Η γερμανική κυβέρνηση πρότεινε πρόσφατα τον διορισμό ευρωπαίου επίτροπου που θα "αντικαταστήσει" την ελληνική κυβέρνηση. Αν και η φρασεολογία της γερμανικής πρότασης μπορεί να μοιάζει ακραία, ωστόσο δεν είναι παράλογη. Σύμφωνα με την γερμανική πρόταση, αυτός ο επίτροπος θα έχει τον έλεγχο του εθνικού προϋπολογισμού και της φορολογίας της Ελλάδας.

Από τη στιγμή που η ΕΚΤ ήδη ελέγχει το ελληνικό νόμισμα, το ευρώ, αυτό θα μετέφερε ουσιαστικά τον έλεγχο της ελληνικής κυβέρνησης στην Ευρωπαϊκή Ένωση, αφού όποιος ελέγχει τις κρατικές δαπάνες, την φορολογία και την νομισματική πολιτική μιας χώρας, ουσιαστικά ελέγχει τη χώρα. Ως εκ τούτου η γερμανική πρόταση θα οδηγούσε σε απώλεια της εθνικής κυριαρχίας της Ελλάδας και της δημοκρατικής διαδικασίας, ως το τίμημα για την χρηματοοικονομική βοήθεια προς την χώρα.

Αν και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή απέρριψε την πρόταση, το concept δεν έχει «πεθάνει» καθόλου, καθώς πηγάζει από την λογική της κατάστασης. Οι Έλληνες βρίσκονται εν μέσω μιας οικονομικής κρίσης που έχει καταστήσει την Ελλάδα ανίκανη να αποπληρώσει τα χρήματα που έχει δανειστεί. Οι επιλογές της χώρας είναι είτε να χρεοκοπήσει ή να διαπραγματευτεί έναν διακανονισμό με τους πιστωτές. Το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο και η Ευρωπαϊκή Ένωση διαχειρίζονται αυτές τις διαπραγματεύσεις.

Ο όποιος διακανονισμός θα έχει τρία μέρη. Το πρώτο είναι μια συμφωνία από τους πιστωτές να παραιτηθούν της αποπληρωμής μέρους του χρέους που κατέχουν. Το δεύτερο είναι μια οικονομική βοήθεια από το ΔΝΤ και την ΕΕ για να αποπληρωθεί το εναπομένον χρέος. Το τρίτο είναι μια συμφωνία της ελληνικής κυβέρνησης να περιορίσει τις κρατικές δαπάνες και να αυξήσει τους φόρους, έτσι ώστε να αποφύγει μελλοντικές κρίσεις χρέους και να αποπληρώσει τουλάχιστον ένα μέρος του χρέους.

Η χρεοκοπία και το κράτος-έθνος

Οι Γερμανοί δεν εμπιστεύονται τους Έλληνες ότι θα τηρήσουν τη συμφωνία τους, κάτι που δεν είναι παράλογο δεδομένου ότι οι Ελληνες δεν έχουν δείξει προθυμία για την εφαρμογή προηγούμενων συμφωνιών. Δεδομένης αυτής της έλλειψης εμπιστοσύνης, η Γερμανία πρότεινε να ανασταλεί η εθνική κυριαρχία της Ελλάδας με την μεταφορά της σε κάποιον ευρωπαίο αποδέκτη. Αυτό θα ήταν μια σχετικά φυσιολογική διαδικασία αν η Ελλάδα ήταν μια επιχείρηση ή ένας ιδιώτης. Σ’ αυτές τις περιπτώσεις, κάποιος διορίζεται μετά την χρεοκοπία ή την αναδιάρθρωση χρέους να διασφαλίσει ότι η επιχείρηση ή ο ιδιώτης θα συμπεριφερθούν με σύνεση στο μέλλον.

