«Ψυχρός Πόλεμος» νέου τύπου για Ρωσία, ΕΕ και ΗΠΑ

Η Stratfor καταγράφει αυτό που αποκαλείται το τέλος της μεταψυχροπολεμικής περιόδου, έναν κόσμο με τρεις πυλώνες: τις ΗΠΑ, την Ευρώπη και την Κίνα. Δύο από αυτές τις τρεις μεταβάλλουν τη συμπεριφορά τους, τα τελευταία χρόνια. Έχουμε συζητήσει το τέλος της εποχής των υψηλών ρυθμών ανάπτυξης της Κίνας, όπως και της μικρής αύξησης των μισθών. Έχουμε επίσης συζητήσει τη βαθιά θεσμική κρίση που έχει δημιουργηθεί στην Ευρώπη, ως αποτέλεσμα των οικονομικών της προβλημάτων. Επίσης έχουμε ασχοληθεί με τους πιθανούς διαδόχους της Κίνας.

Αυτό στο οποίο πρέπει τώρα να εστιάσουμε είναι το σύστημα που θα αναδυθεί από τον μεταψυχροπολεμικό κόσμο και για να το κάνουμε αυτό χρειάζεται να αναλύσουμε τις αλλαγές στη συμπεριφορά της Ρωσίας.

Χάος στη Ρωσία

Η Ρωσία πέρασε δύο φάσεις μετά τον Ψυχρό Πόλεμο. Η πρώτη ήταν το χάος που ακολούθησε την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης. Το χάος μερικές φορές μπορεί να μπερδευτεί με τον φιλελευθερισμό. Πολλοί λοιπόν πιστεύουν ότι η Ρωσία στη δεκαετία μετά τη Σοβιετική Ένωση ήταν φιλελεύθερη. Αλλά η Ρωσία υπό τον Boris Yeltsin ήταν περισσότερο χαοτική παρά φιλελεύθερη, με ένα πρόγραμμα ιδιωτικοποιήσεων που έκανε πλούσιους όσους γρήγορα οργανώθηκαν για να εκμεταλλευτούν τις αδιαφανείς διαδικασίες. Ταυτόχρονα, υπήρχε μια ασχημάτιστη δημόσια ζωή, ενώ η Δύση ήταν ικανοποιημένη από την πτώση της σοβιετικής ισχύος και παραπλανημένη ότι η Ρωσία μετατρεπόταν σε δυτική συνταγματική δημοκρατία.

Η δεύτερη φάση ήρθε ως απάντηση στην πρώτη. Το συνονθύλευμα του Yeltsin δεν μπορούσε να συνεχιστεί. Σε μεγάλο βαθμό, η Ρωσία δεν λειτουργούσε. Η μόνη δομή που είχε επιβιώσει από τη Σοβιετική Ένωση ήταν οι δυνάμεις ασφαλείας. Ακόμη και αυτές είχαν υποβαθμιστεί από τον Yeltsin. Οι δυνάμεις ασφαλείας, όμως, κράτησαν τη χώρα κατά το δυνατόν συμπαγή και ταυτόχρονα συμμετείχαν στο μάζεμα πλούτου μέσα από τη διαδικασία των ιδιωτικοποιήσεων. Χάρη στα παραπάνω, όχι μόνο διατήρησαν τη δύναμη που είχαν στη σοβιετική περίοδο, αλλά την αύξησαν κιόλας. Την ίδια στιγμή, μια τάξη ολιγαρχών αναδύθηκε και οι δύο ομάδες ταλαντεύονταν ανάμεσα στον ανταγωνισμό και τη συνεργασία.

Η Ρωσία δεν μπορούσε να συνεχίσει όπως ήταν. Βυθιζόταν σε τρομερή φτώχεια, χειρότερη από της Σοβιετικής Ένωσης, υπήρχαν περιοχές που προσπαθούσαν να αποσχιστούν από τη Ρωσική Ομοσπονδία και το διεθνές της βάρος ήταν ελάχιστο ως ανύπαρκτο.

Οι ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ διεξήγαγαν πόλεμο στο Κόσοβο, αδιαφορώντας για τη ρωσική αντίθεση. Η Ρωσία ήταν αντίθετη, καθώς η Σερβία ήταν σύμμαχός της και λόγω της αρχής μη αλλαγής συνόρων στην Ευρώπη, που δημιουργήθηκε μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο.

