Οι "επεκτατικές" επιδιώξεις του Ιράν στο Ιράκ και στη Συρία, η μοίρα του καθεστώτος Assad αλλά και οι κινήσεις της Σαουδικής Αραβίας και της Τουρκίας θα μονοπωλήσουν το ενδιαφέρον στη μεσανατολική γεωπολιτική σκακιέρα, σύμφωνα με τη Stratfor.

Το Ιράν και το δίλημμα της Σαουδικής Αραβίας

Οι προσπάθειες του Ιράν να διευρύνει την επιρροή του θα αποτελέσουν το κυρίαρχο θέμα για τη Μέση Ανατολή το 2012. Η απόσυρση των αμερικανικών στρατευμάτων από το Ιράκ έχει καταστήσει το Ιράν εξέχουσα στρατιωτική δύναμη στον Περσικό Κόλπο, ωστόσο η Τεχεράνη δεν μπορεί να βασιστεί στον «περιορισμό» των ΗΠΑ πέραν του τρέχοντος έτους, ενώ η Τουρκία, το φυσικό περιφερειακό αντίβαρο του Ιράν, ανέρχεται σταθερά, αν και με βραχύ ρυθμό.

Οι προσπάθειες του Ιράν να εδραιώσει και να διευρύνει την περιφερειακή του επιρροή θα πρέπει να επιταχυνθούν φέτος, πριν κλείσει αυτό το παράθυρο ευκαιρίας. Ωστόσο, το Ιράν θα εξακολουθήσει να κινείται υπό αυστηρούς περιορισμούς, και ως εκ τούτου δεν θα μπορέσει να αλλάξει θεμελιωδώς την πολιτική της περιοχής προς όφελός του.

Η περιφερειακή του επέκταση θα γίνει πιο αισθητή στη Σαουδική Αραβία. Η βασιλική οικογένεια της Σαουδικής Αραβίας πλέον αμφιβάλλει ότι οι ΗΠΑ έχουν τη δυνατότητα ή τη θέληση να εγγυηθούν πλήρως τα συμφέροντα του Ριάντ.

Παράλληλα, οι χώρες του Συμβουλίου Συνεργασίας του Κόλπου φοβούνται ότι, αν το Ιράν δεν περιοριστεί, θα εκμεταλλευτεί τις συνεχιζόμενες ταραχές των Σιιτών στο Μπαχρέιν αλλά και στη σιιτική ανατολική περιφέρεια της Σαουδικής Αραβίας, η οποία είναι πλούσια σε κοιτάσματα πετρελαίου.

Το 2012, η Σαουδική Αραβία θα ηγηθεί των προσπαθειών ενίσχυσης και εδραίωσης της άμυνας των μελών του Συμβουλίου Συνεργασίας του Κόλπου, ώστε να αποσοβηθεί η απειλή του Ιράν, όμως αυτές οι προσπάθειες δεν θα αποτελέσουν επαρκές υποκατάστατο των ΗΠΑ και του ρόλου που παίζει η χώρα ως εγγυήτρια της ασφάλειας.

Κρίσιμο σημείο των σχεδίων του Ιράν για φέτος θα είναι να αναγκάσει το Ριάντ σε κάποιον συμβιβασμό που θα ωφελεί το Ιράν και θα δίνει στη Σαουδική Αραβία κάποιο περιθώριο για ανάσα. Αυτό θα μπορούσε να οδηγήσει σε προσωρινές ανακωχές μεταξύ των δύο πλευρών, ωστόσο, δεδομένων των περιορισμών του Ιράν και του μικρού χρονοδιαγράμματός του, η Σαουδική Αραβία -ελλείψει καλύτερων επιλογών- είναι πιο πιθανό να παραμείνει προσηλωμένη στο πλαίσιο ασφαλείας των ΗΠΑ στην περιοχή.

