Το μυστικό δάνειο που χορήγησε η Goldman Sachs στην Ελλάδα ήταν ένα δαπανηρό λάθος από την αρχή, υποστηρίζει το Bloomberg σε ανάλυσή του.

Το 2001, την ημέρα όπου έκλεισε η συμφωνία, η ελληνική κυβέρνηση χρωστούσε στην τράπεζα περίπου 600 εκατ. ευρώ περισσότερα από τα 2,8 δισ. ευρώ που είχε δανειστεί, δήλωσε στο Bloomberg ο κ. Σπύρος Παπανικολάου, ο οποίος ανέλαβε τον ΟΔΔΗΧ το 2005. Μέχρι τότε, η τιμή της συναλλαγής -ενός παραγώγου που «συγκάλυπτε» το δάνειο και το οποίο η Goldman Sachs έπεισε την Ελλάδα να μην εξετάσει και με άλλους ανταγωνιστές της- είχε σχεδόν διπλασιαστεί στα 5,1 δισ. ευρώ, σύμφωνα με τον ίδιο.

Ο κ. Παπανικολάου και ο προκάτοχός του, Χριστόφορος Σαρδελής, που αποκαλύπτουν στο Bloomberg για πρώτη φορά λεπτομέρειες του συμβολαίου που βοήθησε την Ελλάδα να κρύψει το αυξανόμενο δημόσιο χρέος της για να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης, δήλωσαν πως η χώρα δεν καταλάβαινε τι αγόραζε και πως δεν ήταν σε θέση να κρίνει τους κινδύνους ή τα κόστη που ενείχε η συμφωνία.

«Η συμφωνία με την Goldman Sachs είναι μια πολύ σέξι υπόθεση με δύο αμαρτωλούς», δήλωσε ο κ. Σαρδελής, ο οποίος επέβλεπε την ανταλλαγή ως επικεφαλής του ΟΔΔΗΧ από το 1999 έως το 2004.

Το άμεσο κέρδος της Goldman Sachs από τη συναλλαγή δείχνει τους κινδύνους για πελάτες που εμπλέκονται σε περίπλοκα, προσαρμοσμένα trades που δεν διαθέτουν συγκρίσιμες τιμές αγοράς και των οποίων οι αμοιβές δεν γνωστοποιούνται.

Ένα κέρδος 600 εκατ. ευρώ αντιπροσωπεύει ποσοστό περίπου 12% επί των εσόδων ύψους 6,35 δισ. δολαρίων που ανακοίνωσε η Goldman Sachs από trading και επενδύσεις το 2001, ένα επιχειρηματικό "κομμάτι" το οποίο συμπεριλαμβάνει τα τμήματα σταθερού εισοδήματος, συναλλάγματος και εμπορευμάτων της τράπεζας, κανόνισε τη συναλλαγή και κατέγραψε ρεκόρ πωλήσεων εκείνη τη χρονιά. Η μονάδα, επικεφαλής της οποίας τότε ήταν ο Lloyd C. Blankfein, συνέχισε και την επόμενη χρονιά να εμφανίζει ρεκόρ εσόδων σε επίπεδο τριμήνου.

Η συναλλαγή της Goldman Sachs προέβλεπε την ανταλλαγή χρέους που εξέδιδε η Ελλάδα σε δολάρια και γεν για ευρώ με τη χρήση μιας ιστορικής τιμής συναλλάγματος, ενός μηχανισμού που υποδήλωνε μείωση του χρέους, δήλωσε ο κ. Σαρδελής. Χρησιμοποιούσε επίσης ένα swap με επιτόκιο εκτός αγοράς για την αποπληρωμή του δανείου. Αυτά τα swaps δίνουν τη δυνατότητα στους αντισυμβαλλόμενους να ανταλλάξουν δύο μορφές επιτοκίων, όπως τα σταθερά και τα κυμαινόμενα, με σημείο αναφοράς ένα θεωρητικό ποσό χρέους.