Ένα κράτος-έθνος είναι κάτι διαφορετικό. Βασίζεται σε δυο υποθέσεις. Η πρώτη είναι ότι το κράτος αντιπροσωπεύει μια μοναδικά νόμιμη κοινωνία τα μέλη της οποίας έχουν κοινά συμφέροντα και αξίες. Η δεύτερη είναι ότι η εξουσία του κράτους αυτού ανέρχεται από την λαϊκή βούληση και πως μόνο αυτή η λαϊκή βούληση έχει το δικαίωμα να καθορίσει τις ενέργειες του κράτους.

Αδιαμφισβήτητα για την Ευρώπη, η αρχή του εθνικού αυτοπροσδιορισμού είναι μια θεμελιώδης ηθική αξία. Αδιαμφισβήτητα η Ελλάδα είναι ένα έθνος και η κυβέρνησή της, σύμφωνα με αυτήν την αρχή, είναι αντιπροσωπευτική του ελληνικού λαού και υπεύθυνη γι’ αυτόν.

Συνεπώς, οι Γερμανοί προτείνουν η Ελλάδα, ένα κυρίαρχο κράτος, να μεταφέρει το δικαίωμά της στον αυτοπροσδιορισμό σε κάποιον επιβλέποντα. Οι Γερμανοί υποστηρίζουν ότι δεδομένης της αποτυχίας του ελληνικού κράτους, και κατ’ επέκταση του ελληνικού δημοσίου, οι πιστωτές έχουν τη δύναμη και το ηθικό δικαίωμα να αναστείλουν την αρχή του εθνικού αυτοπροσδιορισμού. Δεδομένου ότι αυτή είναι μια συζήτηση που γίνεται στην Ευρώπη, αυτό είναι ένα εξαιρετικά ριζοσπαστικό concept. Είναι σημαντικό να κατανοήσουμε το πώς φτάσαμε μέχρι εδώ.

Ο ρόλος της Γερμανίας στην κρίση χρέους

Υπήρχαν δυο αιτίες. Η πρώτη ήταν ότι η ελληνική δημοκρατία, όπως πολλές δημοκρατίες, απαιτεί επιδόματα για τον λαό της από την κυβέρνηση και οι πολιτικοί που επιθυμούν να εκλεγούν χορηγούν αυτά τα επιδόματα. Αναλόγως, υπάρχει μια έμφυτη πίεση στο σύστημα να δαπανά υπέρμετρα.

Η δεύτερη αιτία σχετίζεται με το status της Γερμανίας ως της δεύτερης μεγαλύτερης εξαγωγικής χώρας του κόσμου. Το 40% περίπου του γερμανικού ΑΕΠ προέρχεται από τις εξαγωγές, πολλές από αυτές προς την Ευρωπαϊκή Ένωση. Παρά τις δηλώσεις τους περί δημοσιονομικής σύνεσης και προσοχής, οι γερμανοί έχουν συμφέρον να διευκολύνουν την κατανάλωση και τη ζήτηση για τις εξαγωγές τους προς την Ευρώπη. Χωρίς αυτές τις εξαγωγές, η Γερμανία θα έκανε «βουτιά» στην ύφεση.

Ως εκ τούτου, οι γερμανοί έχουν εκμεταλλευτεί τους θεσμούς και τις πρακτικές της Ευρωπαϊκής Ένωσης για να διατηρήσουν τη ζήτηση για τα προϊόντα τους. Μέσω της νομισματικής ένωσης, η Γερμανία έδωσε τη δυνατότητα σε άλλα κράτη της ευρωζώνης να έχουν πρόσβαση σε πίστωση σε επιτόκια που δεν ήταν προς το συμφέρον τους. Από αυτήν την άποψη η Γερμανία ενθάρρυνε την ζήτηση για τις εξαγωγές της με το να διευκολύνει τις ανεύθυνες πρακτικές δανεισμού σε όλη την Ευρώπη. Ο βαθμός στον οποίον οι γερμανικές ενέργειες ενθάρρυναν τέτοιες ασύνετες πρακτικές δεν έχει γίνει πλήρως κατανοητός.