Όταν η Σερβία δεν κατέρρευσε αμέσως μετά την αεροπορική επιδρομή και ο πόλεμος διήρκεσε, ζητήθηκε από τους Ρώσους να διαπραγματευτούν το τέλος του. Σε αντάλλαγμα τους υποσχέθηκαν σημαντικό ρόλο στο μεταπολεμικό Κόσοβο. Αυτό όμως δεν συνέβη, αφού το μέλλον του Κοσόβου έγινε ζήτημα των ΗΠΑ και της Ευρώπης.

Η επιρροή δεν είναι κάτι που χαρίζεται σε μια χώρα. Έχει την επιρροή λόγω της δύναμής της και επειδή το να αγνοήσει κάποιος τις επιθυμίες της θα είχε τεράστιες συνέπειες. Από το 1999 η Ρωσία βρίσκεται στο κατώτατο σημείο ισχύος της.

Ο Putin επαναφέρει τη Ρωσία

Ήταν λογικό ένας άνδρας σαν τον Vladimir Putin να αναδυθεί από το χάος της δεκαετίας του 1990. Ο Putin ήταν βαθιά ενσωματωμένος στην KGB και στο παλιό σύστημα των σωμάτων ασφαλείας. Κατά τη θητεία του στην Αγία Πετρούπολη, αναμείχθηκε με τους ανερχόμενους ολιγάρχες και τη νέα γενιά οικονομικών μεταρρυθμιστών. Ο Putin αντιλήφθηκε ότι δύο πράγματα έπρεπε να συμβούν για να αναγεννηθεί Η Ρωσία: Κατ' αρχάς, οι ολιγάρχες έπρεπε να παρακινηθούν να ευθυγραμμίσουν τις κινήσεις τους με αυτές της ρωσικής κυβέρνησης. Τους χρωστούσε αρκετά για να προσπαθήσει να τους διαλύσει (αν και έκανε μία-δύο εξαιρέσεις), αλλά δεν τους χρωστούσε τόσα ώστε να τους αφήσει να εκμεταλλεύονται τη χώρα.

Κατανόησε, επίσης, ότι έπρεπε να βάλει την οικονομία σε τάξη, τόσο για εσωτερικούς, όσο και για λόγους εξωτερικής πολιτικής. Η Ρωσία είχε τεράστια ενεργειακά αποθέματα, αλλά δεν μπορούσε να αντεπεξέλθει στον διεθνή ανταγωνισμό στη βιομηχανία και στις υπηρεσίες. Ο Putin εστίασε στο βασικό πλεονέκτημά της: στην ενέργεια και στις πρώτες ύλες. Για να το επιτύχει αυτό έπρεπε να αναλάβει σε κάποιον βαθμό τον έλεγχο της οικονομίας. Όχι τόσο ώστε να καταφέρει να προσεγγίσει τη Σοβιετική Ένωση, αλλά αρκετά για να αφήσει πίσω του το φιλελεύθερο μοντέλο που η Ρωσία νόμιζε ότι ακολουθεί. Όργανό του ήταν η Gazprom, μια κρατικά ελεγχόμενη εταιρεία, με αποστολή την εκμετάλλευση των ρωσικών πηγών ενέργειας, για να σταθεροποιήσει τη χώρα και να δημιουργήσει παράθυρο για ανάπτυξη. Την ίδια στιγμή, όσο ανέστρεφε τον οικονομικό φιλελευθερισμό, ο Putin επέβαλλε ελέγχους στον πολιτικό φιλελευθερισμό, περιορίζοντας τα ατομικά δικαιώματα.

Αυτή η διαδικασία δεν έγινε σε μια νύχτα. Ήταν κάτι που εξελίχθηκε για πάνω από μία δεκαετία και το αποτέλεσμά της δεν είναι μόνο μια οικονομικά σταθεροποιημένη Ρωσία, αλλά και μια Ρωσία που είχε επιρροή διεθνώς. Για τον Putin, ο περιορισμός των ατομικών δικαιωμάτων ήταν ένα μικρό τίμημα που έπρεπε να πληρωθεί. Από τη δική του οπτική γωνία, οι ελευθερίες της δεκαετίας του 1990 είχαν προξενήσει τεράστιες καταστροφές στη χώρα. Ήθελε να δημιουργήσει μια ισχυρή βάση για τη Ρωσία για να μπορεί να προστατεύει τον εαυτό της. Αυτός ο φόβος της αποσύνθεσης, που στο μυαλό του τροφοδοτούνταν από δυτικές δυνάμεις, έπρεπε να αναστραφεί. Η Ρωσία δεν μπορούσε να συνεχίσει να αγνοείται στο διεθνές στερέωμα, εκτός και αν ήθελε να διατηρήσει τον ρόλο του θύματος.