Τα κόστη των χρηματιστηριακών συναλλαγών επί του swap αυξήθηκαν διότι η συμφωνία είχε θεωρητική αξία που ξεπερνούσε τα 15 δισ. ευρώ, ποσό υψηλότερο του ίδιου του δανείου, με βάση πρώην Έλληνα αξιωματούχο, ο οποίος γνωρίζει τη συμφωνία και ζήτησε να τηρηθεί η ανωνυμία του διότι η τιμολόγηση ήταν ιδιωτική. Το μέγεθος και η περιπλοκότητα της συμφωνίας σήμαινε ότι η Goldman Sachs χρέωσε αναλογικά υψηλότερες προμήθειες χρηματιστηριακών συναλλαγών απ’ ό,τι χρέωνε για συμφωνίες μικρότερου μεγέθους και απλούστερης δομής, σημείωσε.

Όπως αναφέρει το Bloomberg, η Goldman Sachs αρνήθηκε να σχολιάσει πόσα έβγαλε από τα swaps. Η κ. Fiona Laffan, εκπρόσωπος της εταιρείας στο Λονδίνο, δήλωσε πως οι συμφωνίες εκτελέστηκαν με βάση τις κατευθυντήριες γραμμές που παρείχε η Eurostat.

«Η Ελλάδα πραγματοποίησε τις συναλλαγές των swaps για να μειώσει το ποσοστό του χρέους επί του ΑΕΠ, διότι όλα τα κράτη-μέλη ήταν υποχρεωμένα από τη Συνθήκη του Μάαστριχτ να δείξουν βελτίωση των δημοσιονομικών τους», ανέφερε σε e-mail της η κ. Laffan. «Τα swaps ήταν μία από τις πολλές τεχνικές που πολλές ευρωπαϊκές κυβερνήσεις χρησιμοποίησαν για να ανταποκριθούν στους όρους της Συνθήκης», τόνισε.

Τα cross-currency swaps είναι συμβόλαια τα οποία χρησιμοποιούν οι δανειολήπτες για να μετατρέψουν χρέος σε ξένο συνάλλαγμα σε χρέος σε εγχώριο νόμισμα, χρησιμοποιώντας το επιτόκιο της αγοράς. Όπως αναφέρθηκε για πρώτη φορά το 2003, η Goldman Sachs χρησιμοποίησε ένα φανταστικό, ιστορικό επιτόκιο αγοράς στα swaps για να κάνει περίπου το 2% του ελληνικού χρέους να εξαφανιστεί από τους εθνικούς λογαριασμούς. Για να αποπληρώσει τα 2,8 δισ. ευρώ που δανείστηκε από την Goldman Sachs, η Ελλάδα σύναψε ξεχωριστή συμφωνία swaps που συνδεόταν με τις διακυμάνσεις των επιτοκίων.

Λόγω όμως της πτώσης των αποδόσεων των ομολόγων, κάποια σημεία της συμφωνίας δεν κατάφεραν να αποτρέψουν τον διπλασιασμό του χρέους μέχρι την αναδιάρθρωση των swaps τον Αύγουστο του 2005.

Όπως αναφέρει το Bloomberg, με βάση τους λογιστικούς κανονισμούς της Eurostat, τα κράτη μπορούσαν μέχρι το 2008 να χρησιμοποιήσουν επιτόκια εκτός αγοράς για swaps προκειμένου να διαχειριστούν το χρέος τους. Έλληνες αξιωματούχοι, συμπεριλαμβανομένου του κ. Σαρδελή, δήλωσαν πως έμαθαν ότι και άλλες χώρες της Ε.Ε., όπως η Ιταλία, είχαν χρησιμοποιήσει παρόμοιες μεθόδους για να μειώσουν τα χρέη τους, εκμεταλλευόμενες τη μυστικότητα των over-the-counter παραγώγων σε σχέση με τα swaps που ήταν διαπραγματεύσιμα στα χρηματιστήρια.

Η Eurostat δήλωσε πως η Ελλάδα δεν γνωστοποίησε τις συναλλαγές με την Goldman Sachs το 2008, όταν η στατιστική υπηρεσία είπε στις χώρες να αναθεωρήσουν τους λογαριασμούς τους.