Η πραγματική λιτότητα εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης θα ήταν καταστροφική για την γερμανική οικονομία, αφού η πτώση στην κατανάλωση θα ήταν σε βάρος των γερμανικών εξαγωγών. Αν και η ζήτηση από την Ελλάδα αντιστοιχεί σε ένα μικρό μόνο μέρος των εξαγωγών αυτών, η Ελλάδα είναι μέρος ενός μεγαλύτερου συστήματος – και η σωστή λειτουργία αυτού του συστήματος είναι προς το στρατηγικό συμφέρον της Γερμανίας.

Οι Γερμανοί ισχυρίζονται ότι οι Έλληνες παραπλάνησαν τους πιστωτές τους και την Ευρωπαϊκή Ένωση. Μια πιο περιεκτική εξήγηση θα συμπεριελάμβανε και το γεγονός ότι ηθελημένα οι Γερμανοί «έκαναν τα στραβά μάτια». Αν και η Ελλάδα είναι μια ακραία περίπτωση, το γενικότερο συμφέρον της Γερμανίας ήταν να διατηρήσει την ευρωπαϊκή ζήτηση για όσο περισσότερο είναι δυνατόν.

Σίγουρα η Γερμανία ήταν συναυτουργός στις πρακτικές δανεισμού που οδήγησαν την Ελλάδα σ’ αυτή τη δυσχερή θέση. Πιθανώς οι Έλληνες δεν είπαν όλη την αλήθεια για την ελληνική οικονομία στους πιστωτές τους, ακόμα και έτσι όμως, η γερμανική απαίτηση για αναστολή του εθνικού αυτοπροσδιορισμού της Ελλάδας είναι ιδιαίτερα εντυπωσιακή.

Από μια άποψη η γερμανική πρόταση απλά δημοσιοποιεί αυτό που ήταν πάντα η πραγματικότητα. Για να αναδιαρθρώσει η Ελλάδα το χρέος της, θα πρέπει να επιβάλει σημαντικά μέτρα λιτότητας στα οποία έχει συμφωνήσει η Αθήνα. Οι γερμανοί θέλουν τώρα να διοριστεί ένας επίτροπος για να εξασφαλίσουν ότι η Ελλάδα θα τηρήσει την υπόσχεσή της. Κατά τη διάρκεια της διαδικασίας αυτής, η κρίση χρέους θα περιορίσει σε πολύ μεγάλο βαθμό την ελληνική δημοκρατία με το να μεταφέρει τα θεμελιώδη στοιχεία της ελληνικής αυτονομίας στα χέρια επιτρόπων, το πρωταρχικό ενδιαφέρον των οποίων είναι η αποπληρωμή του χρέους και όχι τα εθνικά συμφέροντα της Ελλάδας.

Η κρίση της Αθήνας

Οι Έλληνες έχουν δυο επιλογές. Πρώτον, μπορούν να αποδεχθούν την ευθύνη για τα χρέη με τους όρους που γίνεται η διαπραγμάτευση και να συναινέσουν στους περιορισμούς στην διαχείριση του προϋπολογισμού και των φόρων, είτε αυτοί επιβληθούν από έναν επίτροπο ή από κάποια λιγότερο επίσημη δομή. Δεύτερον, μπορούν να κηρύξουν χρεοστάσιο στο σύνολο των χρεών τους. Όπως μας έχει δείξει η επιχειρηματική συμπεριφορά, η χρεοκοπία έχει γίνει μια αξιοπρεπής στρατηγική επιλογή. Ως εκ τούτου, οι Έλληνες πρέπει να σκεφτούν τις συνέπειες τις χρεοκοπίας.