Η παραγωγή ενέργειας δημιούργησε την οικονομική βάση, στην οποία μπορούσε να χτίσει η κυβέρνηση για να δώσει ένα τέλος στην οικονομική κατάρρευση σε όλη τη χώρα. Επίσης, έδωσε στη Ρωσία ένα όπλο, που καθιστούσε βέβαιο ότι δεν θα την αγνοούσαν. Οι πωλήσεις ενέργειας στην Ευρώπη έγιναν απαραίτητο μέρος της ευρωπαϊκής οικονομικής ζωής. Η Γερμανία, για παράδειγμα, ήθελε ενέργεια για να διατηρήσει την οικονομία της. Υπήρχε βέβαια πάντα το ρίσκο ότι η Ρωσία θα διέκοπτε τις πωλήσεις. Σε αρκετές περιπτώσεις η ροή της ενέργειας διακόπηκε όταν υπήρχαν διαφωνίες ανάμεσα στη Ρωσία και στις χώρες διέλευσης (Λευκορωσία και Ουκρανία). Καθώς όμως οι Ρώσοι ανέπτυσσαν μεγαλύτερα αποθέματα, γι' αυτούς γινόταν πιο εύκολο να αντέξουν το κόστος μιας μεγάλης διακοπής, ακόμα και αν αυτή ήταν προς τη Γερμανία.

Γι' αυτόν τον λόγο η Γερμανία και η υπόλοιπη Ευρώπη άρχισαν να μην είναι αδιάφοροι στα "θέλω" της Ρωσίας. Κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, η Ρωσία ήταν πιο φτωχή και πανίσχυρη. Μετά ήταν φτωχότερη και ανίσχυρη. Ο Putin την επανέφερε σε ένα σημείο όπου ήταν κάπως καλύτερα οικονομικά και είχε διεθνή δύναμη. Το ότι εκείνος όμως ήταν αδιάφορος για τα ανθρώπινα δικαιώματα αναστάτωσε τους φιλελεύθερους αστούς. Η επιρροή του έξω από την Αγία Πετρούπολη και τη Μόσχα είναι μικρότερη, όμως η δημοτικότητά του παραμένει ισχυρή έξω από τις μεγαλύτερες πόλεις.

Μια αναδυόμενη ρωσική στρατηγική

Καθώς η Ευρώπη παλεύει με τα εσωτερικά της προβλήματα και η Κίνα ασχολείται με τα οικονομικά της ζητήματα, η Ρωσία έχει πλέον σημαντική πολιτική περιφερειακή επιρροή, επιρροή που ο Putin προσπαθεί συστηματικά να αυξήσει. Ο Putin ακολουθεί μια πολιτική που θα μπορούσε να ονομαστεί «εμπορικός επεκτατισμός». Τα ρωσικά τανκς δεν αναμένεται να εισβάλουν σε πρώην σοβιετικούς δορυφόρους στην Ευρώπη, όπως έκαναν στη Γεωργία, αλλά η αδυναμία της Ευρώπης έχει οδηγήσει αυτές τις χώρες να στηρίζονται λιγότερο στην υπόλοιπη Ευρώπη και να προσπαθούν να τα καταφέρουν μόνες τους.

Παρόλο που δεν μπορούν να στηριχτούν στις ΗΠΑ, όπου το ζήτημα της αντιπυραυλικής ασπίδας προκάλεσε μεγάλη αμηχανία, παραμένουν τρομερά επιφυλακτικές απέναντι στη Ρωσία. Ωστόσο, έχουν λίγες επιλογές και οι Ρώσοι είναι πολύ προσεκτικοί στο να διαβεβαιώνουν ότι δεν βλέπουν τις εμπορικές σχέσεις ως μέσο πολιτικού ελέγχου.