Αναταραχές στο Ιράκ και στη Συρία

Οι επιπτώσεις από τις προσπάθειες επέκτασης του Ιράν θα είναι πιο ορατές στο Ιράκ και στη Συρία. Στο Ιράκ η βασική πρόκληση του Ιράν είναι να εδραιώσει τη δύναμη των σιιτών. Καθώς η κατακερματισμένη σιιτική ηγεσία του Ιράκ προσπαθεί να παγιώσει την επιρροή της με τη στήριξη του Ιράν, οι σουνιτικές και οι κουρδικές ομάδες θα παίρνουν όλο και πιο αμυντική θέση. Αυτός ο εθνοφυλετικός αγώνας και το κενό ασφαλείας που δημιούργησε η απόσυρση των αμερικανικών στρατευμάτων θα υποβαθμίσουν τις γενικότερες συνθήκες ασφαλείας του Ιράκ. Εν τω μεταξύ, η Τουρκία θα επιχειρήσει να περιορίσει τη διεύρυνση της ιρανικής επιρροής στο βόρειο Ιράκ, ενισχύοντας τις θέσεις της πολιτικά, οικονομικά, στρατιωτικά και κατασκοπευτικά.

Στη Συρία, ο απώτατος στόχος της Σαουδικής Αραβίας, της Τουρκίας και των ΗΠΑ θα είναι να διακόψουν τη σιιτική τροχιά επιρροής του Ιράν, με το να προσπαθήσουν να ρίξουν το καθεστώς του Σύριου προέδρου Bashar al Assad. Ωστόσο, χωρίς άμεση ξένη στρατιωτική παρέμβαση, το καθεστώς της Συρίας είναι απίθανο να καταρρεύσει.

Ο al Assad θα συνεχίσει να μάχεται στην προσπάθειά του να καταστείλει τις αναταραχές στο εσωτερικό της χώρας. Οι περιορισμένες επιλογές που έχει το καθεστώς για να αντιμετωπίσει την κρίση θα αναγκάσουν τη Συρία να βασιστεί όλο και περισσότερο στη στήριξη του Ιράν, γεγονός που θα επιτρέψει στην Τεχεράνη να ενισχύσει την παρουσία της στη Μεσόγειο.

Η Stratfor δεν αποκλείει απομακρυσμένη πιθανότητα η οικογένεια al Assad να εξαναγκαστεί σε πολιτική έξοδο. Ένα τέτοιο αποτέλεσμα θα μπορούσε να πυροδοτήσει φυλετική μάχη εντός του καθεστώτος. Στόχος του Ιράν είναι να διατηρήσει η Συρία ένα καθεστώς -ασχέτως με το ποιος θα ηγηθεί αυτού-, το οποίο θα παραμείνει ευνοϊκό προς τα ιρανικά συμφέροντα, ωστόσο η ικανότητα του Ιράν να επηρεάσει την κατάσταση είναι περιορισμένη και το να βρεθεί αντικαταστάτης που θα κρατήσει ενωμένο το καθεστώς θα είναι δύσκολο.

Θα πρέπει να σημειωθεί ότι η μάχη για τη Συρία δεν μπορεί να λάβει χώρα χωρίς να περάσει και στον Λίβανο. Από αυτήν την άποψη, ο Λίβανος αντιμετωπίζει μια δύσκολη χρονιά, καθώς εντείνεται η στρατηγική έμμεσης προσέγγισης (proxy battles) μεταξύ του Ιράν και της Σαουδικής Αραβίας στην Ανατολική Μεσόγειο.

Οι αγώνες της Τουρκίας

Υπό την πίεση της αστάθειας στην περιφέρειά της, η Τουρκία θα συνεχίσει να αντιμετωπίζει σημαντικές δυσκολίες στην περιφερειακή της κυριαρχία. Παρά τη ρητορική της, η Τουρκία δεν θα προχωρήσει σε σημαντική ανοιχτή στρατιωτική δράση στη Συρία, εκτός και αν οι ΗΠΑ ηγηθούν της παρέμβασης -σενάριο που η Stratfor θεωρεί απίθανο-, αν και θα συνεχίσει τις προσπάθειές της να σχηματίσει αντιπολίτευση στη Συρία και να αντισταθμίσει την ιρανική επιρροή στο Ιράκ. Έτσι, η Άγκυρα θα επιχειρήσει να διατηρήσει μια αξιοπρεπή διμερή σχέση με την Τεχεράνη, παρά τις αυξανόμενες εντάσεις μεταξύ των δύο πλευρών.