«Οι ελληνικές αρχές δεν ενημέρωσαν ποτέ τη Eurostat γι' αυτό το περίπλοκο ζήτημα και δεν αιτήθηκε καμία γνώμη αναφορικά με τη λογιστική αντιμετώπιση», δήλωσε τον προηγούμενο μήνα η Eurostat. Όπως επισήμανε, η στατιστική υπηρεσία πραγματοποίησε «γενικές» συζητήσεις με τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα αναφορικά με τις κατευθυντήριες γραμμές της για τα χρέη και τα ελλείμματα το 2001. «Είναι πιθανόν η Goldman Sachs να μας ζήτησε γενικές διευκρινίσεις», ανέφερε η Eurostat, χωρίς ωστόσο να δίνει περισσότερες λεπτομέρειες.

Οι κ. Σαρδελής και Παπανικολάου είπαν ότι αρκετές τράπεζες, συμπεριλαμβανομένης της Goldman Sachs, έκαναν προτάσεις για τη διαχείριση του χρέους της Ελλάδας. Η τράπεζα αντιπροσωπευόταν από το κορυφαίο της τότε στέλεχος στην Ευρώπη την κ. Addy Loudiadis. Ήταν έμπιστη, δήλωσε ο κ. Παπανικολάου, διότι είχε βοηθήσει να τιμολογηθούν παράγωγα ανταγωνιστών και το 1999 προειδοποίησε την Ελλάδα να μην προχωρήσει στην αγορά ενός περίπλοκου swap.

Ο κ. Σαρδελής περιέγραψε την κ. Loudiadis ως «πολύ επαγγελματία - λίγο επιθετική, όπως είναι όλοι στην Goldman Sachs».

Το παράγωγο που προσέφερε η κ. Loudiadis στον κ. Σαρδελή το 2001 ήταν επίσης περίπλοκο. Σχεδιασμένο να δώσει ένα φθηνό τρόπο αποπληρωμής των 2,8 δισ. ευρώ, το swap είχε ένα «teaser rate», ή μια τριετή περίοδο χάριτος, μετά το πέρας της οποίας η Ελλάδα θα είχε περιθώριο 15 ετών για να αποπληρώσει την Goldman Sachs, σημείωσε ο κ. Σαρδελής. Σε γενικές γραμμές, οι Έλληνες αξιωματούχοι θεωρούσαν εκείνη την περίοδο ότι η συμφωνία ήταν φθηνή, δήλωσε.

«Υπολογίσαμε ότι είχε επιπλέον κόστος πάνω από το κανονικό κόστος χρηματοδότησης επί της καμπύλης αποδόσεων της τάξης των 15 μονάδων βάσης», ανέφερε.

Η κ. Loudiadis αρνήθηκε να σχολιάσει, ανέφερε εκπρόσωπος της εταιρείας.

Ο κ. Σαρδελής δήλωσε πως αντιλήφθηκε τρεις μήνες μετά την υπογραφή της συμφωνίας ότι ήταν πιο περίπλοκη απ’ ό,τι περίμενε. Μετά τις επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου στις ΗΠΑ, οι αποδόσεις των ομολόγων βούλιαξαν καθώς στις χρηματιστηριακές αγορές παγκοσμίως καταγραφόταν ξεπούλημα. Αυτό δημιούργησε απώλεια mark-to-market επί του swap για την Ελλάδα λόγω της φόρμουλας που χρησιμοποιούσε η Goldman Sachs για να υπολογίσει τις δόσεις της Ελλάδας.

«Αν το υπολογίζατε αυτό όταν το κάναμε εμείς, φαινόταν πολύ ωραίο διότι η καμπύλη των αποδόσεων είχε μια συγκεκριμένη μορφή», ανέφερε. «Όμως μετά την 11η Σεπτεμβρίου, καταλάβαμε ότι αυτή θα ήταν η λάθος φόρμουλα. Έτσι, μετά από συζήτηση που είχαμε με την Goldman Sachs, αποφασίσαμε να αλλάξουμε φόρμουλα».