Τα ρωσικά συμφέροντα δουλεύουν για να αυξήσουν τις ενεργειακές πηγές που κατέχουν, καθώς και μια γκάμα άλλων βιομηχανιών. Λόγω της οικονομικής κρίσης, κοινοπραξίες, αγορές και πωλήσεις υπογράφονται παντού χωρίς να προξενούν θόρυβο. Οι περισσότερες συμφωνίες είναι μικρές. Όμως, αυτό που δένει τις οικονομίες των χωρών της Ανατολικής Ευρώπης στα ρωσικά συμφέροντα είναι οι μικρές σχέσεις. Δεδομένου του τρόπου με τον οποίο η Ρωσία διοικεί την οικονομία της, ακόμα και οι μικρές εταιρείες πρέπει να ευθυγραμμίζονται με την ευρύτερη στρατηγική. Δηλαδή, οι συμφωνίες πρέπει να κάνουν οικονομική αίσθηση, αλλά ένα από τα αποτελέσματα θα πρέπει να είναι η αυξημένη ρωσική επιρροή.

Αυτό δεν περιορίζεται μόνο στους πρώην δορυφόρους. Οι ρωσικές εταιρείες, έχοντας μετρητά, έχουν κάνει συμφωνίες ή φλέρταραν με συμφωνίες σε όλη την Ευρώπη. Η στρατηγική είναι ότι οι εμπορικές σχέσεις θα προκαλέσουν εσωτερικές πιέσεις στις ευρωπαϊκές χώρες να αποφύγουν μια αναμέτρηση με τη Ρωσία στα πολιτικά ζητήματα.

Αυτή η στρατηγική δημιουργεί μια νέα δυναμική στις σχέσεις Ρωσίας-ΗΠΑ. Κατά τη διάρκεια της σοβιετικής περιόδου και υπό τον Putin η στρατηγική της Ρωσίας απέναντι στις ΗΠΑ ήταν να δημιουργεί προβλήματα σε διαφορετικές περιοχές, αναγκάζοντας τις ΗΠΑ να διασπούν τις δυνάμεις τους. Το Βιετνάμ είναι ένα καλό παράδειγμα. Για τον Putin, ο τόπος γι' αυτήν τη δράση είναι η Μέση Ανατολή. Οι πόλεμοι στο Ιράκ και στο Αφγανιστάν ήταν δώρο για τους Ρώσους. Οι ΗΠΑ παγιδεύτηκαν, ανοίγοντας ένα παράθυρο ευκαιρίας στους Ρώσους να ανακάμψουν, να ξαναφτιάξουν το σύστημά τους και όταν τους δοθεί η ευκαιρία να επεκτείνουν τη δύναμή τους.

Το τέλος των πολέμων στο Αφγανιστάν και στο Ιράκ δεν είναι προς το συμφέρον τους. Η Μόσχα επωφελείται, με κάποιο κόστος, από την αμερικάνικη κατοχή στον ισλαμικό κόσμο. Γι' αυτό οι Ρώσοι έπαιξαν ρόλο στη Συρία και στο Ιράν, καλώντας ουσιαστικά τις ΗΠΑ να συνεχίσουν την πολιτική τους στη Μέση Ανατολή, μειώνοντας έτσι την πίεση προς τη Ρωσία. Οι Αμερικάνοι απάντησαν ασκώντας αυξανόμενη πίεση στους Ρώσους να άρουν την υποστήριξή τους στον Bashar al Assad και στους Ιρανούς. Οι Ρώσοι αρνήθηκαν.

