτελεί ανακούφιση.

Το να προσδιοριστούν οι χώρες αυτές είναι δύσκολο. Οι διάφορες στατιστικές δεν συλλαμβάνουν τις αλλαγές παρά μόνο αφού αυτές είναι ήδη καθ' όδόν. Σε κάποιες από αυτές τις χώρες, όπως το Βιετνάμ και η Ινδονησία, η αλλαγή έχει αρχίσει εδώ και αρκετά χρόνια. Παρότι καυχώνται ότι είναι πιο ανεπτυγμένες οικονομίες από εκείνες, για παράδειγμα, του Λάος ή της Μιανμάρ, μπορούν ακόμη να θεωρούνται μέλη της ομάδας των 16 διαδόχων της Κίνας, των 16 δηλαδή χωρών που πιστεύουμε ότι πληρούν τις προϋποθέσεις για να γίνουν τέτοιοι διάδοχοι.

Παρακολουθούμε όλο και περισσότερες εταιρίες που επιλέγουν να αφήσουν την Κίνα ή να μην κατευθυνθούν προς τα εκεί, προτιμώντας αυτές τις χώρες. Οι περιπτώσεις αυτές τώρα πληθαίνουν.

Το πρώτο κίνητρο είναι η επιθυμία της παγκόσμιας επιχειρηματικής κοινότητας, την οποία συνήθως αποτελούν μάλλον μικρές επιχειρήσεις, να ξεφύγει από τους ολοένα κι αυξανόμενους και μη ανταγωνιστικούς μισθούς και το επιχειρηματικό περιβάλλον του μέχρι πρότινος αναπτυξιακού γίγαντα. Οι μεγάλες επιχειρήσεις δεν μπορούν να κινηθούν γρήγορα και δεν μπορούν να χρησιμοποιήσουν το δυναμικό των αναδυόμενων αγορών, γιατί είναι με κάθε έννοια «ανειδίκευτο».

Οι επιχειρήσεις που αναλαμβάνουν τέτοια δράση είναι μικρότερες, με μικρό κεφάλαιο, και, για τον λόγο αυτό, με χαμηλότερο κίνδυνο. Είναι ταχέως κινούμενες επιχειρήσεις και εντάσεως εργασίας, που βγάζουν το ψωμί τους αναζητώντας το χαμηλότερο εργατικό κόστος σε περιοχές που διαθέτουν κάποια οργάνωση, τάξη και ορισμένες εξαγωγικές υποδομές.

Βλέποντας το θέμα ιστορικά, δύο είναι οι επιχειρηματικές δραστηριότητες που όταν παρατηρούνται σε μια χώρα αποτελούν ενδείξεις ότι αυτή πιθανότατα θα ανήκει στην ομάδα «υψηλοί ρυθμοί-χαμηλοί μισθοί»: Η πρώτη από αυτές τις δραστηριότητες είναι ιστορικά ένα από τα σημεία όπου ξεκίνησε η ιστορία της βιομηχανίας, η κατασκευή ενδυμάτων και υποδημάτων. Πρόκειται για έναν εξαιρετικά ανταγωνιστικό κλάδο, που απαιτεί χαμηλούς μισθούς, αλλά προσφέρει ευκαιρίες για τον πληθυσμό, ειδικά για τις γυναίκες. Η δεύτερη είναι η συναρμολόγηση κινητών τηλεφώνων, η οποία απαιτεί εργατική δύναμη χωρίς ιδιαίτερες απαιτήσεις. Σε αυτήν την περίπτωση η τιμή έχει ιδιαίτερη σημασία.

Για τον λόγο αυτό προσπαθήσαμε να εντοπίσουμε μέρη στα οποία κατευθύνονται εταιρίες δραστηριοποιούμενες σε αυτούς ακριβώς τους τομείς. Δεν αναζητούμε παγκόσμιας απήχησης κινήσεις που προσέλκυαν την προσοχή, αλλά πρώτες κινήσεις που μοιάζουν επιτυχημένες. Όπου υπάρχουν κάποιες εταιρίες που τα κατάφεραν θα ακολουθήσουν και άλλες.

Στις χώρες αυτές, ο νόμος, με την έννοια του γραπτού δικαίου, δεν υπάρχει. Η διοίκηση ασκείται μέσω εθίμων και σχέσεων με τη μια ανώτατη ολιγαρχία. Συνεργασίες ξεκινούν, συχνά υπάρχει πολιτική αβεβαιότητα και περιστατικά βίας ίσως έχουν πρόσφατα ανακύψει. Πρόκειται για περιοχές που βρίσκονται στην αρχή του αναπτυξιακού τους κύκλου και ίσως να μην αναπτυχθούν σωστά. Όσοι επενδύουν εδώ παίρνουν ρίσκο. Αλλιώς δεν θα βρίσκονταν εκεί.