Η χρεοκοπία μπορεί να τους βγάλει από την παγκόσμια οικονομική αγορά. Όμως, ακόμα και αν δεν χρεοκοπήσουν, η παρουσία τους στην αγορά θα υπάρχει μόνο υπό τις πιο περιορισμένες συνθήκες, και προς όφελος των πιστωτών τους. Επιπλέον, όπως έχουν ανακαλύψει πολλές επιχειρήσεις, ο δανεισμός γίνεται πιο ελκυστικός μετά την χρεοκοπία, καθώς ανοίγει τον δρόμο για νέο χρέος. Δεν είναι ξεκάθαρο ότι κανένας δεν θα δάνειζε στην Ελλάδα μετά από μια χρεοκοπία. Στην πραγματικότητα, η Ελλάδα έχει χρεοκοπήσει αρκετές φορές και έχει καταφέρει να ανακτήσει την πρόσβαση στις διεθνείς αγορές.

Το πιο σημαντικό είναι ότι μια χρεοκοπία θα έδινε τη δυνατότητα στην Ελλάδα να αποφύγει την πυροδότηση της εσωτερικής πολιτικής κρίσης με το να απολέσει την εθνική της κυριαρχία.

Μεγάλο μέρος της πολιτικής κρίσης στην Ελλάδα πηγάζει από την αντιπάθεια των ελλήνων στη λιτότητα. Ένα άλλο μέρος όμως, το οποίο θα έφερνε στο προσκήνιο η γερμανική πρόταση, είναι ότι οι Ελληνες δεν θέλουν να χάσουν την εθνική τους κυριαρχία.

Στην μακρά τους ιστορία, οι Ελληνες έχουν χάσει την εθνική τους κυριαρχία από εισβολείς όπως οι Ρωμαίοι, οι Οθωμανοί και, πιο πρόσφατα, οι Ναζί. Η βίαιη γερμανική κατοχή είναι ακόμα ζωντανή στη μνήμη των Ελλήνων. Ως εκ τούτου, η ιδέα του εθνικού αυτοπροσδιορισμού δεν είναι μια αφηρημένη ιδέα για τους Έλληνες.

Η απώλειά της σε συνδυασμό με την λιτότητα που επιβάλουν οι ξένες δυνάμεις θα δημιουργούσαν μια εγχώρια κρίση στην οποία το ελληνικό κράτος θα θεωρούνταν οικονομικός και πολιτικός εχθρός των ελληνικών εθνικών συμφερόντων, όπως και ο επίτροπος ή ο όποιος άλλος μηχανισμός. Και το πολιτικό αποτέλεσμα θα ήταν εκρηκτικό.

Δεν είναι ξεκάθαρο ότι οι Έλληνες δεν θα επιλέξουν τη χρεοκοπία. Το τίμημα της χρεοκοπίας – το ότι οι Ελληνες θα αναγκαστούν να χρησιμοποιήσουν το εθνικό τους νόμισμα αντί του ευρώ- στην πραγματικότητα θα αύξανε την εθνική τους κυριαρχία. Θα υπάρξει οικονομική οδύνη αν οι έλληνες παραμείνουν στο ευρώ, θα υπάρξει οικονομική οδύνη και αν το εγκαταλείψουν. Οι πολιτικές συνέπειες της απώλειας της εθνικής κυριαρχίας εν όψει αυτής της οδύνης θα μπορούσαν εύκολα να είναι ανατρεπτικές. Η χρεοκοπία, αν και οδυνηρή για την Ελλάδα, θα μπορούσε κάλλιστα να είναι λιγότερο οδυνηρή από την εναλλακτική λύση.

Το δίλημμα της Γερμανίας

Οι Γερμανοί βρίσκονται σε δίλημμα. Από τη μια πλευρά, η Γερμανία είναι η τελευταία χώρα στην Ευρώπη που θα «άντεχε» μια γενική λιτότητα σε προβληματικές χώρες και την μείωση της ζήτησης που θα συνεπάγονταν κάτι τέτοιο. Από την άλλη πλευρά, δεν μπορεί να ανεχτεί την ελληνικού τύπου αδιαφορία στην δημοσιονομική σύνεση.