Ο νέος Ψυχρός Πόλεμος

Όταν αποστασιοποιηθείς λίγο, βλέπεις ότι οι ΗΠΑ είναι στη διαδικασία αποδέσμευσης που συνήθως ακολουθεί τους αμερικάνικους πολέμους. Αυτή η αποδέσμευση έρχεται την ίδια ώρα που η Ευρώπη βιώνει μια εσωτερική οικονομική κρίση, η οποία έχει προκαλέσει θεσμική κρίση. Η συγκυρία αυτή έχει φέρει ευκαιρίες για τους Ρώσους να αυξήσουν την επιρροή τους στην Ευρώπη, σε μια στιγμή όπου οι ΗΠΑ προσπαθούν να βρουν τις ισορροπίες τους. Οι Ρώσοι βοηθούν στη διατήρηση πιθανών κρίσεων στη Μέση Ανατολή, στις οποίες οι Αμερικάνοι θέλουν να ανακατεύονται. Επίσης, επανενεργοποιούν και επεκτείνουν ένα δίκτυο σχέσεων με καθεστώτα της Λατινικής Αμερικής. Υπάρχει ένας βαθύς αντιαμερικανισμός στη Λατινική Αμερική, που εξισώνει τον αντιαμερικανισμό με αριστερή πολιτική. Σήμερα, οι Ρώσοι δεν είναι ιδιαίτερα αριστεροί ιδεολογικά. Είναι εθνικιστές. Όμως η ικανότητα να προκαλέσουν εντάσεις μεταξύ της Βενεζουέλας, του Εκουαδόρ, της Βολιβίας και των ΗΠΑ τους κοστίζει ελάχιστα και έχει πιθανά οφέλη.

Υπό αυτό το πρίσμα θα πρέπει να εξετάσουμε και την ιστορία με τον Snowden. Υπάρχουν πολλά ζητήματα στην υπόθεσή του, από αμερικάνικα συνταγματικά ζητήματα έως τις υποχρεώσεις αυτών που κατέχουν επίσημα έγγραφα. Η υπόθεση Snowden έχει και άλλη μία πτυχή: είναι Αμερικάνος με πρόσβαση σε άκρως απόρρητο υλικό, που αυτομόλησε στη Ρωσία. Οι Αμερικάνοι τον θέλουν πίσω. Πριν από 10-15 χρόνια, αυτό θα είχε συμβεί, αλλά όχι τώρα.

Αν οι Ρώσοι τον επέστρεφαν, όλοι οι πιθανοί Αμερικανοί αποστάτες μπορεί να αποφάσιζαν να μην εμπιστευτούν τη Ρωσία. Επιπλέον, αν ένας αντίστοιχος Ρώσος αυτομολούσε στις ΗΠΑ, είναι απίθανο ότι θα τον έδιναν πίσω για να περάσει από δίκη. Αλλά η αποστασία θα ήταν πολύ πιο αθόρυβη, καθώς όσο λιγότερα ήξεραν οι Ρώσοι τόσο το καλύτερο. Για λόγους πιθανόν πέρα από τον έλεγχό τους, μπορεί και όχι, αυτή η αποστασία δεν μπορεί να κρυφτεί.

Αλλά αυτό υπηρετεί δύο σκοπούς: Πρώτον, δημιουργεί πολιτική κρίση στις ΗΠΑ και ανάμεσα στις ΗΠΑ και τους συμμάχους τους. Δεύτερον, συνδέει τη Ρωσία με ομάδες υπεράσπισης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, που καταδίκαζαν τη Ρωσία για παραβίασή τους. Επίσης, με αυτόν τον τρόπο οι Ρώσοι κατάφεραν να πετύχουν ηθική ισοδυναμία με τους Αμερικάνους στον τομέα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Σε αυτό το επίπεδο, η υπόθεση του Snowden είναι ένα ζήτημα μικρής σημασίας. Αλλά δεν υπάρχουν ευκαιρίες πολύ μικρές για να τις εκμεταλευτείς.

Δεν υπάρχει κίνδυνος για πολεμική σύρραξη τώρα και ίσως ποτέ. Όμως οι Ρώσοι χρησιμοποιούν τώρα την ευρωπαϊκή οικονομική κρίση και την ένταση ανάμεσα στην Ευρώπη και στις ΗΠΑ για να κάνουν προβολή ισχύος στην Ευρώπη, να χωρίσουν -όσο γίνεται- τους Ευρωπαίους από τους Αμερικάνους και να βάλουν τις ΗΠΑ σε θέση άμυνας.

Οι Ρώσοι δεν είναι επιθετικοί. Βίωσαν μια μαζική ανατροπή το 1991, που οι ΗΠΑ εκμεταλλεύτηκαν σε κάθε ευκαιρία, από το Κόσοβο ως τη Βαλτική. Για ένα διάστημα φαινόταν ότι οι Αμερικάνοι είχαν καταφέρει να διαλύσουν τη ρώσικη ισχύ μόνιμα. Αν δεν είχε προκύψει η 11η Σεπτεμβρίου ίσως και να τα είχαν καταφέρει. Η Ρωσία δημιουργεί μια σφαίρα ασφαλείας για να προστατευτεί και να διεκδικήσει τα συμφέροντά της ως μεγάλη δύναμη.