Ένας δεν φτάνει

Δεν υπάρχει χώρα που να μπορεί μόνη της να πάρει τη θέση της Κίνας - το μέγεθός της είναι εκπληκτικό. Αυτό σημαίνει ότι οι διάδοχοί της δεν θα είναι μία χώρα, αλλά αρκετές, που βρίσκονται σχεδόν στο ίδιο επίπεδο ανάπτυξης. Αθροιζόμενες, αυτές οι χώρες έχουν πληθυσμό περίπου 1 δισεκατομμύριο. Δεν είχαμε σκοπό να ισχύει κάτι τέτοιο όταν κάναμε την επιλογή χωρών - το συνειδητοποιήσαμε αφότου τις επιλέξαμε.

Κατά την εκτίμησή μας, οι διάφοροι κλάδοι που αποτελούν ένδειξη ανάπτυξης σε πρώιμο στάδιο είναι ήδη παρόντες στις χώρες αυτές.

Επιπλέον δεν υπάρχουν εμπόδια που να φρενάρουν την περαιτέρω ανάπτυξη. Ωστόσο, πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι λίγες από αυτές τις χώρες έρχονται στο μυαλό όταν σκεφτόμαστε «χαμηλό πολιτικό ρίσκο και μεγάλη σταθερότητα» - όπως δεν θα μας ερχόταν και η Κίνα το 1978-1980.

Επίσης, εξαιρέσαμε χώρες των οποίων η ανάπτυξη βασίζεται στην ενέργεια ή στην εξόρυξη μεταλλευμάτων, μια που αυτές ακολουθούν διαφορετικούς οικονομικούς δρόμους. Οι «16» είναι αποκλειστικά διάδοχοι της Κίνας ως αγορά εργασίας με χαμηλούς μισθούς, υποανεπτυγμένες, με ευκαιρίες ραγδαίας επέκτασης του μεταποιητικού τομέα της οικονομίας τους.

Το νέο πεδίο δραστηριότητας εντοπίζεται στην Αφρική, στην Ασία και σε μικρότερο βαθμό στη Λατινική Αμερική.

Όταν κοιτάζει κανείς τον χάρτη, διαπιστώνει ότι αρκετή από αυτήν τη νέα κινητικότητα βρίσκεται στη λεκάνη του Ινδικού Ωκεανού. Το πιο ενδιαφέρον κομμάτι βρίσκεται στην ανατολική πλευρά της υποσαχάριας Αφρικής: Τανζανία, Κένυα, Ουγκάντα και Αιθιοπία. Σρι Λάνκα, Ινδονησία, Μιανμάρ και Μπαγκλαντές έχουν άμεση πρόσβαση στον Ινδικό Ωκεανό.

Οι χώρες Ινδοκίνα και Φιλιππίνες δεν είναι στον Ινδικό Ωκεανό, αλλά βρίσκονται κοντά. Υπάρχουν ορισμένες στη Λατινική Αμερική: το Περού, η Δομινικανή Δημοκρατία, η Νικαράγουα και το Μεξικό. Ειδικά για το Μεξικό θα πρέπει να ειπωθεί ότι αναφερόμαστε στην περιοχή βόρεια του Μέξικο Σίτι και νότια των συνόρων με τις ΗΠΑ, η οποία αναπτύσσεται ταχύτατα τα τελευταία χρόνια. Εκεί περιλαμβάνονται οι Veracruz, Campeche, Chiapas και Yukatan.

Όλα αυτά πρέπει να μπουν σε ένα ευρύτερο πλαίσιο. Είναι μάλλον απίθανο όλες αυτές οι χώρες να επιτύχουν. Δεν είναι ακόμη έτοιμες -με κάποιες εξαιρέσεις- για προηγμένες χρηματοοικονομικά αγορές. Μπαίνουν τώρα σε μια διαδικασία που υπάρχει στον κόσμο από το 1700: πρόκειται για συνδυασμό παγκοσμιοποίησης και εκβιομηχάνισης, που δεν είναι εύκολος δρόμος.

Η παραβολή της οικονομικής ανάπτυξης λέει πως ό,τι δεν έχει ακόμη ανατείλει θα ανατείλει και τελικά θα καταρρεύσει. Η διαδικασία που ξεκίνησε στη βιομηχανική επανάσταση δεν φαίνεται να μπορεί να σταματήσει.

* Ο κ. George Friedman είναι ο ιδρυτής και CEO του αμερικανικού think tank Stratfor.

**Συμφωνείτε ή διαφωνείτε με τον αρθρογράφο; Τι γνώμη έχετε;

To Εuro2day.gr ενθαρρύνει τον διάλογο και την έκφραση απόψεων από τους αναγνώστες. Σχολιάστε το άρθρο και πείτε την άποψή σας δημόσια για όσα συμβαίνουν και μας αφορούν όλους. Αν θεωρείτε το άρθρο σημαντικό, διαδώστε το με τα εργαλεία κοινωνικής δικτύωσης.