Η Γερμανία πρέπει να έχει μια δομημένη λύση που σε κάποιον βαθμό διατηρεί τη ζήτηση σε χώρες όπως η Ισπανία ή η Ιταλία. Πρέπει να δείξουν ότι υπάρχουν συνέπειες για τη μη συμμόρφωση στην ελεγχόμενη διαχείριση του χρέους χωρίς χρεοκοπία. Πάνω απ’ όλα, οι γερμανοί πρέπει να διατηρήσουν την Ευρωπαϊκή Ένωση για να απολαύσουν μια ευρωπαϊκή ελεύθερη ζώνη εμπορίου. Έτσι, υπάρχει μια ένταση μεταξύ της διατήρησης του συστήματος και της επιβολής πειθαρχίας.

Η πρόταση της Γερμανίας ανέβασε δραματικά το «στοίχημα» της κρίσης χρέους. Ακόμα και αν απλώς υποχωρήσει, ο ελληνικός λαός θυμήθηκε ότι αυτό που «παίζεται» είναι η ελληνική δημοκρατία. Αν και η Ελλάδα δανείστηκε ασυλλόγιστα, αν το τίμημα αυτής της συμπεριφοράς είναι η υποταγή σε κάποιον μη εκλεγμένο επίτροπο, το τίμημα δεν θα αποτελούσε πρόκληση μόνο για τις ελληνικές αρχές, αλλά θα δημιουργούσε μια νέα κρίση στην Ευρώπη.

Αυτή η κρίση θα ήταν πολιτική. Στη νέα κρίση, τα ζητήματα κρατικού χρέους θα μετατρέπονταν σε απειλές για την εθνική ανεξαρτησία και κυριαρχία. Και δεδομένου ότι η Γερμανία υπήρξε ο ιστορικός εφιάλτης για το μεγαλύτερο μέρος της Ευρώπης, και δεδομένου ότι η Γερμανία προσπαθεί να περάσει τη «γραμμή» αν χρωστάς πολλά και οι πιστωτές σου δεν σε εμπιστεύονται χάνεις το δικαίωμα του εθνικού αυτοπροσδιορισμού στα σημαντικότερα θέματα, το αποτέλεσμα θα ήταν εκρηκτικό. Παράλληλα όμως θα ήταν το αντίθετο από αυτό που χρειάζεται η Γερμανία.

Η Γερμανία χρειάζεται να έχει μια ζώνη ελεύθερου εμπορίου στην Ευρώπη. Η Γερμανία χρειάζεται επίσης να έχει ισχυρή ζήτηση στην Ευρώπη. Η Γερμανία επίσης θέλει να υπάρχει σύνεση στις πρακτικές δανεισμού. Και η Γερμανία δεν πρέπει να δει μια επιστροφή στα αντιγερμανικά αισθήματα προηγούμενων εποχών. Κατά μια έννοια, το πρόβλημα είναι η Ελλάδα. Ολο και περισσότερο, όμως, το πρόβλημα γίνεται η Γερμανία.

Πόσο μακριά είναι πρόθυμοι να το «τραβήξουν» οι γερμανοί και κατά πόσο καταλαβαίνουν πραγματικά τα εθνικά τους συμφέροντα; Ολο και περισσότερο, η κρίση σταματά να είναι ελληνική ή ιταλική. Είναι μια κρίση του ρόλου που θα παίξει η Γερμανία στην Ευρώπη μελλοντικά. Οι γερμανοί έχουν πολλά «χαρτιά» στα χέρια τους και αυτό είναι το πρόβλημά τους: με τόσες επιλογές, πρέπει να πάρουν σκληρές αποφάσεις –κάτι που δεν θα είναι εύκολο για την μεταπολεμική Γερμανία.