Οι ΗΠΑ δεν έχουν καθορίσει ακόμα την πολιτική τους απέναντι σε αυτήν. Εξακολουθούν να βλέπουν τη συμπεριφορά της σαν σύνολο απομονωμένων πράξεων και όχι σαν ένα συνεκτικό σύνολο. Η Συρία, η Κίνα, η Ανατολική Ευρώπη και το Εκουαδόρ αντιμετωπίζονται ως ρώσικες ενοχλήσεις και όχι ως στρατηγική. Αλλά είναι πλέον στρατηγική. Μια στρατηγική να εγκλωβίσουν και να διασπάσουν τις αμερικάνικες δυνάμεις, ενώ η Ρωσία δημιουργεί μια νέα πραγματικότητα στην περιφέρειά της και ειδικά στην Ευρώπη.

Οι ΗΠΑ μπορούν να αντέξουν να είναι μπερδεμένες. Είναι μια μεγάλη δύναμη, με επαρκή χρόνο να αντιδράσει. Η Ρωσία είναι σε τελική ανάλυση αδύναμη. Το πλεονέκτημά της στην ενέργεια βασίζεται στις τιμές της και στην ανάπτυξη εναλλακτικών πηγών. Η ανόρθωσή της στηρίζεται σε σαθρά θεμέλια και αμφιβάλλω αν θα μπορέσουν να διατηρήσουν τον ρόλο τους. Η Σοβιετική Ένωση συνολικά ήταν πιο ισχυρή απ' ό,τι είναι η Ρωσία σήμερα και παρ' όλα αυτά δεν μπόρεσε να διατηρηθεί. Ούτε η Ρωσία μπορεί.

Αλλά τώρα έχει έναν ισχυρό ρόλο. Αυτό που κάνουν οι αριστεροί στη Λατινική Αμερική έχει μικρή σημασία και οι ΗΠΑ δεν πρόκειται να οδηγηθούν πίσω στη Μέση Ανατολή. Δύο πόλεμοι είναι αρκετοί. Όμως αυτό που κάνουν οι Ρώσοι στην Ανατολική Ευρώπη μπορεί να αλλάξει την Ευρώπη σημαντικά και να αμφισβητήσει τα αμερικάνικα συμφέροντα. Δεν είναι εύκολο να το αγνοήσεις. Είναι εξίσου δύσκολο να αντιδράσεις σε αυτό. Αυτό είναι το αμερικάνικο πρόβλημα. Για την ώρα, οι ΗΠΑ δεν έχουν καλές επιλογές.

Αυτός είναι ένας από τους λόγους που ο πρόεδρος Obama ακύρωσε τη σύνοδο του Σεπτεμβρίου με τον Putin. Ο Snowden είναι η δικαιολογία, αλλά δεν είναι μόνο αυτό. Οι ΗΠΑ βρίσκονται στη διαδικασία να αποδεχτούν το γεγονός ότι η Ρωσία είναι ένας αντίπαλος που ασκεί μια καλά σχεδιασμένη και αποτελεσματική στρατηγική, μέσα στο πλαίσιο των δυνατοτήτων της, τέτοια για την οποία οι ΗΠΑ δεν έχουν καθαρή απάντηση. Η τελευταία σύνοδος δεν πέτυχε τίποτα. Ούτε αυτή πρόκειται να πετύχει κάτι.

Στο βιβλίο μου "The Next 100 Years", παρέθεσα μια ακολουθία στην οποία η Ευρώπη και η Κίνα εξασθενούσαν. Επιχειρηματολογούσα ότι η δύναμη που θα αναδυθεί από αυτήν την εξασθένηση θα ήταν η Ρωσία, ότι η Ρωσία θα τελείωνε τον ψυχρό πόλεμο με τις ΗΠΑ και ότι η ικανότητά της να διατηρηθεί για άλλη μία γενιά πραγματικά δεν υπάρχει.

Όμως αυτό το βλέπω ως τον πιο σημαντικό διάδοχο του μεταψυχροπολεμικού κόσμου. Πιστεύω ότι είμαστε εκεί. Δεν είναι ψυχρός πόλεμος, αλλά θα γίνει ένα κεντρικό στοιχείο του διεθνούς συστήματος.