Οι οικονομικές συνθήκες στην Ευρώπη θα επιβραδύνουν την οικονομική ανάπτυξη της Τουρκίας, οι Κούρδοι μαχητές στην Τουρκία θα εξακολουθήσουν να είναι σημαντική απειλή και οι ανησυχίες αναφορικά με την υγεία του Τούρκου πρωθυπουργού Recep Tayyip Erdogan θα μπορούσαν να στρέψουν την προσοχή της κυβέρνησης προς το εσωτερικό της χώρας, καθώς θα προσπαθεί να επεξεργαστεί μια σειρά προτεινόμενων συνταγματικών αλλαγών.

Στο μέτωπο της εξωτερικής πολιτικής, η Τουρκία θα προσπαθήσει να επηρεάσει την άνοδο των πολιτικών ισλαμιστών, ιδιαίτερα στην Αίγυπτο και στη Συρία, ωστόσο οι περιορισμοί της Άγκυρας θα την αποτρέψουν από το να κάνει σημαντικά βήματα σε αυτό το θέμα.

Η πολιτική μετάβαση της Αιγύπτου

Η ταραχώδης πολιτική μετάβαση της Αιγύπτου είναι πιθανόν να οδηγήσει στην άνοδο μιας Βουλής με σημαντική ισλαμική παρουσία, γεγονός που θα περιπλέξει τη διατήρηση της ισχύος της κυβερνώσας στρατιωτικής ελίτ. Ωστόσο, η δημοκρατική μετάβαση θα είναι -στην καλύτερη περίπτωση- μερική. Η ανυπότακτη αντιπολίτευση της χώρας και η ανίκανη Βουλή θα συνεχίσουν να δοκιμάζονται από τους εσωτερικούς διχασμούς και θα είναι ανίκανες να υπερισχύσουν του στρατού σε θέματα εθνικής στρατηγικής σημασίας. Έτσι, ο στρατός θα παραμείνει η de facto εξουσία του κράτους.

Οι ανησυχίες αναφορικά με την οικονομία της χώρας θα υπερακοντίσουν τις ανησυχίες του στρατού αναφορικά με την πολιτική του θέση. Η απασχόληση της Αιγύπτου με τα οικονομικά και πολιτικά της ζητήματα θα υπονομεύσει την ικανότητά της να ελέγχει τη ζώνη του Σινά, γεγονός που θα οδηγήσει σε αυξημένες εντάσεις με το Ισραήλ. Ωστόσο, και οι δύο πλευρές θα συνεχίσουν να διατηρούν την ειρηνευτική τους συμφωνία.

Η «ατζέντα» της Χαμάς

Η Χαμάς θα εκμεταλλευτεί την αυξανόμενη πολιτική επιρροή των ισλαμιστών σε όλη την περιοχή, ευελπιστώντας ότι θα μπορέσει να εμφανιστεί στις γειτονικές αραβικές χώρες και στη Δύση ως θετική και συζητήσιμη πολιτική εναλλακτική της Φατάχ.

Αυτές οι κινήσεις θα βοηθήσουν ώστε να προστατευθεί από την πιθανή κρίση του καθεστώτος στη Συρία και να ενισχύσει τις σχέσεις της με την Αίγυπτο, την Ιορδανία και τη Σαουδική Αραβία. Την ίδια στιγμή, η Χαμάς θα βρίσκεται σε επαγρύπνηση, αναζητώντας στρατηγικές ευκαιρίες να υπονομεύσει την ασφάλεια στη χερσόνησο του Σινά, ελπίζοντας στη δημιουργία κρίσης μεταξύ της Αιγύπτου και του Ισραήλ.

Τα προβλήματα της Αιγύπτου και το αυξημένο περιθώριο ελιγμών της Χαμάς θα δώσουν κίνητρα στην ηγεσία της Ιορδανίας να ενισχύσει τους δεσμούς της με τη Χαμάς. Θα της επιτρέψουν επίσης να διαχειριστεί τις ταραχές που εμφανίζονται στο εσωτερικό της, δημιουργώντας μεγαλύτερη αξιοπιστία μεταξύ των ισλαμιστών, αξιοποιώντας τις σχέσεις με τη Φατάχ και ελέγχοντας τις δράσεις της Χαμάς, καθώς οι Ιορδανοί μονάρχες θα προσαρμόζονται στη μεταβαλλόμενη δυναμική της περιοχής.