Η αναθεωρημένη συμφωνία που προτάθηκε από την τράπεζα και υλοποιήθηκε το 2002 προέβλεπε ότι οι αποπληρωμές της Ελλάδας θα βασίζονταν σε κάτι που εκείνη την εποχή ήταν ένα νέο είδος παραγώγου - ένα πληθωριστικό swap που συνδεόταν με τον εναρμονισμένο δείκτη τιμών καταναλωτή της ευρωζώνης. Το παράγωγο αυτό αποπληρώνεται ανάλογα με τον βαθμό με τον οποίον ο δείκτης τιμών καταναλωτή υπερβαίνει ή υπολείπεται ενός προκαθορισμένου επιπέδου ωρίμανσης.

Ούτε αυτό όμως πήγε καλά για την Ελλάδα. Οι αποδόσεις των ομολόγων υποχώρησαν, σπρώχνοντας τις απώλειες της κυβέρνησης στα 5,1 δισ. ευρώ, σύμφωνα με ανάλυση που ζήτησε ο κ. Παπανικολάου.  «Ήταν ένα πολύ κακό στοίχημα», δήλωσε σε συνέντευξή του.

«Αυτό είναι ακόμα πιο επιλήψιμο», ανέφερε ο κ. Παπανικολάου για τη νέα συμφωνία. «Η Goldman τους ζήτησε να κάνουν μια αλλαγή, που στην ουσία έκανε τα πράγματα ακόμα χειρότερα, διότι πήγαν σε πληθωριστικό swap».

Σύμφωνα με τον ίδιο, η Ελλάδα βρέθηκε σε μειονεκτική θέση, εν μέρει λόγω των όρων που έθεσε η Goldman Sachs.

«Ο Σαρδελής δεν μπορούσε στην ουσία να κάνει ό,τι θα έπρεπε να κάνει κάθε επικεφαλής του ΟΔΔΗΧ όταν του προσφερόταν κάτι, δηλαδή να πάει στην αγορά για να τσεκάρει την τιμή», δήλωσε ο κ. Παπανικολάου. «Δεν το έκανε διότι του είπε η Goldman Sachs ότι αν το κάνει ακυρώνεται η συμφωνία».

Ο κ. Σαρδελής αρνήθηκε να σχολιάσει την ανάλυση αυτή, όπως και ο νυν επικεφαλής του ΟΔΔΗΧ Πέτρος Χριστοδούλου.

Σύμφωνα με τα ευρήματα της ανάλυσης που ζήτησε ο κ. Παπανικολάου, αφού ανέλαβε επικεφαλής του ΟΔΔΗΧ, η φόρμουλα της αποπληρωμής σήμαινε ότι η Ελλάδα έπρεπε να πληρώνει στην Goldman Sachs 400 εκατ. ευρώ κάθε χρόνο, δήλωσε. Το κουπόνι και οι μεταβολές mark-to-market στο swap ανάγκασαν τον κ. Γιώργο Αλογοσκούφη -τον τότε υπουργό Οικονομικών- να αποφασίσει νέα αναδιάρθρωση της συμφωνίας για να περιορίσει τις απώλειες, κατά τον κ. Παπανικολάου.

Η κ. Loudiadis και μια ομάδα συμβούλων της Goldman Sachs επέστρεψαν στην Ελλάδα τον Αύγουστο του 2005, σύμφωνα με Έλληνες πρώην αξιωματούχους. Η συμφωνία στην οποία κατέληξαν για τη μεταφορά του swap στην Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος και την επέκταση της ωρίμανσης μέχρι το 2037 αντί του 2019 έδωσε στους Έλληνες αυτό που ήθελαν, σύμφωνα με τον κ. Παπανικολάου.

Η mark-to-market αξία του swap, στα 5,1 δισ. ευρώ, κλείδωσε, δήλωσε ο κ. Παπανικολάου. Σύμφωνα με τον κ. Σαρδελή, αυτή η απόφαση με πολιτικά κίνητρα για την αναδιάρθρωση της συμφωνίας και τον καθορισμό της αυξημένης αξίας αγοράς έκανε εξίσου σημαντική ζημία όπως και η αρχική συμφωνία.